Нарын Мюрэй

Нарын Мюрэй
англ.: Noreen Elizabeth Murray
Дата нараджэння	26 лютага 1935(1935-02-26)
Месца нараджэння	Ланкашыр, Англія, Вялікабрытанія
Дата смерці	12 мая 2011(2011-05-12) (76 гадоў)
Месца смерці	Эдынбург, Вобласць Эдынбург, Шатландыя, Вялікабрытанія
Грамадзянства	Вялікабрытанія
Род дзейнасці	малекулярны біёлаг, генетык
Навуковая сфера	малекулярная генетыка
Месца працы	Эдынбургскі ўніверсітэт Стэнфардскі ўніверсітэт Кембрыджскі ўніверсітэт
Альма-матар	Бірмінгемскі ўніверсітэт Кінгс-каледж[d] Lancaster Girls' Grammar School[d]
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Эдынбургскае каралеўскае таварыства Еўрапейская акадэмія[d]
Узнагароды	член Лонданскага каралеўскага таварыства член Каралеўскага таварыства Эдынбурга[d] Gabor Medal[d] (1989)

Нарын Элізабэт, лэдзі Мюрэй (у дзявоцтве Паркер; 26 лютага 1935 – 12 мая 2011) — англійскі малекулярны генетык, якая ўнесла ўклад у развіццё тэхналогіі рэкамбінантнай ДНК (генная інжынерыя), стварыўшы серыю лямбда-вектараў бактэрыяфагаў, у якія можна было ўстаўляць і экспрэсаваць гены дзеля вывучэння іх функцыі. Падчас сваёй кар’еры была прызнана на міжнародным узроўні як піянер і адна з самых выбітных і паважаных малекулярных генетыкаў Вялікабрытаніі. Да выхаду на пенсію ў 2001 годзе яна займала пасаду прафесара малекулярнай генетыкі ў Эдынбургскім універсітэце. Яна была прэзідэнтам Генетычнага таварыства, віцэ-прэзідэнтам Каралеўскага таварыства і сябрам Камітэта па ўшанаванні выбітных прадстаўнікоў навукі і тэхнікі Вялікабрытаніі.

Адукацыя

Нарын Паркер выхоўвалася ў вёсцы Рыд, графства Ланкашыр, потым з пяцігадовага ўзросту ў Болтан-ле-Сандс . Яна навучалася ў Ланкастэрскай жаночай гімназіі, атрымала ступень бакалаўра навук у Каралеўскім каледжы Лондана і абараніла дысертацыю на ступень доктара філасофіі ў Бірмінгемскім універсітэце ў 1959 годзе

Кар’ера

Мюрэй была адданым даследчыкам. Перад тым як стаць выкладчыкам у Эдынбургскім універсітэце ў 1967 годзе, яна працавала ў Стэнфардскім універсітэце, Кембрыджскім універсітэце і ў Радзе медыцынскіх даследаванняў (Вялікабрытанія) Яна ненадоўга пераехала ў Еўрапейскую лабараторыю малекулярнай біялогіі з 1980 па 1982 год, але вярнулася ў Эдынбург, дзе ў 1988 годзе заняла пасаду прафесара малекулярнай генетыкі. У Эдынбургу яна выканала значны аб’ём работ, прысвечаных біялогіі і раскрыццю механізмаў дзеяння эндануклеаз рэстрыкцыі, а таксама унесла ўклад у іх распаўсюджанае ўжывання ў якасці інструментаў генетычнай інжэнерыі. Характэрна, што яна з’яўляецца адзіным аўтарам шмат якіх яе публікацый: часта Нарын была галоўным завадатарам і практычным выканаўцам сваіх работ. У 1968 г. Нарын зацікавілася феноменам здольнасці бактэрыяльных клетак «абмежоўваць» (англ. to restrict, адсюль назва ферентаў рэстрыкцыі) чужародную ДНК і вырашыла вывучыць гэтую з’яву ў кішковай палачцы з выкарыстаннем бактэрыяфага лямбда і яе ведаў аб генетыцы бактэрыяфагаў.

