Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі
Dobzhansky no Brasil em 1943.jpg
Дата нараджэння 25 студзеня 1900(1900-01-25)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 18 снежня 1975(1975-12-18)[1][2][…] (75 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Род дзейнасці эвалюцыяніст, генетык, заолаг, навуковы работнік, энтамолаг, выкладчык універсітэта, біёлаг, пісьменнік, натураліст
Навуковая сфера генетыка
Месца працы Каліфарнійскі ўніверсітэт у Дэвісе
Альма-матар Кіеўскі ўніверсітэт
Навуковы кіраўнік Рыгор Андрэевіч Лявіцкі  (руск.) (бел., Юрый Аляксандравіч Філіпчанка  (руск.) (бел.
Вядомыя вучні Франсіска Хасэ Аяла  (руск.) (бел.
Член у
Узнагароды Сілманаўская лекцыя  (руск.) (бел. (1958),
Нацыянальны навуковы медаль ЗША (1964),
Медаль Франкліна  (руск.) (бел. (1973)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Феадосій Рыгоравіч Дабржанскі (Дабжанскі, англ.: Theodosius Grigorevich Dobzhansky, Feodosy Grigorevich Dobrzhanskii, T. G. Dobzhansky; 12 (24) студзеня 1900, Няміраў, Падольская губерня — 18 снежня 1975, Сан-Джасінта, Каліфорнія, ЗША) — савецкі і амерыканскі генетык расійскага паходжання[10][11][12][13][14][15][16], энтамолаг, адзін з заснавальнікаў сінтэтычнай тэорыі эвалюцыі, далёкі праўнук рускага пісьменніка Ф. М. Дастаеўскага [17].

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў 1900 годзе ў Няміраве. Бацька Добржанского Рыгор Карлавіч (1862—1918) быў настаўнікам матэматыкі і паходзіў з шляхецкага роду. Маці Сафія Васільеўна Вайнарская (1864—1920) была ўнучатай пляменніцай Ф. М. Дастаеўскага (дачка стрыечнай сястры пісьменніка)[18].

У 1910 годзе сям’я Дабржанскіх пераязджае ў Кіеў. Навучаючыся ў школе Феадосій Рыгоравіч захапляецца калекцыянаваннем матылькоў і прымае рашэнне стаць біёлагам.[19] З 1917 па 1921 год Дабржанскі вучыцца на натуральным аддзяленні фізіка-матэматычным факультэта Кіеўскага універсітэта. З 1921 па 1924 год ён быў аспірантам кафедры заалогіі Украінскай акадэміі навук[10]. У гэтыя гады Феадосій Рыгоравіч пазнаёміўся з цытолагам і цытагенэтыкам Г. А. Лявіцкім  (руск.) (бел., шмат у чым дзякуючы якому ў Дабржанскага з’явілася цікавасць да генетыкі[10].[20]

У 1924 годзе Дабржанскі пераязджае ў Ленінград, дзе ў 1924—1927 гады працуе асістэнтам на кафедры генетыкі і эксперыментальнай заалогіі Ленінградскага універсітэта пад кіраўніцтвам прафесара Ю. А. Філіпчанка  (руск.) (бел.[20], а ў 1925—1927 гадах таксама і вучоным спецыялістам Бюро яўгенікі  (руск.) (бел. і генетыкі Камісіі па вывучэнні прадукцыйных сіл Расіі (КЕПС) АН СССР. У 1925—1927 Дабржанскі удзельнічаў у экспедыцыях па вывучэнні хатняй жывёлы ў Сярэдняй Азіі, Казахстане і на Алтаі[20].

Усяго да моманту пераезду ў ЗША Добржанский апублікаваў 35 навуковых прац па энтамалогіі, генетыцы і заатэхніцы[10].

Пераезд і праца ў ЗША[правіць | правіць зыходнік]

У 1927 годзе Дабржанскі атрымлівае стыпендыю Фонду Ракфелера  (руск.) (бел. і з’яжджае ў ЗША ў сусветна вядомую лабараторыю Т. Моргана ў Калумбійскім універсітэце. На наступны год ён услед за Морганам пераязджае ў Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут. У 1931 годзе Дабржанскі прымае канчатковае рашэнне застацца ў ЗША. У 1936 годзе ён становіцца поўным прафесарам[20].

У 1937 годзе выходзіць у свет адна з галоўных яго прац — кніга «Генетыка і паходжанне відаў» (англ.: Genetics and the Origin of Species), якая стала адным з самых значных прац па сінтэтычнай тэорыі эвалюцыі. У тым жа годзе Дабржанскі атрымлівае амерыканскае грамадзянства. У 1940 годзе ён вяртаецца ў Калумбійскі універсітэт, дзе працуе да 1962 года. У 1943 годзе Дабржанскага абіраюць у Нацыянальную акадэмію навук ЗША. З 1962 па 1971 год ён працуе ў Ракфелераўскім універсітэце, а пасля гэтага ў Каліфарнійскім універсітэце ў Дэвісе.

У 1972 годзе Дабржанскаму была прысвоена ступень[21] ганаровага доктара багаслоўя ад Свята-Уладзімірскай семінарыі ў Крествуде, штат Нью-Ёрк. У тым жа годзе ён выступаў на канферэнцыі Нацыянальнай асацыяцыі настаўнікаў біялогіі з дакладам, апублікаваным у 1973 годзе пад загалоўкам «Нішто ў біялогіі не мае сэнсу, акрамя як у святле эвалюцыі» (англ.: Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution).

18 снежня 1975 года Феадосій Рыгоравіч памёр ад вострай сардэчнай недастатковасці.

