Хвоя

Хвоя
Хвоя звычайная (Pinus sylvestris)
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Хвойныя Клас:  Хвойныя Парадак:  Хвоі Сямейства:  Хваёвыя Род:  Хвоя
Міжнародная навуковая назва
Pinus L., 1753
Тыпавы від
Pinus sylvestris — Хвоя звычайная
Падроды
Ducampopinus Pinus Strobus
Арэал
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   18035 NCBI   3337 EOL   14031 GRIN   g:9418 IPNI   11681-1 FW   55062

Хвоя, або Сасна (Pinus) — род вечназялёных дрэваў, радзей кустоў, сямейства хваёвых.

Апісанне

Вышыня дрэў 20—50 м, дыяметр ствала да 150 см. Большасць відаў светлалюбныя, хуткарослыя, даўгавечныя (жывуць да 300—500 гадоў), непатрабавальныя да глебы і вільгаці.

Каранёвая сістэма моцна развітая, стрыжнёвая. Ствол прамы, поўнадраўняны. Драўніна смалістая, трывалая, сярэднеўстойлівая да гніення. Крона спярша конусападобная, потым часта становіцца пляскатай ў верхняй частцы. Парасткі падоўжаныя і пакарочаныя. На падоўжаных парастках лісце (ігліца) лускападобнае, бурае, адзінкавае, спіральнае. На пакарочаных парастках лісце жорсткае або мяккае, іголкападобнае, звычайна 2-3‑граннае, зялёнае, часта з шызым налётам, размяшчаецца ў пуках па (1) 2-5 (8) штук; даўжыня ад 3 да 45 см. Ігліца на пакарочаных парастках захоўваецца ад 2 да 12 гадоў, у некаторых відаў да 40 гадоў. Семядольныя і ювенільныя лісты звычайна маюць іншую будову.

Мужчынскія шышкі дробныя (даўжыня 5-15 мм), авальныя або шарападобныя, жаўтаватыя, чырванаватыя або сіняватыя, сабраны ў шчыльныя скопішчы каля асновы прыросту новых маладзенькіх парасткаў. Пылок з двума паветранымі мяшочкамі. Жаночыя шышкі круглявыя або даўгаватыя — ад 3 да 50-65 см у даўжыню (вага да 3,6 кг), маладыя жаночыя шышкі — чырванаватыя, бураватыя або зеленаватыя, адзінкавыя або па 2-5 штук; спелыя шышкі — бурыя, павіслыя або прамыя, спеюць восенню ў год апылення або праз 2-3 гады. Насенныя лускавінкі цалкам зрастаюцца з покрыўнымі. Пасля выспявання ападаюць цалкам (зрэдку рассыпаюцца) ці застаюцца на дрэве некалькі гадоў. У некаторых відаў шышкі доўга застаюцца закрытымі. Насенне дробнае, крылатае або буйное з рэдукаваным крылцам. Размнажаецца хвоя ў асноўным насеннем. У культуры некаторыя віды гібрыдызуюць.

Пашырэнне

Найбуйнейшы род хвойных. Шырока распаўсюджаны ў халодных, умераных, субтрапічных і трапічных, часта горных абласцях пераважна Паўночнага паўшар’я — у Еўразіі, Паўночнай Амерыцы, Паўночнай Афрыцы, дзе многія віды з’яўляюцца найважнейшымі лесаўтваральнымі пародамі.

Многія віды малапатрабавальныя да ўрадлівасці і вільготнасці глебы (аддаюць перавагу добра дрэніраванай, нейтральнай або слабакіслай глебе). Святлалюбныя, мароза- і засухаўстойлівыя, адчувальныя да забруджвання, большасць відаў дрэнна пераносяць гарадскія ўмовы. Шырока прымяняюцца ў дэкаратыўным азеляненні і ахоўным лесаразвядзенні.

