Арганізаваная злачыннасць у Беларусі

Арганізаваная злачыннасць у Беларусі прадстаўлена шэрагам злачынных груповак. Рост іх актыўнасці пачаўся яшчэ ў 80-я гады. Уся краіна была падзелена на зоны ўплыву розных банд. Праваахоўныя органы адрэагавалі стварэннем у 1988 годзе групы па барацьбе з групавой злачыннасцю. 28 сакавіка 1991 года загадам МУС СССР была заснавана новая служба — Галоўнае ўпраўленне па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю. У яго структуру ўвайшло 1-е міжрэгіянальнае ўпраўленне з дыслакацыяй у Мінску, якое стала папярэднікам сучаснага Галоўнага ўпраўлення па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй (ГУБАЗіК) МУС Беларусі.

Пік дзейнасці банд прыйшоўся на 1990-я гады. Крыміналізацыя была выклікана цяжкім эканамічным становішчам, адсутнасцю працоўных месцаў, крызісам праваахоўнай сістэмы пасля развалу СССР. Справа пагаршалася геаграфічным становішчам краіны, якое прыцягвала налётчыкаў на транзітныя грузы і рэкеціраў. Паводле розных звестак, у 1994 годзе ў Беларусі налічвалася 150 арганізаваных злачынных груп (з іх 32 у Мінску) і 112 крымінальных аўтарытэтаў. У правінцыйных гарадах дзейнічалі невялікія групы з 30—35 чалавек, якія падпарадкоўваліся «мацярынскай» бандзе. У буйных гарадах і абласных цэнтрах злачынцы збіваліся па сто і больш чалавек. У 90-я ў краіне было чатыры найбольш буйных груповак: Пажарнікі, Пасялковая, Рэчыцкая і Марозаўская. Апошняя АЗГ з’явілася ў Гомелі і стала самай крывавай бандай у гісторыі незалежнай Беларусі.

З 1995 па 1999 год у рэспубліцы практычна сфармавалася адзіная бандыцкая супольнасць, якая аб’ядноўвала дзвесце груповак і каля трох тысяч чалавек. У пачатку свайго прэзідэнцтва Аляксандр Лукашэнка абвясціў аб пачатку вайны са злачынным светам. Урад развязаў рукі ўсім міліцыянтам, у разы павялічыў штат праваахоўнікаў і дазволіў у асобных выпадках забіваць людзей без суда і следства. У канцы 90-х міліцыя адлоўлівала бандытаў на іншамарках на запраўках, і спрабавала забраць з сабой. Калі чалавек супраціўляўся, яго сілай цягнулі да багажніка міліцэйскай машыны, адкрывалі яго, распылілі там слёзацечны газ, а затым запіхвалі затрыманага ў багажнік. Часам на членаў АЗГ уладкоўвалі засады і расстрэльвалі з аўтаматаў (так, напрыклад, атрымалася пазбавіць ад рэкету трасу Брэст — Масква). У 1997 годзе былі ліквідаваны крымінальныя лідары Беларусі — Шчаўлік, Траца і Лукаш. Афіцыйна іх смерць спісалі на бандыцкія разборкі, аднак, паводле звестак некаторых СМІ, гэта былі аперацыі сілавікоў.

Разрозненыя атакі сілавікоў на бандытаў працягваліся і ў пачатку 2000-х. У лістападзе 2006 года міністр унутраных спраў Беларусі Уладзімір Навумаў заявіў, што на тэрыторыі краіны не засталося АЗГ: «Сказаць, што цяпер на тэрыторыі рэспублікі ёсць хаця б адна арганізаваная злачынная група, якая стварала б праблему, я не магу». Нягледзячы на тое, што ўлады неаднаразова публічна заяўлялі пра сваю перамогу, крымінал у той ці іншай ступені ў Беларусі ўсё ж застаўся. Усяго за месяц да прэзідэнцкіх выбараў 2020 года ў Лідзе прайшла вараўская сходка, але яна была сарваная ўмяшаннем сілавікоў.