Ніка Георгіеўна Турбіна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Турбіна (значэнні).
Ніка Георгіеўна Турбіна
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 17 снежня 1974(1974-12-17)
Месца нараджэння
Дата смерці 11 мая 2002(2002-05-11) (27 гадоў)
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці паэтка, пісьменніца
Гады творчасці 1984 — 2002
Мова твораў руская
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ніка Георгіеўна Турбіна (укр.: Ніка Георгіївна Турбіна, пры нараджэнні — Торбіна; нар. 17 снежня 1974, Ялта, Крымская вобласць, Украінская ССР, СССР — 11 мая 2002, Масква, Расія) — савецкая і расійская паэтэса, вядомая вершамі, напісанымі і выдадзенымі ў дзяцінстве.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзілася ў Ялце. Маці — мастачка Мая Ніканоркіна, бацька — акцёр Георгій Торбін[1]. Ад бацькі атрымала прозвішча Торбіна, якая пазней стала асновай яе псеўданіма. Бацькі неўзабаве рассталіся, Ніка вырасла ў сям’і маці, з бабуляй Людмілай Карпавай і дзедам, Анатолем Ігнатавічам Ніканоркіным, медыкам па адукацыі, пісьменнікам-франтавіком і сябрам А. Т. Твардоўскага. На той момант была адзіным дзіцем. Сям’я была цесна звязана з мастацтвам, Ніцы з дзяцінства чыталі вершы, асабліва вялікі ўплыў на яе аказалі вершы знаёмага яе маці Андрэя Вазнясенскага. Існавалі чуткі, быццам ён сапраўдны бацька Нікі, аднак і пасведчанне аб нараджэнні, і ўспаміны знаёмых гэта абвяргаюць[1]. Мая таксама пісала вершы, хоць нідзе іх не публікавала[1].

З ранняга дзяцінства пакутавала астмай і, па сведчанні родных, часта не спала начамі. З чатырох гадоў, падчас бяссонніцы, прасіла запісваць маці і бабулю вершы, якія, па яе словах у пераказе родных, ёй казаў Бог. Сама яна пісаць тады яшчэ не ўмела (а пазней пісала з сур’ёзнымі граматычнымі памылкамі).

У 1981 годзе бабуля Нікі паказала яе вершы вядомаму пісьменніку Юліяну Сямёнаву, які спачатку не паверыў, што іх напісала дзіця. Па рэкамендацыі Сямёнава іх надрукавала газета «Камсамольская праўда»[2]. Тады ж маці прыдумала ёй літаратурны псеўданім «Ніка Турбіна». У далейшым у розных дакументах фігуравала то адно, то другое прозвішча, пакуль пры атрыманні пашпарта Ніка не ўзяла прозвішча «Турбіна» афіцыйна.

У 1983 годзе, калі Турбінай споўнілася 9 гадоў, у Маскве выйшаў першы зборнік яе вершаў «Чарнавік». Кніга была пасля перакладзеная на 12 моў[3]. Прадмову да яе напісаў Яўген Еўтушэнка. Дзякуючы яго падтрымцы Турбіна ўвайшла ў літаратурныя колы Масквы і ў 10 гадоў змагла прыняць удзел у міжнародным паэтычным фестывалі «Паэты і зямля» (у рамках Венецыянскага біенале). Там ёй быў прысуджаны прыз «Залаты леў».

У 1983 годзе Еўтушэнка зняў Турбіну ў фільме «Садок».

З 1985 года, калі Турбінай было 11 гадоў, маці пераехала ў Маскву, у другі раз выйшла замуж і нарадзіла другую дачку — Марыю. Пазней Ніка Турбіна таксама была перавезена ў Маскву, дзе наведвала школу № 710. Па ўласных успамінах, вучылася яна дрэнна і часта бунтавала супраць настаўнікаў.

У 1987 годзе Турбіна пабывала ў ЗША, дзе сустракалася з Іосіфам Бродскім — пра гэта вядома толькі са слоў бабулі, якая тройчы апавядала гэтую гісторыю па-рознаму. Між тым амерыканскія лекары заявілі бабулі, што пры такой нагрузцы дзіцяці неабходныя кансультацыі псіхолага[4].

