Перайсці да зместу

Польска-чэхаславацкая вайна

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Польска-чэхаславацкая вайна
Помнік сілезскім легіянерам у Цешыне
Помнік сілезскім легіянерам у Цешыне
Дата 23 студзеня28 ліпеня 1920
Месца Цешынская Сілезія, Орава і Спіш
Прычына Спрэчкі пра падзел Цешынскай Сілезіі, Оравы і Спіша.
Вынік Перамога Чэхаславакіі
Змены Заходняя Цешынская Сілезія, Орава і большая частка Спіша адышлі да Чэхаславакіі.

Усходняя Цешынская Сілезія і частка Спіша адышлі да Польшчы.
Праціўнікі
 Польшча  Чэхаславакія
Камандуючыя
Польшча Францішак Латынік Чэхаславакія Ёзаф Шнайдарак
Сілы бакоў
4000 добраахвотнікаў 16 000 салдат
Страты
92 забітыя 44—53 забітыя
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

По́льска-чэхаслава́цкая вайна́ (польск.: Wojna polsko-czechosłowacka), у чэшскай гістарыяграфіі Сямідзё́нная вайна́ (чэшск.: Sedmidenní válka) — пагранічны канфлікт у 19191920 між Польшчай і Чэхаславакіяй. Разгарэўся з-за спрэчкі датычна прыналежнасці Цешынскай Сілезіі, Оравы і Спіша. У выніку інтэрвенцыі чэхаславацкіх войскаў рэгіён быў уключаны ў склад Чэхаславакіі і з той пары пачаў называцца Заволззем.

Прычыны канфлікту

[правіць | правіць зыходнік]

Па Першай сусветнай вайне як Польшча, так і Чэхія са Славакіяй пачалі працэсы ўсталявання сваёй дзяржаўнасці. У 1918 годзе супольным рашэннем тэрыторыя Цешынскай Сілезіі была часова падзеленая паводле этнічнага крытэру з умовай наступнай ратыфікацыі гэтага рашэння ўрадамі абодвух дзяржаў.

Чэшскі бок не пагадзіўся з такім рашэннем, матывуючы гэта тым, што спрэчная тэрыторыя з 1339 года з'яўлялася часткай Багеміі. Акрамя таго, праз гэтыя землі праходзіла стратэгічна важная для Чэхаславакіі чыгунка Багумін — Кошыцы, якая з'яўлялася адзіным чыгуначным шляхам між Чэхіяй і Славакіяй, над якой намагалася ўсталяваць кантроль наваствораная Венгерская Савецкая Рэспубліка. Акрамя таго, спрэчная вобласць мела багатыя заляжы каменнага вуглю і развітую цяжкую прамысловасць.

Чэхаславацкі ўрад не прызнаў рашэння Пілсудскага пра прызначэнне выбараў у Заканадаўчы Сойм, якія меліся адбыцца ў тым ліку і на тэрыторыі, часова прызнанай належнай да Польшчы. Урад Рэчы Паспалітай не пайшоў на саступкі, і Чэхаславакія распачала ў раёне Цешына[1] канцэнтрацыю войскаў, складзеных з ветэранаў I сусветнай вайны.

Баявыя дзеянні

[правіць | правіць зыходнік]
Чэхаславацкія легіянеры з Францыі на Цешыне (1919)

У сярэдзіне студзеня 1919 чэшскія войскі перайшлі мяжу і занялі Спіш і Ораву, узяўшы верх над слабейшымі польскімі падраздзяленнямі. Далей, скарыстаўшыся занятасцю Польшчы ў вайне з Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікай, 23 студзеня войскі колькасцю 16 тысяч салдат з бронецягніком і артылерыяй увайшлі ў Цешынскую Сілезію[2]. Ім супрацьстаялі паляўнічыя аддзелы, складзеныя з мясцовых шахцёраў і польскай моладзі, а таксама нешматлікія аддзелы польскай самаабароны колькасцю каля 1500 чалавек. Ужо ў першы дзень чэхі занялі Багумін і прымусілі абаронцаў адступаць у бок Віслы.

На наступны дзень былі заняты Карвіна, Суха і Ябланкаў, а 26 студзеня пасля сутычкі палякі былі выбіты з Стонавы. У адказ чэхі занялі Цешын, Галешаў, Германіцы, Устрань і Нерадзім.

