Кыргызска-таджыкскі канфлікт (2022)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Канфлікт на кыргызска-таджыкскай мяжы
Кыргызска-таджыкскае памежжа на карце.
Дата 14—19 верасня 2022
Месца кыргызска-таджыкская мяжа
Вынік мірнае ўрэгуляванне
Праціўнікі
Сцяг Кыргызстана Кыргызстан Сцяг Таджыкістана Таджыкістан
Камандуючыя
Сцяг Кыргызстана Садыр Жапараў Сцяг Таджыкістана Эмамалі Рахмон
Сілы бакоў
УСК
ДПС 		УСТ
ДКНБ
Страты
59 забітых і 144 параненых разам з грамадзянскімі асобамі (афіцыйныя звесткі станам на вечар 18.09) 41 забіты і 25+ (?) параненых разам з грамадзянскімі асобамі (афіцыйныя звесткі станам на раніцу 19.09)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кыргызска-таджыкскі канфлікт 2022 года — узброеныя сутыкненні паміж вайскоўцамі Таджыкістана і Кыргызстана ў верасні 2022 года. Бакі абвінавацілі адзін аднаго ў пачатку эскалацыі. Абедзве дзяржавы расцанілі падзеі як акт узброенай агрэсіі суседа[1].

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Кыргызстан і Таджыкістан падзяляюць больш за 900 кіламетраў дзяржаўнай мяжы. Пры гэтым каля паловы лініі не дэмаркавана, што прыводзіць да спрэчак вакол прыналежнасці водных крыніц, сельгасугоддзяў і дарог. Праблемныя тэрыторыі ў даўжыню складаюць прыкладна 30 % ад мяжы дзвюх краін[2]. Існая сітуацыя абумоўлена тым, што дзяржавы пры вызначэнні спрэчных участкаў карыстаюцца рознымі картамі. Таджыкскія эксперты бяруць за аснову карты 1924—1939 гадоў, а кыргызстанскія — 1958—1959 гадоў[3].

Вялікае значэнне маюць прыгранічныя крыніцы вады, якія вельмі неабходны для двух засушлівых аграрных рэспублік. Асаблівае месца ў канфлікце заняў Турткульскі канал. Ён выклікаў спрэчкі яшчэ ў савецкі перыяд. Паколькі рэчышча канала праходзіла па тэрыторыі Ісфарынскага раёна, то некалькі тысяч гектараў таджыкскай тэрыторыі перадалі Кіргізскай ССР, якая забяспечвала абрашэнне зямель. Але гэта рашэнне не было зацверджана Савецкім Таджыкістанам, што і прывяло да памежнага канфлікту. Самыя жорсткія сутыкненні пачаліся ў 2010-х гадах. За дзесяцігоддзе зафіксавана больш за сто ўзброеных сутычак[4].

Апошняе буйное абвастрэнне адбылося вясной 2021 года, калі ў памежнай зоне загінулі 52 чалавекі. За выключэннем трох інцыдэнтаў[5][6][7], да верасня наступнага года сітуацыя заставалася спакойнай. Новы канфлікт успыхнуў напярэдадні саміту Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва ў Самаркандзе, у якім павінны былі ўдзельнічаць прэзідэнты абедзвюх варагуючых краін[8].

Ход падзей[правіць | правіць зыходнік]

Першае сутыкненне адбылося раніцай 14 верасня. Бакі канфлікту далі розныя версіі інцыдэнту. Кыргызстан паведаміў аб перастрэлцы ў мясцовасці Булак-Башы Баткенскай вобласці. Яна пачалася з-за таго, што таджыкістанскі пагранічны атрад заняў баявыя пазіцыі на ўчастку мяжы ў парушэнне раней дасягнутых дамоўленасцей. У адказ на патрабаванні пакінуць тэрыторыю яны адкрылі агонь, у тым ліку з мінамётаў. У той жа час Таджыкістан абвінаваціў у правакацыі кыргызстанскіх памежнікаў, якія без бачных прычын абстралялі яго пагранзаставу[8].

Пазней на працягу дня паведамлялася яшчэ аб двух перастрэлках — на пагранзаставе «Дастук» у мясцовасці Как-Сай і на пагранзаставе «Самаркандэк» у мясцовасці Паскы-Арык Баткенскага раёна[8].