У 1989 годзе ва ўзросце 15 гадоў Турбіна сыграла ў мастацкім фільме рэжысёра Аян Шахмаліевай «Гэта было ля мора». Публічна свае вершы да таго часу ўжо не чытала, аднак нейкі час працягвала пісаць. Яе другі і апошні зборнік, «Ступеньки вверх, ступеньки вниз…», выйшаў у 1990 годзе пры падтрымцы Дзіцячага фонду, ад якога яна таксама атрымлівала імянную стыпендыю[1]. Да таго часу Яўген Еўтушэнка ўжо перастаў заступацца за яе і больш не меў зносіны з яе сям’ёй — ён лічыў, што мама і бабуля Турбінай спрабуюць выцягнуць з яго грошы[1].

Далейшае жыццё[правіць | правіць зыходнік]

Па яе ўласных успамінах, Турбіна цяжка перажывала страту папулярнасці і цікавасці публікі. Па ўспамінах знаёмых, ужо ў старэйшых класах Турбіна пачала весці «багемны» лад жыцця: выпівала, часта заводзіла раманы, падоўгу не жыла дома[1], рэзала вены. Спадзеючыся ўвасобіць сваю мару стаць актрысай, яна пачала вучыцца ва УДIКе у майстэрні Джыгарханяна, але праз год кінула вучобу, расчараваўшыся ў ёй.

У 1990 годзе Турбіна пазнаёмілася з псіхіятрам Джавані Мастрапаола, які выкарыстаў нетрадыцыйную методыку і лячыў пацыентаў з дапамогай мастацтва, у тым ліку выкарыстаў яе вершы. Па яго запрашэнні яна з’ехала ў Швейцарыю ў Лазану і стала з ім фактычна жыць сумесна, нягледзячы на розніцу ва ўзросце — яму было 76 гадоў, а ёй — 16 гадоў. Праз год іх раман спыніўся, і Турбіна вярнулася ў Расію[1].

Па вяртанні Турбінай не атрымлівалася знайсці прыдатную працу. У 1994 годзе яна без экзаменаў была прынята ў Маскоўскі інстытут культуры. Курс вяла Алена Галіч, дачка Аляксандра Галіча, якая стала яе ўлюбёнай выкладчыцай і блізкай сяброўкай. Пры тым, што на той момант у Турбінай была адчувальна парушаная псіхіка, няважная каардынацыя і ненадзейная памяць, першыя паўгода яна правучылася вельмі добра і зноў пісала вершы. 17 снежня, у дзень свайго 20-годдзя, Турбіна, якая ўжо не раз «зашывалася», сарвалася. У Алены Галіч захоўваюцца напісаныя яе рукой заявы: «Я, Ніка Турбіна, даю слова сваёй выкладчыцы Алёне Галіч, што больш піць не буду». Але ў канцы першага курса, незадоўга да экзаменаў, Турбіна з’ехала ў Ялту да Косці, хлопцу, з якім сустракалася ўжо некалькі гадоў. Да экзаменаў яна не вярнулася. Аднавіцца ў Інстытуце атрымлася не адразу і толькі на завочнае аддзяленне. З Косцяй яна рассталася[5].

У маі 1997 года Турбіна ўпершыню ўпала з вялікай вышыні, але засталася жывая. Падчас сваркі з сябрам, спрабуючы спалохаць яго, яна павісла звонку на агароджы балкона і сарвалася. Падаючы, зачапілася за дрэва. Была зламаная ключыца, пашкоджаны хрыбетнік. Галіч дамовілася, што Турбіна на тры месяцы ляжа ў спецыяльную амерыканскую Клініку. Каб атрымаць зніжкі, была сабрана вялікая колькасць подпісаў. Але маці Турбінай раптам забрала яе ў Ялту, дзе яна трапіла ў псіхіятрычную бальніцу — яе забралі пасля вар’яцкага прыпадку, чаго раней з ёй не здаралася[5].

У канцы 1990-х Турбіна падоўгу нідзе не працавала, але ўдзельнічала ў тэатральнай самадзейнасці, пісала сцэнары для дзіцячых паказаў. У 2000 годзе спрабавала запусціць тэлевізійны праект аб няўдалых самагубцах. Свае дзіцячыя вершы яна ўжо дрэнна памятала да таго часу. Вяла дзённікі, месцамі аформленыя як верлібр — сапраўднасць гэтых дзённікаў знаходзіцца пад сумневам[1].

Гібель[правіць | правіць зыходнік]

Паэтка загінула, зваліўшыся з падваконніка адкрытага акна пятага паверха ўвечары 11 мая 2002 года. Паказанні сведак сыходзяцца на тым, што гібель турбінай была не самагубствам, а няшчасным выпадкам[6]. Алёна Галіч дамаглася, каб прах яе 27-гадовай вучаніцы пасля крэмацыі быў пахаваны на Ваганькаўскіх могілках[7], насуперак жаданню Маі павезці цела ў Ялту.

