Партызанская вайна

Партыза́нская вайна́ — адна з форм «малой вайны», у якой удзельнічаюць як рэгулярныя ваенныя, так і нерэгулярныя ўзброеныя фарміраванні, якія праводзяць малыя скрытныя аперацыі супраць акупацыйнага, каланіяльнага або дыктатарскага рэжыму. Гэтыя фарміраванні маскіруюцца пад мясцовае насельніцтва і пазбягаюць непасрэдных, адкрытых і значных сутыкненняў з праціўнікам. Часта такія фарміраванні маюць значную падтрымку мясцовага насельніцтва, што ёсць важным фактарам у гэтай форме баявых дзеянняў.

Элементы партызанскай вайны

Перавагу ў партызанскай вайне аддаюць засадам, аперацыям у месцах размяшчэння праціўніка, дыверсійна-падрыўным акцыям у яго тыле, як напрыклад:

• дыверсіі на чыгунцы, дарогах, падрыў мастоў, перапраў, ліній электраперадачы і водазабеспячэння, сховішч паліва;
• засады на асабісты склад, вайсковую тэхніку;
• барацьба з калабарантамі і асобамі, якія супрацоўнічаюць з акупантамі, іх інфарматарамі;

Тэорыя партызанскай вайны

Мао Цзэдун назваў партызанскую вайну самым эфектыўным сродкам супраціўлення ўладзе (дыктатарскай, каланіяльнай альбо акупацыйнай) і высунуў асноўную ідэю партызанскай вайны: «Вораг нападае — мы адыходзім, вораг спыніўся — мы трывожым, вораг адыходзіць — мы пускаемся ў пагоню». Партызанская вайна патрабуе наяўнасці партызанскай базы і партызанскага раёна. Лацінаамерыканскія партызаны дапоўнілі тэорыю партызанскай вайны тактыкай ізаляцыі рэгіёна шляхам транспартных дыверсій і разбівання ворага, які не атрымлівае дапамогі звонку.

Гісторыя

Першымі ў гісторыі партызанскую вайну практыкавалі скіфы ў вайне супраць персаў у VI ст. да н.э. У Новы Час партызанская вайна паказала сваю эфектыўнасць у барацьбе з французскімі інтэрвентамі ў Іспаніі 1808—1814 і ў Расіі (расійска-французская вайна 1812). Падчас франка-прускай і Першай сусветнай войнаў жыхары занятых немцамі земляў Францыі і Бельгіі актыўна карысталіся тактыкай партызанскай барацьбы (гл. «Франтырэры»).

Падчас грамадзянскай вайны ў Расіі ўсе бакі, так ці іначай, карысталіся метадамі партызанскай барацьбы. Эпізадычна, у розныя моманты 1920-1930-х, партызанская барацьба вялася на землях СССР праціўнікамі савецкай улады, у Заходняй Беларусі—праціўнікамі польскай улады. Гл.далей: «Басмачы», «Рудабельская рэспубліка», Партызанскі рух «Зялёны дуб».

У XX ст. метадамі партызанскай вайны актыўна карыстаюцца радыкальныя рухі ў краінах Трэцяга Свету:

• Ангола
• В’етнам
• Гватэмала
• Ірак
• Калумбія
• Куба
• Перу
• Сальвадор
• Турцыя (Рабочая партыя Курдыстана)
• Філіпіны
• Мексіка (сапатысты)

У Беларусі актыўная партызанская вайна супраць нямецкай акупацыйнай улады разгарнулася ў час Вялікай Айчыннай вайны. Пасля вяртання савецкай улады ў Прыбалтыцы, Беларусі і Украіне дзейнічалі антысавецкія партызанскія рухі. Гл.далей: Савецкі партызанскі рух (1941—1944), Украінская паўстанчая армія, Армія Краёва, «Лясныя браты», «Чорны кот», Янка Філістовіч.

Юрыдычны аспект

Удзельнікі партызанскага руху не адпавядаюць патрабаванням для ваенных фарміраванняў (Гаагская Канвенцыя аб законах і звычаях сухапутнай вайны, 1907), бо ўдзельнічаючы ў ваенных дзеяннях, партызаны маскіруюцца пад цывільных людзей (не маюць ані формы, ані адрозных знакаў, зброю хаваюць) і прымушаюць акупацыйную ўладу выконваць жорсткія дзеянні супраць усіх цывільных людзей. У адпаведнасці з Гаагскай канвенцыяй, партызаны, трапіўшы ў палон, не маюць правоў ваеннапалонных і перадаюцца пад судовую юрысдыкцыю (заводзіцца справа аб парушэнні партызанам правілаў вядзення вайны).