Антырызіс

Разварот «Антырызіса»

«Антырызіс» («Антирризис, альбо Апология против Христофора Филалета») — ананімны твор палемічнай літаратуры. Напісаны ў адказ на твор Хрыстафора Філалета (М. Бранеўскага) «Апакрысіс». Мяркуецца, што аўтар «Антырызіса» — Іпацій Пацей, якому дапамагаў П. Аркудзій. Кніга выдадзена ў друкарні Мамонічаў у Вільні не раней за 22 сакавіка 1599 года на старабеларускай мове, у 1600 — у друкарні Ланчыцкага на польскай мове.

Аб’ёмны твор, дзе падрабязна разглядаецца гісторыя заключэння уній паміж каталіцкай і праваслаўнай цэркавамі ў XV—XVI стст., цытуецца шмат гістарычных дакументаў, твораў айцоў царквы, лацінскіх і грэчаскіх аўтараў. Прыводзяцца лісты Клірыка Астрожскага 1593, Пацея 1595, інструкцыя Лушкоўскаму на Тарунскі сінод, лісты Жыгімонта III, царкоўныя прывілеі Уладзіслава III 1443, Аляксандра 1504, Жыгімонта I 1543, ліст Пацея да Астрожскага з просьбай дапамагчы справе уніі 1598, адказ на яго Клірыка Астрожскага і водпаведзь Пацея. Твор пабудаваны як дыялог: спачатку прыводзіцца цытата з кнігі «Апакрысіс», азагалоўленая «Філалет», потым даецца на яе водпаведзь, азагалоўленая «Отказ».

Аўтары «Антырызіса» абвінавачваюць «Апакрысіс» у нападках на рымскага папу, падрыў дзяржаўнай улады Рэчы Паспалітай, у прэтэнзіях простых людзей на права судзіць духоўных іерархаў, у бязбожнасці і ерасі. Аўтары «Антырызіса» прадэманстравалі добрае веданне царкоўнай і свецкай літаратуры, уменне весці палеміку на навукова-лагічным і бытавым узроўні.

Публікацыя

• Русская историческая библиотека. Санкт-Петербург, 1903. Т. 19. С. 477—1122.

Літаратура

• «Антырызіс» // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак. А — Я. — 696 с. — ISBN 978-985-11-0487-7 (т. 3), ISBN 985-11-0315-2.
• Студинський К. Хто був автором «Антиррезіса» з р. 1599? // Записки Наукового товариства імені Шевченка. 1900. Т. 35—36. Кн. 3—4;
• Анушкин Л. Во славном месте виленском: очерки из нстории книгопечатания. М., 1962. С. 122—126;
• Гусевa А. А. Издания кирилловского шрифта второй половины XVI века: сводный каталог. М., 2003. Кн. 2. С. 1088—1089.