Арол-вужаед

Арол-вужаед
Дарослы арол-вужаед у Кіеўскім заапарку
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Другаснаротыя Тып:  Хордавыя Падтып:  Пазваночныя Інфратып:  Сківічнаротыя Надклас:  Чацвераногія Клас:  Птушкі Падклас:  Нованёбныя Атрад:  Сокалападобныя Сямейства:  Ястрабіныя Падсямейства:  Circaetinae Род:  Сапраўдныя змеяеды Від:  Арол-вужаед
Міжнародная навуковая назва
Circaetus gallicus Gmelin, 1788
Арэал
Аранжавы: гнездаванне Зялёны: аседлы Блакітны: зімой
Ахоўны статус
Выклікаюць найменшыя асцярогі IUCN 3.1 Least Concern : / 22734216
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   175502 NCBI   43465 EOL   1047571

Арол-вужаед, або крачун, або змеяед, або змяіны арол (Circaetus gallicus або Circaetus ferox) — драпежная птушка з сямейства ястрабіныя (Accipitridae) атраду сокалападобныя (Falconiformes).

Апісанне

Арол-вужаед у Францыі

Агульная даўжыня — 67-72 см, размах крылаў 160—190 см, даўжыня крыла 52-60 см. Саміцы буйнейшыя за самцоў, але пафарбаваныя аднолькава з імі. Афарбоўка спінага боку птушкі — шэра-бурая, маладыя птушкі па афарбоўцы падобныя да дарослых.

Пашырэнне

Арол-вужаед у палёце

Засяляюць зону мяшаных лясоў і лесастэп. Гняздуюць у Паўночна-Заходняй Афрыцы, у Паўднёвай і збольшага ў Цэнтральнай Еўропе, на Каўказе (за выключэннем стэпавых Перадкаўказзя і Прыкаспія), у Малой Азіі, на Блізкім Усходзе, Сярэдняй Азіі, Паўднёва-Заходняй Сібіры, у паўночнай частцы Манголіі, на поўдні да Пакістана і Індыі.

Біятопы ў паўночнай частцы арэала — вялікія па плошчы старыя і вільготныя лясы паблізу балот і лугоў. На поўдні — сонечныя, сухія, скалістыя і пясчаныя тэрыторыі з лясамі, лесапаркамі, сухімі кустамі (напрыклад, маквісам). У гарах — да 1600—2000 м. Узімку — падножжы гор, паўпустыні, саванны і нават сельскагаспадарчыя тэрыторыі.

Асаблівасці біялогіі

Адна з самых пужлівых і недаверлівых да чалавека птушак-драпежнікаў. Паўднёвыя папуляцыі аселыя, паўночныя зімуюць у паўночна-ўсходніх і цэнтральна-заходніх раёнах Афрыкі і ў Паўднёвай Азіі (галоўным чынам на Індыйскім субкантыненце).

Харчаванне

Арол-вужаед выкормлівае птушанят у асноўным змеямі, хоць дарослыя птушкі часта сілкуюцца і іншымі паўзунамі, земнаводнымі, дробнымі звярамі і палявымі птушкамі. Сценафагія рэзка звужае арэал гнездавання гэтага віду.

Гнездаванне

Паштовая марка Азербайджана

«Арол-вужаед». О. фон Райзенталь

Circaetus gallicus

Арол-вужаед вельмі скрытны, асцярожны, маўклівы. Для гнездавання абірае аддаленыя ад чалавека ўчасткі лесу з палянамі і балотамі, зручнымі для палявання.

Гняздо высока на дрэвах, звычайна ў сярэдняй частцы кроны ў развілцы галін, на вышыні 3-7 м над зямлёй (у выключных выпадках да 25 м), толькі выпадкова на скалах або зямлі. Пабудавана з некалькіх слаёў плоска складзеных галін, часта прасвечвае знізу. Высцілка адсутнічае, але па краях гнязда ляжаць свежыя галінкі розных памераў. Пабудаваныя гнёзды птушкі могуць выкарыстоўваць на працягу некалькіх гадоў. Часам займае гнёзды іншых птушак.

У кладцы звычайна адно белае яйка (у выключных выпадках да 2-х яек, але ў другім яйку эмбрыён заўсёды гіне, бо яго наседжванне спыняецца пасля з’яўлення птушаня з першага яйка). Наседжваюць яйкі каля 40 дзён абодва бацькі. На крыло птушаняты становяцца на 70-80-ы дзень жыцця.

Ахова

Ахоўваецца Канвенцыяй па міжнародным гандлі выміраючымі відамі дзікай фаўны і флоры (CITES) (Дадатак II), Бонскай (Дадатак II) і Бернскай (Дадатак II) канвенцыямі.

Як вельмі рэдкі, знікаючы від птушак, занесены ў Чырвоныя кнігі Беларусі, Расіі, Украіны і Балгарыі.

Ва Украіне ахоўваецца ў Палескім, Ровенскім, Крымскім прыродных запаведніках, Карпацкім біясферным запаведніку, Дзяснянска-Старагуцкім нацыянальным прыродным парку.

У культуры

У філатэліі

Выява арла-вужаеда была выкарыстана на паштовых марках Грузіі і Таджыкістана. Пошта Азербайджана выпусціла паштовы блок.

• 

  Паштовая марка Грузіі

• 

  Паштовая марка Таджыкістана

Паштовы блок Азербайджана

Літаратура

• Змеяед // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
• Арол-вужаед // Птушкі Еўропы: Палявы вызначальнік. — Варшава: Навуковае выдавецтва ПНВ, 2000. — 540 с.: іл. ISBN 83-01-13187-X
• И. В. Карякин. Змееяд (Circaetus gallicus) // Пернатые хищники Уральского региона. Соколообразные (Falconiformes) и Совообразные (Strigiformes). Пермь: Центр полевых исследований Союза охраны животных Урала / Социально-экологический союз, 1998. — 483 с.
• Г. П. Дементьев. Змееяд (Circaetus gallicus) // Птицы Советского Союза, т.1. — М.: Сов. наука. 1951
• Галушин, В. М. — Хищные птицы леса (М., 1990)
• Домашевський С. В., Письменний К. А. Змієїд // Червона книга України. Тваринний світ / За ред. І. А. Акімова. — К., 2009. — С. 425. — ISBN 978-966-7059-0-7.
• Стригунов В. І. Змієїд // Червона книга України. Тваринний світ. — К., 1994.
• Зубаровський В. М. Фауна України. Т. 5. Птахи. Вип. 2. Хижі птахи. — К.: Наук. думка, 1977. — 322 с.

Спасылкі

Гэты від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі і ахоўваецца законам. II катэгорыя (EN)

• Арол-вужаед у Чырвонай кнізе Беларусі Архівавана 22 сакавіка 2017.
• Арол-вужаед на сайце ГА «Ахова птушак Бацькаўшчыны» Архівавана 26 чэрвеня 2018.
• Стаття про змієїда у ЧКУ (1994) Архівавана 19 лютага 2012.
• Сайт, прысвечаны арлу-вужаеду
• Змієїд в Червоній книзі України