Зямля Франца-Іосіфа: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
др r2.7.2+) (робат дадаў: tr:Franz Josef Toprakları |
др clean up using AWB (7893) |
||
Радок 5: | Радок 5: | ||
== Адкрыццё == |
== Адкрыццё == |
||
Сущестование гэтых астравоў на ўсход ад [[Шпіцберген]]а прадказваў яшчэ [[Міхаіл Васільевіч Ламаносаў|Ламаносаў]], пазней — [[Мікалай Шылінг|Шылінг]] і [[Пётр Аляксеевіч Крапоткін|Крапоткін]]. Апошні нават прадставіў у [[Рускае геаграфічнае таварыства|Рускім геаграфічным таварыстве]] |
Сущестование гэтых астравоў на ўсход ад [[Шпіцберген]]а прадказваў яшчэ [[Міхаіл Васільевіч Ламаносаў|Ламаносаў]], пазней — [[Мікалай Шылінг|Шылінг]] і [[Пётр Аляксеевіч Крапоткін|Крапоткін]]. Апошні нават прадставіў у [[Рускае геаграфічнае таварыства|Рускім геаграфічным таварыстве]] ў [[1871]] годзе свой праект экспедыцыі для іх даследавання, аднак урад адмовіў яму ў сродках. |
||
Адчынены цалкам выпадкова: аўстрыйская экспедыцыя пад кіраўніцтвам [[Карл Вейпрэхт|Карла Вейпрэхта]] і [[Юліўс Пайер|Юліўса Пайера]] на парусна-паравым судне «Цегетгоф», якое адправілася ў [[1872]] годзе для адкрыцця [[Паўночна-усходні праход|Паўночна-усходняга праходу]], была зацёртае льдамі да паўночнага захаду ад [[Новая Зямля|Новай Зямлі]] і затым, паступова рухомае імі на захад, у жніўні [[1873]] года прынесена было да берагоў невядомай зямлі, якая і была тады жа Вейпрэхтам і Пайером абследаваная, наколькі было магчыма на поўнач і ўздоўж паўднёвай яе ўскраіны. Пайеру атрымалася дасягнуць 82°5' п.ш. (у красавіку [[1874]] г.) і скласці карту гэтага шырокага архіпелага, які здаваўся першым даследнікам складаючымся з шэрагу шырокіх астравоў. Аўстрыйскія падарожнікі далі адкрытай зямлі імя аўстрыйскага імператара [[Франц Іосіф I|Франца Іосіфа I]]. |
Адчынены цалкам выпадкова: аўстрыйская экспедыцыя пад кіраўніцтвам [[Карл Вейпрэхт|Карла Вейпрэхта]] і [[Юліўс Пайер|Юліўса Пайера]] на парусна-паравым судне «Цегетгоф», якое адправілася ў [[1872]] годзе для адкрыцця [[Паўночна-усходні праход|Паўночна-усходняга праходу]], была зацёртае льдамі да паўночнага захаду ад [[Новая Зямля|Новай Зямлі]] і затым, паступова рухомае імі на захад, у жніўні [[1873]] года прынесена было да берагоў невядомай зямлі, якая і была тады жа Вейпрэхтам і Пайером абследаваная, наколькі было магчыма на поўнач і ўздоўж паўднёвай яе ўскраіны. Пайеру атрымалася дасягнуць 82°5' п.ш. (у красавіку [[1874]] г.) і скласці карту гэтага шырокага архіпелага, які здаваўся першым даследнікам складаючымся з шэрагу шырокіх астравоў. Аўстрыйскія падарожнікі далі адкрытай зямлі імя аўстрыйскага імператара [[Франц Іосіф I|Франца Іосіфа I]]. |
||
Радок 11: | Радок 11: | ||
== Даследаванні == |
== Даследаванні == |
||
[[Выява:Northbrookisland fj.jpg|right|thumb|250px|Узбярэжжа вострава Нортбрук]] Вейпрехт і Пайер у [[1873]] |
[[Выява:Northbrookisland fj.jpg|right|thumb|250px|Узбярэжжа вострава Нортбрук]] Вейпрехт і Пайер у [[1873]] годзе даследавалі паўднёвую частку архіпелага, а ўвесну [[1874]]-га перасеклі яго ўвесь з поўдня на поўнач на санках. Была складзеная першая карта. |
||
У [[1881]]—[[1882|82]] гадах архіпелаг наведаў шатландзец [[Бенджамін Лі Сміт]] на яхце «Эйра». Англічанін [[Фрэдэрык Джэксан]] ([[:en:Frederick George Jackson|en]]) у 1895—1897 гадах зрабіў шэраг важных абследаванняў паўднёвай, сярэдняй і паўднёва-заходняй частак архіпелага, які апынуўся складаючымся са значна большага ліку астравоў, чым меркавалі раней, але меншых памераў параўнальна з пазначанымі на карце Пайера. |