У канцы студзеня Антанта змусіла Чэхаславакію спыніць агрэсію, і 3 лютага 1919 у Парыжы бакі падпісалі польска-чэшскі ўклад пра ўсталяванне дэмаркацыйнай лініі ўздоўж кошыцка-багумінскай чыгункі. Такім чынам, да чэшскага боку перайшла частка тэрыторыі з Цешынам і Фрыштатам[3]. Аднак канчаткова чэшскія войскі пакінулі польскую тэрыторыю толькі 24 лютага пасля неаднаразовых пагрозаў заходніх дзяржаў.

Аднак у сакавіку 1920 года канфлікт разгарэўся з новай сілай. Масавыя выступы палякаў у Цешынскай вобласці змусілі ўрад Чэхаславакіі ўвесці на гэтай тэрыторыі ваеннае становішча тэрмінам на 1 месяц. У сярэдзіне мая ў сувязі з новымі хваляваннямі ваеннае становішча было ўведзенае зноў. Скарыстаўшыся цяжкім становішчам Польшчы, якая ў той час удзельнічала ў вайне з бальшавікамі, чэхаславацкі міністр замежных спраў Эдвард Бенеш фарсіраваў на канферэнцыі ў Спа ўлетку 1920 падзел Цешынскай Сілезіі без правядзення плебісцыту. Польшча, пераляканая перспектывай вайны на два фронты, пайшла на саступкі. 28 ліпеня да Чэхіі адышла частка дэмілітарызаванай зоны, тэрыторыя Цешынскай Сілезіі з гарадамі Тржынец, Карвіна, Ябланкаў і паўднёвай часткай Цешына, а таксама большасць спрэчнай тэрыторыі Спіша і Оравы.

Магіла польскіх салдат, загінуўшых пад Стонавай 26 студзеня 1919 года

Большая частка спрэчных земляў плошчаю 1280 км² і насельніцтвам 295,2 тыс. чалавек (139 тыс. палякаў, 113 тыс. чэхаў, 34 тыс. немцаў), у тым ліку тэрыторыі пад адміністрацыяй польскай Нацыянальнай рады Цешынскага княства з 179 тысячамі чалавек (123 тыс. палякаў, 32 тыс. чэхаў, 22 тыс. немцаў) апынулася ў межах Чэхаславакіі. Усходняя частка Цешынскай Сілезіі — 44 % тэрыторыі плошчаю 1002 км² з 139,6 тыс. чалавек — засталася Польшчы.

У выніку чэхізацыі ўжо ў 1921 годзе па выніках перапісу насельніцтва палякаў на чэшскай частцы Цешынскай Сілезіі налічвалася 69 тысяч[4]. На частцы чэшскай тэрыторыі з пераважна польскім насельніцтвам паўстала гэтак званае Заволззе — частка Фрыдэцкага, Фрыштацкага і Цешынскага паветаў разам з паловай Цешына, які атрымаў назву Чэскі-Цешын.

У выніку канфлікту пагоршыліся стасункі паміж абодзвюма дзяржавамі. У 1938 годзе Польшча анексавала Заволззе, калі Чэхаславакія апынулася ў падобнай безвыходнай сітуацыі, атакаваная нацысцкай Германіяй.

Зноскі

  1. Andrzej Leszek Szcześniak. Historia 1918—1939, Innowacja, Warszawa 1993.
  2. Tomasz Janowicz. Czesi. Studium historyczno-polityczne. Wojna o Śląsk Cieszyński, Wydawnictwo ANTYK, 2010, ISBN 978-83-89920-56-5.
  3. Grzegorz Gąsior. «Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918—2008», Ośrodek KARTA 2008, ISBN 978-83-612-8311-9.
  4. Historia Śląska, red. Marek Czapliński, Wrocław 2002, s. 351.
  • Grzegorz Gąsio. «Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918—2008», Ośrodek KARTA 2008, ISBN 978-83-612-8311-9
  • Tomasz Janowicz. «Czesi. Studium historyczno-polityczne. Wojna o Śląsk Cieszyński», Wydawnictwo ANTYK 2010, ISBN 978-83-89920-56-5
  • Marek Kazimierz Kamiński. Konflikt polsko-czeski 1918—1921, Neriton 2001. ISBN 83-88973-05-3
  • Jerzy Szczurek. Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego V., O milicjach ludowych w latach 1918—1920, Cieszyn 1933.
  • J. Wiechowski. «Spór o Zaolzie 1918—1920 i 1938», Warszawa 1990.