Многія адзначаюць, што псіхіка дзіцяці не вытрымала нагрузак і выпрабаванні славай, а затым забыцця. Так, Дзмітрый Быкаў пісаў[8]:

Алкаголікамі, бабнікамі ці нават, чым чорт не жартуе, ашуканцамі пісьменнікі становяцца толькі тады, калі ім не пішацца. Гэта само па сабе страшны стрэс, і кампенсаваць яго любымі іншымі заняткамі не атрымліваецца. <…> і тое ж адбываецца з маладой паэткай Нікай Турбінай, якая выскачыла з акна пасля дзесяці гадоў дэпрэсіі, і колькі яшчэ народу спілася або скурылася, адчуваючы вычэрпванне персанальнага кастальскага ключа[9], — не пералічыць.

Маці перажыла Ніку турбіну на 8 гадоў і памерла ў 2010 годзе. Бабуля — у 2014 годзе. Пасля іх смерці архіў з рукапісамі і лістамі Турбінай быў перададзены Аляксандру Ратнеру, аўтару яе біяграфіі.

Ацэнкі творчасці[правіць | правіць зыходнік]

Яшчэ пры жыцці Турбіна стала неадназначнай фігурай[10]. Узнікала пытанне, ці сама Ніка пісала вершы або з дапамогай сваякоў. Нават яе заступнік Юльян Сямёнаў пры першым знаёмстве з вершамі засумняваўся ў аўтарстве дзяўчынкі. У адказ на падобныя абвінавачванні Турбіна апублікавала верш «Не я пішу свае вершы?» (1982).

Некаторыя крытыкі лічылі вершы Турбінай слабымі і пераацэненымі з-за ўзросту аўтара. Так, паэт Валянцін Берастаў лічыў, што вершы Нікі Турбінай — гэта «дарослыя вершы не вельмі таленавітай жанчыны». Юрый Багамолаў у сваім інтэрв’ю «Расійскай газеце» адзначае, што Ніка Турбіна — феномен зорнай папулярнасці, а не літаратуры[11]:

…Жыла-была дзяўчынка на поўдні СССР. У яе выявіўся дар пісаць вершы. Калі адцягнуцца ад узросту аўтара, то не цяжка заўважыць, што дар дзяўчынкі Нікі быў невялікі.

Разам з тым вершы Турбінай высока ацэньвалі Юльян Сямёнаў, Яўген Еўтушэнка, Алена Камбурава і многія іншыя яе калегі па літаратурным цэху. Многія адзначалі артыстызм, з якім Турбіна чытала свае вершы. На думку Аляксандра Ратнера, у яе выкананні вершы ўспрымаюцца значна лепш, чым у выглядзе тэксту[1].

У 2018 годзе Аляксандр Ратнер, даследчык творчасці Турбінай і блізкі знаёмы яе сям’і, апублікаваў яе падрабязную біяграфію «Таямніцы жыцця Нікі Турбіной», у 2020 годзе — працяг, «Ніка Турбіна і каля яе». У ёй, прааналізаваўшы ўспаміны знаёмых і захаваліся чарнавікі і рукапісы, ён прыходзіць да высновы, што далёка не ўсе вершы, апублікаваныя пад імем Нікі, напісаныя ёю самой. На яго думку, большая частка вершаў ці ўяўляе сабой суаўтарства Нікі і яе маці Маі, дапісвае нарыхтоўкі дачкі, або напісаны Маяй цалкам і выдадзены за Нікіны. Ён таксама прыйшоў да высновы, што сям’я Нікі эксплуатавала яе дзеля славы і заробку, нашкодзіўшы пры гэтым здароўю і псіхіцы дзіцяці[1]. Пры гэтым версіі пра самагубства Нікі і пра тое, што яе сапраўдным бацькам быў Вазнясенскі, кніга Ратнера абвяргае як міфы. Кніга атрымала прэмію імя Эрнэста Хэмінгуэя.

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

  • Залаты леў — 1984 год.

У культуры[правіць | правіць зыходнік]

Жыцця і творчасці турбінай прысвечаны дакументальныя фільмы «Тры палёты Нікі Турбінай» і «Ніка Турбіна: апошні палёт».