Адзіны від на Беларусі хвоя звычайная (Pinus sylvestris) — самая распаўсюджаная дрэўная парода ў краіне. Інтрадукавана яшчэ 20 відаў, з іх у садова-паркавай і лясной культуры 10; найбольш вядомыя: хвоя веймутава (Pinus strobus), румелійская (Pinus peuce), сібірская кедравая, або кедр сібірскі (Pinus sibirica), хвоя Банкса (Pinus banksiana), цвёрдая (Pinus ponderosa), чорная (Pinus nigra).

У Паўднёвым паўшар’і да нядаўняга часу рос толькі адзін від гэтага роду — хвоя Меркуза (Pinus merkusi), але і гэты від хвоі захадзіў да поўдня ад экватара толькі на 2°. Аднак у наш час у Паўднёвым паўшар’і з’явіліся штучна пасаджаныя хваёвыя лясы, для стварэння якіх выкарыстоўвалася пераважна хвоя прамяністая (Pinus radiata). Натуральнае месца распаўсюджання гэтага прыгожага віду — усяго некалькі дзясяткаў гектараў у Каліфорніі і на адным з блізкіх астравоў. Насаджэнне гэтай хвоі пачалося ў пачатку 20 ст. у Аўстраліі і Новай Зеландыі, і цяпер штучныя хваёвыя лясы займаюць тут вялікія плошчы. Некалькі меншую плошчу займаюць штучныя хваёвыя лясы ў трапічнай і паўднёвай Афрыцы і на Мадагаскары.

Падроды і віды

Род налічвае 130 відаў. Сістэматыка паміж відамі і родам нестабільная, сваяцкія адносіны паміж відамі і секцыямі яшчэ даследуюцца, розныя крыніцы могуць выкарыстоўваць розныя склады секцый-падсекцый і размеркаванне ў іх відаў. Па адной з апошніх версій унутрыродавай сістэматыкі віды размеркаваны ў два падроды, падзеленых на дзве секцыі кожны, са сваімі падсекцыямі.

Падрод Pinus Секцыя Pinus Pinus Pinaster Mayr ex Koehne Секцыя Trifoliae Duhamel Attenuatae Van Der Burgh Australes Loudon Ponderosae Louden Contortae Little et Critchfield

Падрод Strobus Lemmon Секцыя Quinquefoliae Duhamel Strobus Loudon Gerardianae Loudon Krempfianae Little et Critchfield Секцыя Parrya Mayr Nelsoniae Van Der Burgh Balfourianae Engelmann Rzedowskiae Carvajal Cembroides Engelmann

Некаторыя віды:

Асноўны артыкул: Віды роду Хвоя

Падрод	Секцыя	Падсекцыя	віды
Pinus	Pinus	Pinus	Пераважна прадстаўнікі старога свету, ігліца з парнымі іголкамі: Pinus densata, Pinus densiflora, Pinus hwangshanensis, Pinus kesiya, Pinus latteri, Pinus luchuensis, Pinus massoniana, Pinus merkusii, Pinus mugo, Pinus nigra, Pinus resinosa, Pinus sylvestris, Pinus tabuliformis, Pinus taiwanensis, Pinus thunbergii, Pinus tropicalis (з Карыбскіх астравоў), Pinus uncinata, Pinus yunnanensis.
Pinus	Pinus	Pinaster	У асноўным міжземнаморскія віды: Pinus brutia, Pinus canariensis, Pinus halepensis, Pinus heldreichii, Pinus pinaster, Pinus pinea і Pinus roxburghii (из Гималаев).
Pinus	Trifoliae	Attenuatae	Каліфарнійскія віды: Pinus attenuata, Pinus muricata, Pinus radiata и Pinus glabra.
Pinus	Trifoliae	Australes	Мексіканскія віды Pinus herrerae, Pinus lumholtzii, Pinus patula, Pinus tecunumanii, Pinus teocote; віды з усходу ЗША: Pinus pungens, Pinus rigida, Pinus serotina, Pinus taeda; віды з Карыбскага рэгіёна: Pinus caribaea, Pinus cubensis, Pinus elliottii, Pinus echinata, Pinus occidentalis, Pinus palustris; іншыя віды Pinus lawsonii, Pinus pringlei и Pinus jaliscana, Pinus oocarpa, Pinus praetermissa, Pinus leiophylla, Pinus greggii.
Pinus	Trifoliae	Ponderosae	Віды з захаду ЗША і з Мексікі: Pinus coulteri, Pinus sabiniana, і Pinus torreyana дадаткова Pinus arizonica, Pinus engelmannii, Pinus jeffreyi, Pinus ponderosa, Pinus washoensis, і Pinus yecorensis; Pinus devoniana, Pinus douglasiana, Pinus durangensis, Pinus hartwegii, Pinus maximinoi, Pinus montezumae, Pinus pseudostrobus.
Pinus	Trifoliae	Contortae	Паўночнаамерыканскія віды: Pinus clausa, Pinus virginiana і комплекс відаў Pinus banksiana — Pinus contorta.
Strobus	Quinquefoliae	Gerardianae	Усходнеазіяцкія віды: Pinus bungeana, Pinus gerardiana, Pinus squamata.
Strobus	Quinquefoliae	Krempfianae	Унікальны В’етнамскі від Pinus krempfii.
Strobus	Quinquefoliae	Strobus	Белыя Паўночнаамерыканскія віды: Pinus ayacahuite, Pinus chiapensis, Pinus lambertiana, Pinus monticola, Pinus strobus; дадаткова Pinus flexilis, Pinus strobiformis, Pinus stylesii; белыя Усходнеазіяцкія віды: Pinus amamiana, Pinus armandii, Pinus bhutanica, Pinus dalatensis, Pinus fenzeliana, Pinus koraiensis, Pinus kwangtungensis, Pinus morrisonicola, Pinus parviflora, Pinus pumila, Pinus sibirica, Pinus wallichiana і іх Еўрапейскія сваякі Pinus peuce і Pinus wangii; дадаткова Pinus albicaulis і Pinus cembra.
Strobus	Parrya	Nelsoniae	Унікальны Мексіканскі від Pinus nelsonii.
Strobus	Parrya	Balfourianae	Старажытныя віды з паўночнага захаду ЗША: Pinus aristata, Pinus balfouriana, Pinus longaeva.
Strobus	Parrya	Rzedowskiae	«Прымітыўныя» віды, групы piñon: Pinus maximartinezii, Pinus pinceana, Pinus rzedowskii.
Strobus	Parrya	Cembroides	Піньёнскія (piñon) віды: Pinus cembroides, Pinus edulis, Pinus monophylla, Pinus quadrifolia, Pinus remota; и Pinus culminicola, Pinus discolor, Pinus johannis, Pinus orizabensis.

Захворванні

Асноўны артыкул: Спіс захворванняў хвоі

Выкарыстанне

Арэхаплодныя, тэхнічныя, дэкаратыўныя расліны. Група відаў хвоі дае ядомае, часцей бяскрылае насенне. т. зв. кедравыя арэхі. Драўніна выкарыстоўваецца Ў будаўніцве, як паліва, ідзе на вырабы. 3 яе атрымліваюць шкіпінар, каніфоль, тэрпенцінавы алей, смалу, вар, дзёгаць; з ігліцы — вітамін C, эфірны алей; з насення — кедравы алей. Пасадкі хвоі выкарыстоўваюцца для замацавання пяскоў.

Літаратура

• Гарановіч І. М. Хвоя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

Спасылкі

• ХВОЯ на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларуская энцыклапедыя»
• Сосна: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
• Christopher J. Earle (ed.): Pinus (pine) description (англ.). The Gymnosperm Database. Праверана 15 мая 2018.