Позняя Антычнасць

Дыптых Барберыні — позневізантыйская разьба па слановай косці з імперскага дыптых з імператарскай майстэрні ў Канстанцінопалі І паловы VI ст., часы дынастый Львоў і Юстыніяна (захоўваецца ў Луўры)

Адно з самых вядомых збудаванняў позняй антычнасці — Сабор Святой Сафіі ў сённяшнім Стамбуле (пабудаваны з 532 па Юстыніяна). Мінарэты былі дададзеныя толькі пасля заваявання Канстанцінопаля туркамі ў 1453 годзе.

Позняя Антычнасць — перыядызацыя, якую выкарыстоўваюць гісторыкі як мацерыковай частцы Еўропы, так і міжземнаморскага свету для апісання часу пераходу ад антычнасці да Сярэднявечча. Тэрмін упершыню з'явіўся на нямецкай мове ў 1853 годзе ў выглядзе выраза «эпоха позняй антычнасці» (ням.: spätantike Zeit) у актыве гісторыка культуры Якаба Буркгарта. У канцы XIX стагоддзя аўстрыйскі мастацтвазнавец Алаіз Рыгль прыняў сучасную форму «позняя антычнасць» (ням.: Spätantike), пасля чаго тэрмін набыў папулярнасць сярод нямецкамоўных гісторыкаў у пачатку XX стагоддзя, а таксама замацаваўся ў навуковым абароце дзякуючы сацыялагічным даследаванням Макса Вебера. У англійскую мову трапіў як літаральны пераклад з нямецкага збольшага дзякуючы працам брытанскага гісторыка Пітэра Браўна, у прыватнасці яго выведцы «Свет позняй антычнасці» (1971).

Дакладныя межы гэтага перыяду з'яўляецца прадметам дыскусій, да прыкладу, ужо згаданы Пітэр Браўн прапанаваў часовы прамежак ад II па VIII стагоддзе нашай эры. У цэлым гэта можна разглядаць як перыяд ад канца крызісу трэцяга стагоддзя Рымскай імперыі (~235-284 гг.) да рэарганізацыі Усходняй Рымскай імперыі Іракліям і арабскімі заваяваннямі ў сярэдзіне VII стагоддзя або якога-небудзь моманту раней, калі браць пад увагу Усход.

На Захадзе канчатковая кропка была раней, з пачаткам Ранняга Сярэднявечча, якое, як правіла, адносяць да VI стагоддзя, або раней, калі глядзець на заходніх рубяжах імперыі.

Рымская імперыя пацярпела значныя сацыяльныя, культурныя і арганізацыйныя змены, пачынаючы ад праўлення Дыяклетыяна, які завёў звычай падзелу імперыі на Усходнюю і Заходнюю палову, дзе кіравалі розныя імператары. Пачынаючы з Канстанціна Вялікага, у імперыі праходзіла хрысціянізацыя і была заснавана новая сталіца Канстанцінопаль. Міграцыі германскіх плямёнаў ад канца IV стагоддзя неаднаразова парушалі межы падуладных Рымскай імперыі зямель, кульмінацыяй чаго ў 476 годзе стала канчатковае падзенне Заходняй Рымскай імперыі, якой на змену прыйшлі так званыя варварскія каралеўствы. Атрыманы культурны сплаў грэка-рымскіх, германскіх і хрысціянскіх традыцый заклаў асновы наступнай культуры Еўропы.

Агульны спад колькасці насельніцтва, тэхналагічных ведаў і ўзроўняў жыцця ў Еўропе ў гэты перыяд стаў для пісьменнікаў ад эпохі Адраджэння да нядаўніх часоў архетыповым прыкладам грамадскага распаду. У выніку гэтага заняпаду і, у прыватнасці, адноснай нешматлікасці гістарычных запісаў з Еўропы, у перыяд паміж падзеннем імперыі і Сярэднявеччам стаў вядомым як Цёмнае сярэднявечча — тэрмін, які ў большасці бягучых перыядызацый заменена на «познюю антычнасць».

У мастацтве і літаратуры той эпохі пад уплывам навеяных хрысціянствам формаў і тым утварыўся ўласны характэрны стыль, у якім адбіліся таксама ўсходнія ўплывы. Акрамя таго, Позняя Антычнасць прайшла пад знакам рэфармавання арміі і адміністрацыі Дыяклетыянам і Канстанцінам, умацаванне становішча свяшчэннага імператара, завершанага пры Юстыніяне, перасяленне народаў і з прычыны гэтага — пераўтварэнні, у канчатковым выніку, заходняй часткі Рымскай імперыі ў той германа-раманскі свет, якім пазначана еўрапейскае сярэднявечча.

Літаратура

• Perry Anderson, Passages from Antiquity to Feudalism, NLB, London, 1974.
• Peter Brown, The World of Late Antiquity: from Marcus Aurelius to Muhammad (AD 150—750), Thames & Hudson, 1989, ISBN 0-393-95803-5
• Peter Brown, Authority and the Sacred : Aspects of the Christianisation of the Roman World, Routledge, 1997, ISBN 0-521-59557-6
• Peter Brown, The Rise of Western Christendom: Triumph and Diversity 200—1000 AD, Blackwell, 2003, ISBN 0-631-22138-7
• Henning Börm, Westrom. Von Honorius Justinian bis, Kohlhammer, 2013 г., ISBN 978-3-17-023276-1.
• Averil Cameron, Later The Roman Empire: AD 284—430, Harvard University Press, 1993, ISBN 0-674-51194-8
• Averil Cameron, The Mediterranean World in Late Antiquity AD 395—700, Routledge, 2011, ISBN 0-415-01421-2
• John Curran, Pagan City and Christian Capital: Rome in the Fourth Century, Clarendon Press, 2000.
• Peter Dinzelbacher and Werner Heinz, Europa in der Spätantike, Primus, 2007.