У 2009 годзе на радзіме паэткі, у горадзе Ялта, на будынку гарадской школы № 12[12] была ўстаноўлена мемарыяльная дошка ў гонар 35-й гадавіны з дня нараджэння Нікі Турбінай[13]. З гэтай ініцыятывай выступіла грамадская арганізацыя «Клуб сяброў Ялты», а яе аўтар — мастачка Інга Бурын. Таксама ў цяперашні час кіраўніцтва арганізацыі вядзе з уладамі Ялты перамовы аб стварэнні помніка і музея паэткі[14].

У 2020 годзе псіхадэлічны Расійскі панк-праект «Дырокол» прысвяціў Ніцы песню «Турбина» (у прыпеве выкарыстоўваецца яе верш «Блаславі мяне, радок»).

У 2022 годзе выйшаў мастацкі фільм «Ніка» пра жыццё паэткі. Ролю Нікі выканала Лізавета Янкоўская, ролю Маі — Ганна Міхалкова. З-за забароны праваўладальнікаў у фільме не выкарыстоўваліся вершы Турбінай.

Творы[правіць | правіць зыходнік]

  • Ника Турбина Черновик: Первая книга стихов / Предисл. Евг. Евтушенко. — М.: Молодая гвардия, 1984. — 63 с. — Мягкий переплёт, уменьшенный формат. — Тираж 30 000 экз.
  • Ника Турбина Ступеньки вверх, ступеньки вниз… / Предисловие А. Д. Лиханова; илл. М. Розова. — М.: Дом, 1991. — 190 с., илл. 2 — издание. Мягкий переплёт, уменьшенный формат. — Тираж 20 000 экз.
  • Ника Турбина Ступеньки вверх, ступеньки вниз… — М.: Дом, 1990.
  • Ника Турбина Чтобы не забыть: Стихотворения, записки / Составление, предисловие А. Ратнера. — Днепропетровск: Издательство «Монолит», 2004. — 344 с., илл.
  • Ника Турбина Стала рисовать свою судьбу: Стихотворения, записки / Составление, предисловие А. Ратнера. — М.: Зебра Е, 2011. — 480 с. — Твёрдый переплёт, обычный формат. — Тираж 1800 экз.

Зноскі

  1. ↑ а б в г д е ё ж з і Александр Ратнер. Тайны жизни Ники Турбиной («Я не хочу расти…»). — М.: АСТ, 2018. — 704 с. — ISBN 978-5-17-982436-7.
  2. ↑ Бабушка Ники Турбиной: «По ночам она шептала стихи. И хотела быть такой, как все…» // Комсомольская Правда : газета. — 2009. — 17 снежня
  3. ↑ Ника Турбина Архівавана 6 мая 2009., Проект «Старатель» (дайджест).
  4. ↑ Полина Молоткова Жизнь и смерть вундеркинда // Аргументы и Факты : газета. — 2002. — 21 жніўня — В. 34 (1139).
  5. ↑ а б Мишина Е. Е. Реквием для Ники Турбиной. Дети Нового сознания нуждаются в защите // Культура и время. — 2006. — № 3 (21). Архівавана 19 лютага 2012. — С. 219.
  6. ↑ «Жизнь моя — черновик». Как алчная мать и старый психиатр-извращенец сгубили Нику Турбину в 27
  7. ↑ Ника Турбина: Что же произошло с гениальной девочкой
  8. ↑ Дмитрий Быков Где пророк, там и порок? // Известия : газета. — 2007. — 27 верасня Архівавана з першакрыніцы 20 жніўня 2018.
  9. ↑ Кастальский ключ (Кастальский источник) — посвящённый богу Аполлону родник на горе Парнас, источник вдохновения.
  10. ↑ Яна Дубинянская Жизнь как черновик. Год назад погибла Ника Турбина // Зеркало Недели : газета. — 2003. — 8—16 05 — № 17 (442). Архівавана з першакрыніцы 24 студзеня 2010.
  11. ↑ Юрий Богомолов Плюс звездофикация всей страны // Российская газета : газета. — 2007. — 6 чэрвеня Архівавана з першакрыніцы 6 сакавіка 2009.
  12. ↑ КИА, фото школы.
  13. ↑ КИА, фото мемориальной доски.
  14. ↑ Сима Максимова В Ялте установят памятную доску Нике Турбиной // РИА «Новый Регион» — Крым (со ссылкой на «Ялтинский курьер»). — 2009. — 11 снежня Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2013.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ніка_Георгіеўна_Турбіна&oldid=4581839"