Яна была замужам за сэрам Кэнэтам Мюрэем, таксама вядомым біяхімікам, з якім яна дапамагла распрацаваць вакцыну супраць гепатыту B, першую генна-інжынерную вакцыну, якую дазволілі для выкарыстання чалавекам. Яна, Кен і яе калега Біл Брамар былі ў авангадзе развіцця геннай інжынерыі ў Вялікабрытаніі, што дазволіла гэтай краіне выйсці наперад у рэвалюцыйных даследаваннях ДНК. Нарын і Кен былі аднымі з першых, хто зразумеў, што здольнасць разразаць ДНК з дапамогай эндануклеаз рэстрыкцыі дазваляе злучаць розныя малекулы ДНК для атрымання рэкамбінантных малекул і кланаваць паслядоўнасці ДНК. Іх работы значна паўалывалі на ўсе вобласці сучаснай біялогіі і біятэхналогіі. У сумеснай працы Кена і Нарын, ўклад Нарын можна вызначыць дакладныя ролі; яна — генетык, ён — біяхімік.

Яе некралог апісвае ўплыў, які яна аказала на сваіх калег-жанчын сярод навукоўцаў. «Яе дасягненні адбыліся ў той час, калі жанчынам не заўсёды было лёгка зрабіць навуковую кар’еру, і тое, што яна дасягнула вяршыні сваёй прафесіі, нягледзячы на тое, што час ад часу змагалася з несвядомай прадузятасцю навуковага асяроддзя, з’яўляецца паказчыкам яе здольнасцей і рашучасці. Магчыма, праз гэта Нарын была асабліва ўважлівая да кар’еры сваіх калегаў і цешылася іх поспехамі». «Яна была выключным настаўнікам для тых, хто працаваў з ёй ці побач з ёй».

У 1983 г. пара стварыла Эдынбургскі фонд Дарвіна. Гэтаму фонду яны ахвяравалі ганарары, атрыманыя ад вакцыны супраць гепатыту B. Дабрачынная арганізацыя падтрымлівае адукацыю і даследаванні ў галіне прыродазнаўства. Гэты фонд выдзеліў сродкі на будаўніцтва бібліятэкі імя Дарвіна пры Эдынбургскім універсітэце, унёсак на будаўніцтва будынка Майкла Суонна і выдзеліў шматлікія стыпендыі для падтрымкі аспірантаў і студэнтаў з-за мяжы для навучання ў Эдынбургу. Асобна трэба адзначыць, што Эдынбургскі фонд Дарвіна на працягу шмат год падтрымлівае асобнай стыпендыяй беларускіх студэнтаў для навучання ва ўніверсітэце Эдынбурга. У 2009 годзе Нарын далучылася да кансультатыўнай групы эдынбургскай біянавуковай фірмы BigDNA, якая распрацоўвае вакцыны на аснове лямбда-фага, які нясе вакцыны на аснове ДНК.

Смерць

У 2010 годзе ёй паставілі дыягназ — хвароба рухальных нейронаў . У 2011 годзе, нягледзячы на немагчымасць размаўляць, яна працягвала працаваць і весці перапіску Нарын памерла ў хоспісе Марыі Кюры ў Эдынбургу 12 мая 2011 года ва ўзросце 76 гадоў.

Узнагароды і пашаны

Яе шматлікі ўклад у навуку быў адзначаны прыняяцем яе ў шэраг сяброў Каралеўскіх таварыстваў Эдынбурга і Лондана. Лэдзі Мюрэй была абраная ў Каралеўскае таварыства ў 1982 годзе і ў Эдынбургскае каралеўскае таварыства ў 1989 годзе Яна атрымала ганаровыя ступені Універсітэта Уорыка, Інстытута навукі і тэхналогій Манчэстэрскага ўніверсітэта, Бірмінгемскага ўніверсітэта і Ланкастэрскага ўніверсітэта. Яна таксама атрымала пашану лектара імя Фрэда Грыфіта ад Таварыства агульнай мікрабіялогіі, а ў 1989 годзе за працу з лямбда-фагам — медаль імя Габара Каралеўскага таварыства.

Яна была зроблена Камандорам Ордэна Брытанскай Імперыі ў спісе навагодніх узнагарод за 2002 год .

У яе гонар названа Бібліятэка Нарын і Кэнэта Мюрэяў у комплексе Кінгз-Білдынгс Эдынбургскага ўніверсітэта