Градзец-Кралавэ

Градзец-Кралавэ
Герб	Сцяг
Краіна	Чэхія
Край	Кралавеградзецкі
Раён	Градзец-Кралавэ
Каардынаты	50°12′33″ пн. ш. 15°49′55″ у. д.HGЯO
Унутраны падзел	21 кадастравы квартал
Прыматар	Здэнек Фінк
Заснаваны	1225
Першая згадка	X стагоддзе
Ранейшыя назвы	Grecz Reginae, Кёнігрэц
Плошча	105,61 км²
Вышыня цэнтра	235 м
Водныя аб’екты	Эльба і Рака Орліцэ
Насельніцтва	▼ 93 479 чалавек (2012)
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Паштовы індэкс	500 00
Аўтамабільны код	H (старыя HK, HR)
Афіцыйны сайт	hradeckralove.org
Афіцыйны сайт	www.hradeckralove.org ; (чэшск., ням., фр., англ., польск.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гра́дзец-Кра́лавэ (чэшск.: Hradec Králové, [ˈɦradɛts ˈkraːlovɛː]́), да выгнання нямецкіх жыхароў Кёнігрэц (ням.: Königgrätz) — горад у Чэхіі ля зліцця рэк Лабы (Эльбы) і Орліцы. Рака Лаба перасякае горад, аддзяляючы Стары горад ад раёнаў новай забудовы. Плошча горада 105 км². Насельніцтва 96 036 жыхароў (2009).

Гісторыя

Упершыню згадваецца ў X стагоддзі як гандлёвы горад Слаўнікавічаў, у 995 годзе пасля перамогі Пржэмысловічаў над сваімі праціўнікамі Градзец-Кралавэ стаў адной з княжацкіх рэзідэнцый.

У 1225 годзе кароль Пржэмысл Отакар I павялічыў яго статус да каралеўскага горада, заснаваўшы замак, месца яго частага знаходжання, як і яго спадчыннікаў. Затым на працягу некалькіх стагоддзяў горад быў рэзідэнцыяй каралеў-удоў (адсюль і назва).

У XIV стагоддзі перажывае росквіт: пабудаваны касцёл Святога Духа, кадыфікаваны гарадскія правы, прыняты статуты рамесных цэхаў, гараджане атрымалі каралеўскі прывілей варэння піва. Да канца XIV стагоддзя Градзец-Кралавэ быў другім па значэнні горадам Чэшскага каралеўства пасля Прагі.

Падчас гусіцкіх войнаў горад заняў бок табарытаў пад камандзіраваннем Яна Жыжкі, які тут жа і быў пахаваны пасля сваёй смерці ў 1424 годзе. Пасля ваеннага спусташэння Градзец-Кралавэ перажывае другі перыяд росквіту пры каралях Іржы з Подэбрадаў і Уладзіславе II Ягелоне. Аднак пасля пераходу ўлады да дынастыі Габсбургаў ён губляе сваё значэнне. Асабліва вялікую шкоду горад панёс падчас Трыццацігадовай вайны, пацярпеўшы як ад шведскай арміі, так і ад наступнай каталіцкай рэакцыі.

Гісторыя забудовы Градзец-Кралавэ досыць кароткая. У 1884 годзе былі знесены абарончыя бастыёны, якія на працягу некалькіх стагоддзяў заміналі росту горада. Вуліцы закладваліся кольцам, і неўзабаве Стары горад ператварыўся ў цудоўны парк.

Насельніцтва

Год	1869	1880	1890	1900	1910	1921	1930
Насельніцтва	18 884	24 230	25 236	29 310	35 675	39 151	50 137
Год	1950	1961	1970	1980	1991	2001	2009
Насельніцтва	57 118	66 608	80 463	96 145	99 917	97 155	96 036

Прамысловасць і інфраструктура

Буйны транспартны вузел і цэнтр машынабудавання (ČKD, ZVU/Závody vítězného února, AXIS, Strojírna Kukleny). Вытворчасць абсталявання для хімічнай, газавай, цукровай, броварнай, піваварнай прамысловасці, матораў, катлоў (у значнай ступені на экспарт). Вырабляюцца фотаматэрыялы (FOMA), музычныя інструменты (раялі і піяніна W.Hoffmann, Bohemia, Petrof), швейныя вырабы, мэбля (POLSTRIN); харчовая прамысловасць.

Універсітэт Градзец-Кралавэ, медыцынскі і фармакалагічны факультэты Карлава ўніверсітэта.

Славутасці

Гатычны сабор Духа (XIV—XV стст.), дзе быў пахаваны Ян Жыжка, правадыр войска гусітаў. Затым яго цела загадам імператара было вынята з магілы і знішчана
Царква Успення Божай Маці (1654—1666, у 1762 годзе царква моцна пацярпела ад пажару, адноўлена ў 1765 годзе)
Драўляны храм Святога Мікалая Цудатворца (1502—1510)
Белая вежа (другая па вышыні ў Чэхіі пасля званіцы Сабора Святога Віта ў Празе) і прылеглая да яе Капэла Святога Клімента (1714—1717)
Ратуша (1614)
Езуіцкі касцёл Узнясення Дзевы Марыі ў стылі барока (1666)
Калона Дзевы Марыі (1717)
Рэзідэнцыя біскупа (1709—1716, 1991—1993 поўнае аднаўленне) з Капліцай Святога Барамея (1720—1730)
Раённы Дом (Okresní dům, 1903—1904)
Дом U Špuláků, XVI ст. (2009—2011 поўная рэканструкцыя будынка)
Дом U Beranka, 1908 год
Езуіцкі каленіум (1710)
Вежа былой гарадской Сілезскай брамы (брама пабудавана ў 1476 годзе, знесена ў 1873 годзе)
Музей Усходняй Чэхіі (1909—1913)
Аквапарк
Гістарычны будынак электрастанцыі (1909—1912)