У першы дзень сутыкненняў пачаліся перамовы на ўзроўні мясцовых адміністрацый — кіраўніцтва Баткенскай вобласці Кыргызстана і Сагдыйскай вобласці Таджыкістана. Да іх далучыліся прадстаўнікі памежных службаў і іншых сілавых структур. Бакі дамовіліся аб адводзе войскаў у пастаянныя месцы дыслакацыі, а таксама аб устанаўленні пунктаў сумеснага кіравання і прызначэнні адказных на месцах з ліку кіраўнікоў праваахоўных органаў дзвюх краін[8].

Дамоўленасці былі аформлены да абеду 16-га чысла, калі адвод войскаў быў узгоднены кіраўнікамі дзяржаў. Аднак да вечара перамір’е было парушана новымі абстрэламі[4]. З боку населеных пунктаў Самаркандэк і Кокташ Баткенскага раёна з аўтаматычнай зброі вёўся абстрэл прыгранічных раёнаў Таджыкістана[9]. Пад ударам у тым ліку апынуліся паселішчы Багістон і Лакон[3]. З пазіцый таджыкаў абстраляны кыргызскія вёскі Кулунду і Жаны-Жэр[4]. Пад агонь трапілі і іншыя населеныя пункты, такія як Экі-Таш, Чырдоба, Кум-Мазар, Максат і Орта-Боз[3]. У памежнай службе Кыргызстана паведамілі, што непрыяцель заняў будынак школы ў вёсцы Дастук[3].

Было паведамлена аб выкарыстанні кыргызскімі войскамі ўдарных беспілотнікаў[10]. Таджыкскі бок ужыў супраць праціўніка танкі, бранятэхніку і рэактыўныя сістэмы залпавага агню «Град». Пад абстрэл апошніх патрапілі наваколлі аэрапорта абласнога цэнтра Баткен і аб’екты на ўскраіне горада. У адказ быў нанесены агнявы ўдар па таджыкскіх памежных заставах «Лякан» і «Багдары»[3].

Раніцай 17 верасня, як заяўлялася таджыкістанскімі сілавікамі, вайскоўцы Кыргызстана абстралялі памежную заставу ля Ісфары[11].

На гэтым фоне ў Баткенскай вобласці быў уведзены рэжым надзвычайнай сітуацыі[9]. Кыргызстанскія ўлады пачалі эвакуацыю насельніцтва і за кароткі тэрмін вывезлі не менш за 136 тысяч чалавек[12]. Памежныя войскі Дзяржаўнага камітэта нацыянальнай бяспекі (ДКНБ) Таджыкістана заявілі, што праціўнік умацаваў свае баявыя пазіцыі і перакінуў дадатковыя сілы ў прыгранічныя раёны[9].

Праз тры дні з пачатку канфлікту, дзякуючы перамоўнаму працэсу, сітуацыя на мяжы стабілізавалася[11]. Ноч на 18 верасня прайшла без здарэнняў. Аднак у цэлым напружанасць захоўвалася. Падраздзяленні памежнікаў працягнулі службу ва ўзмоцненым рэжыме. Адрэзкі некалькіх дарог у Баткенскай вобласці часова закрылі для праезду[13][14].

19 верасня ў абодвух краінах было паведамлена аб спыненні агню. Таджыкістан і Кыргызстан падпісалі пратакол аб вяртанні дадатковых сіл і ваеннай тэхнікі ў месцы пастаяннай дыслакацыі[15][16][17][18].

Ахвяры[правіць | правіць зыходнік]

У выніку сутыкненняў у першы дзень двое вайскоўцаў Кыргызстана атрымалі раненні. З супрацьлеглага боку загінулі двое байцоў. 11 чалавек, у тым ліку шэсць таджыкскіх памежнікаў і пяць мясцовых жыхароў, атрымалі раненні[8].

Паводле звестак агенцтва «Sputnik Таджыкістан», на 16 верасня з боку таджыкаў яшчэ 7 чалавек забіта і 14 паранена ў джамааце Варух. З гэтага ліку загінулі 6 жыхароў абшчыны і 11 пацярпелі. Астатнія ахвяры былі сілавікамі[19].