Сям’я і асабістыя перакананні[правіць | правіць зыходнік]

8 жніўня 1924 года ажаніўся з Наталляй Пятроўнай Сіверцавай (1901-22.02.1969), вучаніцай і супрацоўніцай акадэміка І. І. Шмальгаўзэна  (руск.) (бел.[18]. У Дабжанскагах была адзіная дачка Сафія (1933—1993), якая ў 1955 годзе выйшла замуж за амерыканскага археолага і антраполага Майкла Дугласа Коу.

Добржанский быў праваслаўным хрысціянінам, што не перашкаджала яму ў навуковай дзейнасці і працы са студэнтамі-атэістамі. У ліку яго падапечных быў марксіст Рычард Лявонцін  (руск.) (бел..

Асноўныя працы[правіць | правіць зыходнік]

Кнігі[правіць | правіць зыходнік]

  • Dobzhansky, Th. 1937. Genetics and the Origin of Species. Columbia University Press, New York. (2nd ed., 1941; 3rd ed., 1951)
  • The Biological Basis of Human Freedom (1954).
  • Dunn, L. C., & Dobzhansky, Th. 1946. Heredity, Race, and Society. The New American Library of World Literature, Inc., New York.
  • Dobzhansky, Th. 1955. Evolution, Genetics, & Man. Wiley & Sons, New York.
  • Dobzhansky, Th. 1962. Mankind Evolving. Yale University Press, New Haven, Connecticut.
  • Dobzhansky, Th. 1967. The Biology of Ultimate Concern. New American Library, New York.
  • Dobzhansky, Th. 1970. Genetics of the Evolutionary Process. Columbia University Press, New York.
  • Genetic Diversity and Human Equality (1973).
  • Dobzhansky, Th., F. J. Ayala, G. L. Stebbins & J. W. Valentine. 1977. Evolution. W. H. Freeman, San Francisco.
  • [Dobzhansky, Th.] 1981. Dobzhansky’s Genetics of Natural Populations I-XLIII. R. C. Lewontin, J. A. Moore, W. B. Provine & B. Wallace, eds. Columbia University Press, New York. (reprints the 43 papers in this series, all but two of which were аўтар ніл or co-аўтар ніл by Dobzhansky)

Артыкулы[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ а б в Library of Congress Authorities — Library of Congress.
  2. ↑ а б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 10 кастрычніка 2015.
  3. ↑ http://www.pnas.org/content/94/15/7691.full.pdf
  4. ↑ http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-4615-9585-4_1
  5. ↑ Theodosius Dobzhansky // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. ↑ BNE authority file
  7. ↑ http://lccn.loc.gov/n80128636
  8. ↑ NNDB — 2002.
  9. ↑ https://search.amphilsoc.org/memhist/search?creator=Theodosius+Dobzhansky&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=&year-max=&dead=&keyword=&smode=advanced Праверана 10 лютага 2022.
  10. ↑ а б в г Захаров И. А. Феодосий Григорьевич Добржанский — 110 лет со дня рождения // Вестник ВОГиС, 2010, Том 14, № 2. — С. 213—222
  11. ↑
    Сышэдшая з жыцця некалькі гадоў таму Соф’я Дабржыньская, дачка вучонага, успамінае эпісталярную заўвагу вядомага эвалюцыяніста Эрнста Майра аб тым, што Дабжанскі заўсёды лічыў сябе рускім. Яна так скончыла свае ўспаміны: «яго навука складала ўсё яго жыццё… Адзінай краінай, у якой бацька заўсёды адчуваў сябе грамадзянінам, была краіна, якая не ведае межаў, гэта краіна навукі».
  12. ↑ Материалы к программе: Из книги Л. И. Корочкина «Биология индивидуального развития» (М., 2002) // Гордон, Тема № 303(91) Парадигма современной генетики, 07.10.2003 г.
  13. ↑ Добржанский Феодосий Григорьевич // Онлайн энциклопедия Кругосвет
  14. ↑ Конашев М. Б. Эволюция была их божеством // Ежемесячный научно-информационный журнал «В мире науки». — № 6. — июнь 2007 (сохраненная версия из Архива Интернета)
  15. ↑ «Код жизни» Архівавана 31 ліпеня 2016. // Телекомпания «Цивилизация» о телекомпании Архівавана 4 сакавіка 2016.
  16. ↑ ДОБРЖАНСКИЙ Феодосий Григорьевич
  17. ↑ Богданов Н. Н., Роговой А. И. Родословие Достоевских: в поисках утерянных звеньев. — Изд. 2-е — М.: «Старая Басманная», 2010. — 256 с. — 300 экз. 
  18. ↑ а б Голубовский М. Д., Добжанский в двух мирах Архівавана 27 мая 2014.. // Журнал «Вестник». — № 24(231). — 23 ноября 1999
  19. ↑ Fransisko J. Ayala Theodosius Dobzhansky // Biographical Memoirs of the National Academy of Sciemces. — 1985. — Т. 55. — С. 163-213.
  20. ↑ а б в г Семён Резник Феодосий Добржанский. Главы из новой книги «Эта короткая жизнь: Николай Вавилов и его время» // Наука и жизнь. — 2016. — № 7. — С. 32-48.
  21. ↑ И снова о Феодосии Григорьевиче

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Конашев М. Б. «Невозвращенец» нехотя // Русские учёные и инжинеры в эмиграции / Под редакцией В. П. Борисова. — М.: ПО «Перспектива», 1993. — 192 с. — С. 136—146. — 3000 экз.
  • Бабков в. В. Путевые письма микроэволюция Ф. Г. Добржанского // Вавиловский журнал генетики и селекции (Вестник ВОГиС). — М.: Институт цитологии и генетики СА РАН (Новосибирск), 2007. — Том. 11. — № 2. — С. 463—469. — ISSN 1814-554X

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Феадосій_Рыгоравіч_Дабржанскі&oldid=4264059"