Таджыкістан

Рэспубліка Таджыкістан
Ҷумҳурии Тоҷикистон

Сцяг Таджыкістана Герб Таджыкістана
Дзяржаўны гімн Таджыкістана
Дата незалежнасці	9 верасня 1991 (ад СССР)
Афіцыйная мова	таджыкская — дзяржаўная руская — мова міжнацыянальных зносін
Сталіца	Душанбэ
Найбуйнейшыя гарады	Душанбэ, Худжанд, Куляб, Курган-Цюбэ, Харог
Форма кіравання	Рэспубліка
Прэзідэнт Прэм’ер-міністр	Эмамалі Рахмон Кахір Расулзада
Плошча • Усяго • % воднай паверхні	93-я ў свеце 142 000 км² 0,3
Насельніцтва • Ацэнка (2014) • Шчыльнасць	8 205 400 чал. (95-я) 58,1 чал./км²
ВУП   • Разам (2010)   • На душу насельніцтва	$5,50 млрд  (131-ы) $780
ІРЧП (2011)	▬ 0.607 (сярэдні) (127-ы)
Валюта	Самоні (TJS, код 141)
Інтэрнэт-дамен	.tj
Код ISO (Alpha-2)	TJ
Код ISO (Alpha-3)	TJK
Код МАК	TJK
Тэлефонны код	+992
Часавыя паясы	+5

Таджыкістан (афіцыйная назва Рэспубліка Таджыкістан) — краіна ў Азіі, належыць да рэгіёна Сярэдняя Азія, мяжуе з Казахстанам, Узбекістанам, Кыргызстанам, Кітаем, Афганістанам. Выхаду да мораў не мае.

Гісторыя

Першае дзяржаўнае ўтварэнне на тэрыторыі сучаснага Таджыкістана заснаваў Ісмаіл Самані ў 875 годзе (цэнтрам стаў горад Бухара). Да 1220 года тэрыторыя ўваходзіла ў розныя Персідскія імперыі. Ад 1220 да 1370 года тэрыторыя Таджыкістана была ў складзе Мангольскай імперыі Чынгісхана. Неўзабаве была заснаваная Усходняя Бухара — ханства, якое займала тэрыторыі сучасных Таджыкістана і Узбекістана. У сярэдзіне 19 стагоддзя Усходняя Бухара стала часткай Расійскай імперыі. У 1924 годзе паводле нацыянальнай прыкметы былі ўтвораныя асобныя Туркменская ССР, Узбекская ССР ды Таджыкская АССР ў складзе апошняй. Ад 1929 года Таджыкістан — самастойная саюзная рэспубліка са сталіцай у горадзе Сталінбад, якому ў 1961 годзе была вернутая гістарычная назва — Душанбэ. Незалежнасць абвешчаная 9 верасня 1991 года, але неўзабаве ў краіне пачалася грамадзянская вайна паміж камуністычнымі сіламі і ісламісцкай апазіцыяй. Заканчэнне вайны ў 1997 годзе адбылося пры садзейніцтве Расіі — апазіцыя была ўключаная ва ўрад, а Эмамалі Рахмон застаўся прэзідэнтам.

Насельніцтва

У 2014 колькасць насельніцтва краіны складала 8,2 млн чалавек. Большая частка з іх таджыкі (79,9 %), потым узбекі (15,3 %), рускія (1,1 %) і кіргізы (1,1 %). Прадстаўнікі іншых этнічных групаў складаюць 2,6 % насельніцтва. Асноўная рэлігія краіны — іслам, сунізм (85 % насельніцтва), шыізм (ісмаілізм) (5 %), іншыя веравызнанні (10 %). Пісьменнасць 99,5 %. Каля аднаго млн. таджыкістанскіх мужчын працуюць за мяжой (ацэнкі 2009).

Буйнейшыя гарады: Душанбэ, Худжанд, Куляб, Курган-Цюбэ, Харог.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Таджыкістан падзяляецца на дзве вобласці (вілаяты): Сагдыйскую і Хатлонскую, адну аўтаномную — Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць і рэгіён рэспубліканскага падпарадкавання (13 раёнаў у цэнтры краіны і горад Душанбэ). Вобласці падзяляюцца на раёны (нохія), якія ў сваю чаргу дзеляцца на сельсаветы (джамааты).

Эканоміка

Таджыкістан — аграрна-індустрыяльная краіна, адна з бяднейшых у свеце (ВУП — 15,4 млрд дол., на душу насельніцтва — 2,1 тыс. дол., 2008). Землі, прыдатныя для сельскай гаспадаркі складаюць 7 % ад плошчы краіны. Запасы карысных выкапняў вялікія, але іх распрацоўка абцяжарваецца складаным рэльефам і недастатковым развіццём шляхоў зносін.

Асноўныя крыніцы даходу — вытворчасць алюмінію (з прывазных баксітаў), бавоўны, грашовыя пераводы працоўных мігрантаў з-за мяжы (2,1 млрд дол., 2010).

Таджыкістан валодае велізарнымі гідраэнергетычнымі рэсурсамі. Выпрацоўваецца 17 млрд кВт·г электраэнергіі, эканамічна абгрунтавана выпрацоўка 172 млрд кВт·г.

Найбольш значныя ГЭС краіны — Нурэкская, Сангтудзінская-1, Байпазінская (усе — на р. Вахш), Кайракумская (на р. Сырдар’я). Будуюцца: Рагунская, Сангтудзінская-2, Дашціджумская, Шуробская.

Кіраўніцтвам краіны плануецца пачаць выкарыстоўваць энергетычныя рэсурсы рэк Зераўшан, Гунт, Пяндж.

Адносіны з Беларуссю

Асноўны артыкул: Беларуска-таджыкістанскія адносіны

Дыпламатычныя адносіны дзяржавы ўстанавілі ў 1996 годзе. У красавіку 2000 года адбыўся афіцыйны візіт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у Таджыкістан. У ліпені 2001 года Прэзідэнт Рэспублікі Таджыкістан наведаў Беларусь з візітам у адказ.

У 2008, 2009 і 2010 гадах Беларусь аказвала гуманітарную дапамогу Таджыкістану.

Супрацоўніцтва Беларусі і Таджыкістана на міжнароднай арэне носіць канструктыўны характар^{[удакладніць]}. Таджыкістан аказвае падтрымку амаль што ўсім ініцыятывам Беларусі^[калі?], выступіў сааўтарам шэрагу беларускіх рэзалюцый у ААН.

З 30 сакавіка 2011 года ў Душанбэ пачало дзейнічаць пасольства Рэспублікі Беларусь.

Вядомыя асобы

• Рудакі (каля 860 — 941) — заснавальнік паэзіі на мове фарсі

Гл. таксама

• Вышэйшы сход Таджыкістана

Літаратура

• Рогач П. І., Адзярыха В. У., Валачко М. М., Ключановіч І. М., Шунейка Я. Ф., Бабкова А. П. Таджыкіста́н // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 375—382. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).