Пазней, на раніцу 17 верасня па звестках Кыргызстана, колькасць забітых з іх боку вырасла да 24 чалавек. Яшчэ 87 чалавек атрымалі траўмы[9]. Крыху раней, вечарам 16 чысла, у кыргызстанскім Міністэрстве аховы здароўя заявілі, што колькасць пацярпелых грамадзян краіны вырасла да 103 чалавек[10]. У іх у асноўным аскепкавыя і агнястрэльныя раненні розных частак цела[9]. На сярэдзіну дня колькасць ахвяр з кыргызстанскага боку павялічалася да 122 параненых[20]. На раніцу 18 верасня Міністэрства аховы здароўя паведаміла пра 36 загінулых і 129 пацярпелых суайчыннікаў[13].

Радыё «Radio Free Europe/Radio Liberty Kyrgyzstan» паведаміла, што з таджыкскага боку магло загінуць да 39 чалавек[21].

18-га чысла бакі паведамілі, што ў агульнай складанасці страцілі 81 забітым: 35 таджыкаў і 46 кіргізаў[22]. Крыху пазней ўлады Кыргызстана ўдакладнілі лічбы: 59 загінулых і 144 пацярпелых[23]. На наступны дзень свае страты ўдакладніў і Душанбэ, паведаміўшы пра 41 забітага[24].

Абвінавачванні[правіць | правіць зыходнік]

Прэс-цэнтр ДКНБ Таджыкістана абвінаваціў праціўніка ў абстрэлах грамадзянскіх будынкаў і дамоў мірных жыхароў. У населеных пунктах Багістон і Лакон ля горада Ісфары кыргызстанскія войскі нібыта здзейснілі ўзброены напад на жылыя будынкі, падпалілі іх і некаторы іншыя збудаванні[3]. Улады Таджыкістана таксама сцвярджалі, што пад абстрэл кыргызскіх вайскоўцаў трапіла машыны хуткай дапамогі. Падчас здарэння загінулі чацвёра таджыкскіх грамадзян[25]. У сяле Аўчыкалъача Бобаджан пад удар беспілотніка[10] трапіла мячэць. У храме разбіта аконнае шкло[14].

17 верасня кіраўнік МЗС Кыргызстана Жээнбек Кулубаеў паведаміў генсеку ААН Антоніу Гутэрышу, што ў баявых сутычках на баку Таджыкістана ўдзельнічалі ірэгулярныя ваенізаваныя фарміраванні[26].

Рэакцыя[правіць | правіць зыходнік]

Генсек ААН А. Гутэрыш[26], прэс-служба сакратарыята АДКБ[27], Міністэрства замежных спраў Расійскай Федэрацыі[26], Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь[28] і Міністэрства замежных спраў Ірана[29] выпусцілі заявы, дзе адзначылі занепакоінасць канфліктам і пацвердзілі сваю прыхільнасць мірнаму вырашэнню.

17 верасня ў Баткенскую вобласць адправілі 107 тон гумдапамогі ад жыхароў і ўладаў сталічнага горада Бішкек, а на наступны дзень — 50[14].

Урад Узбекістана арганізаваў гуманітарны калідор у анклаве Сух для кіргізскіх бежанцаў. Аб’яднаны дэмакратычны рух Кыргызстана выказаў глыбокую ўдзячнасць народу Узбекістана, прэзідэнту Шаўкату Мірзіяеву, яго ўраду і памежнікам[30].

Зноскі

  1. ↑ Таджикистан и Кыргызстан сделали заявления о военном конфликте на границе
  2. ↑ Конфликт из-за воды: Бишкек заявил об атаке Таджикистана на пять погранзастав. Русская служба Би-би-си]э (30 красавіка 2021). Архівавана з першакрыніцы 1 мая 2021. Праверана 7 мая 2021.
  3. ↑ а б в г д е Павел Тарасенко. Союзники по ШОС открыли залповый огонь // Комерсантъ : газета. — 16 сентября 2022
  4. ↑ а б в Елена Стафеева. Дуга нестабильности: Что означают обстрелы на границе Киргизии и Таджикистана во время саммита ШОС // Life.ru : информационный портал. — 16 верасня 2022.
  5. ↑ Kyrgyz border guard killed in shootout with Tajik forces (англ.). The Times of India (9 ліпеня 2021). Праверана 9 July 2021.
  6. ↑ Two civilians killed as guards clash at Kyrgyz-Tajik border (англ.). www.aljazeera.com. Праверана 31 студзеня 2022.
  7. ↑ Kyrgyzstan reports shooting on border with Tajikistan. Trend.Az (10 сакавіка 2022).
  8. ↑ а б в г д Марианна Беленькая. Пока ШОС да дело // Коммерсантъ : газета. — №170 — 15 сентября 2022. — стр. 6.
  9. ↑ а б в г д Конфликт на границе Киргизии и Таджикистана продолжается: свежая информация на сегодня, 17 сентября Архівавана 20 верасня 2022.
  10. ↑ а б в Алексей Дегтярев. МВД Таджикистана объявило о погибших мирных гражданах после атаки Киргизии // Взглад : газета. — 17 сентября 2022
  11. ↑ а б Стало известно об итогах переговоров Таджикистана и Киргизии
  12. ↑ Kyrgyzstan has evacuated over 136,000 from border conflict zone. akipress.com. Праверана 17 верасня 2022.
  13. ↑ а б Число погибших в конфликте на границе с Таджикистаном граждан Киргизии возросло
  14. ↑ а б в Конфликт на кыргызско-таджикской границе — что происходит 18 сентября
  15. ↑ Евгений Шакиров. Главы спецслужб Киргизии и Таджикистана подписали протокол об установлении мира. iz.ru. Праверана 19.09.2022.
  16. ↑ Turmush. Видео – Председатель ГКНБ Ташиев озвучил итоги встречи с главой ГКНБ Таджикистана. turmush.kg. Праверана 19.09.2022.
  17. ↑ Сергей Лебедев. Главы спецслужб Таджикистана и Киргизии подписали протокол о стабилизации обстановки на границе(недаступная спасылка). tvzvezda.ru. Архівавана з першакрыніцы 19 верасня 2022. Праверана 19.09.2022.
  18. ↑ Киргизия и Таджикистан договорились об установлении мира между странами. gazeta.ru. Праверана 19.09.2022.
  19. ↑ Стало известно число погибших таджикистанцев на границе с Кыргызстаном
  20. ↑ Анастасия Ларина. Число пострадавших в конфликте с Таджикистаном граждан Киргизии выросло до 122 // Коммерсантъ : газета. — 17 сентября 2022.
  21. ↑ "С таджикской стороны могло быть убито до 39 человек". Radio Free Europe/Radio Liberty Kyrgyzstan. 17 September 2022. Праверана 17 September 2022.
  22. ↑ "Kyrgyz-Tajik border conflict death toll rises to 81". Reuters. 18 September 2022. Праверана 18 September 2022.
  23. ↑ В Киргизии сообщили о 59 жертвах конфликта с Таджикистаном
  24. ↑ "Tajik Foreign Ministry says 41 killed in border clashes". akispress. 19 September 2022. Праверана 19 September 2022.
  25. ↑ В Киргизии заявили о тенденции к стабилизации конфликта на границе. Известия (17 сентября 2022). Праверана 17 верасня 2022.
  26. ↑ а б в Антон Антонов. МВД Таджикистана объявило о погибших мирных гражданах после атаки Киргизии // Взглад : газета. — 17 сентября 2022
  27. ↑ ОДКБ выступает за долгосрочное перемирие на таджикско-кыргызской границе
  28. ↑ Заявление Министерства иностранных дел Республики Беларусь по поводу обострения ситуации на кыргызско-таджикской границе
  29. ↑ Iran voices concern over Kyrgyz-Tajik clashes (англ.). Mehr News Agency (18 верасня 2022). Праверана 19 верасня 2022.
  30. ↑ Столкновения на границе Кыргызстана и Таджикистана: ООН призывает к диалогу (руск.). Новости ООН (17 верасня 2022). Праверана 19 верасня 2022.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Кыргызска-таджыкскі_канфлікт_(2022)&oldid=4680293"