У [[1881]]—[[1882|82]] гадах архіпелаг наведаў шатландзец [[Бенджамін Лі Сміт]] на яхце «Эйра». Англічанін [[Фрэдэрык Джэксан]] ([[:en:Frederick George Jackson|en]]) у 1895—1897 гадах зрабіў шэраг важных абследаванняў паўднёвай, сярэдняй і паўднёва-заходняй частак архіпелага, які апынуўся складаючымся са значна большага ліку астравоў, чым меркавалі раней, але меншых памераў параўнальна з пазначанымі на карце Пайера. |
||
Радок 21: | Радок 21: | ||
Улетку [[1901]] г. паўднёвыя і паўднёва-заходнія берагі архіпелага былі наведаныя і абследаваныя віцэ-адміралам [[Сцяпан Осіпавіч Макараў|С. О. Макаравым]]. Усі гэтыя працы ўсталявалі, у агульных рысах, памеры архіпелага. У [[1901]]—[[1902]] гг. на Зямлі Франца-Іосіфа зімавала амерыканская экспедыцыя Болдуіна, якая мела мэтай паспрабаваць дайсці па льдах да полюсу. |
Улетку [[1901]] г. паўднёвыя і паўднёва-заходнія берагі архіпелага былі наведаныя і абследаваныя віцэ-адміралам [[Сцяпан Осіпавіч Макараў|С. О. Макаравым]]. Усі гэтыя працы ўсталявалі, у агульных рысах, памеры архіпелага. У [[1901]]—[[1902]] гг. на Зямлі Франца-Іосіфа зімавала амерыканская экспедыцыя Болдуіна, якая мела мэтай паспрабаваць дайсці па льдах да полюсу. |
||
У [[1913]] |
У [[1913]]—[[1914|14]] у бухце ля [[востраў Гукера|вострава Гукера]] зімавала экспедыцыя [[Георгій Якаўлевіч Сядоў|Г. Я. Сядова]]. Шхуна экспедыцыі «[[Святы Фока]]» за зімоўку не выпрабавала ціскі льдоў і бухту назвалі [[бухта Ціхая|Ціхая]]. У 1929 у бухце Ціхай вострава Гукера адкрылася першая савецкая навукова-даследчая станцыя. З тых часоў архіпелаг штогод наведвалі савецкія палярныя экспедыцыі. |
||
У [[1936]] году на востраве Рудольфа была створаная база першай савецкай паветранай экспедыцыі на [[Паўночны полюс]]. Адтуль у маі [[1937]] года чатыры цяжкіх чатырохматорных самалёта [[АНТ-6]] даставілі папанінцаў на вяршыню свету. А на востраве стала дзейнічаць [[палярная станцыя]]. |
У [[1936]] году на востраве Рудольфа была створаная база першай савецкай паветранай экспедыцыі на [[Паўночны полюс]]. Адтуль у маі [[1937]] года чатыры цяжкіх чатырохматорных самалёта [[АНТ-6]] даставілі папанінцаў на вяршыню свету. А на востраве стала дзейнічаць [[палярная станцыя]]. |
||
Радок 27: | Радок 27: | ||
== Геаграфія == |
== Геаграфія == |
||
Зямля Франца-Іосіфа — адна з самых паўночных тэрыторый РФ і свету. Складаецца з 191 вострава, агульная плошча 16 134 км². Дзеліцца на 3 часткі: усходнюю, аддзеленую ад іншых [[Аўстрыйскі праліў|Аўстрыйскім пралівам]], з буйнымі астравамі [[Зямля Вільчака]] (2,0 тыс. км²), [[Востраў Грэм-Бэлаў|Греэм-Бэлаў]] (1,7 тыс. км²); цэнтральную — паміж пралівамі Аўстрыйскім і [[Брытанскі канал]], дзе размешчаная найбольш значная па колькасці група астравоў, і заходнюю — на захад ад Брытанскага канала, уключаючую найбольш буйны востраў |
Зямля Франца-Іосіфа — адна з самых паўночных тэрыторый РФ і свету. Складаецца з 191 вострава, агульная плошча 16 134 км². Дзеліцца на 3 часткі: усходнюю, аддзеленую ад іншых [[Аўстрыйскі праліў|Аўстрыйскім пралівам]], з буйнымі астравамі [[Зямля Вільчака]] (2,0 тыс. км²), [[Востраў Грэм-Бэлаў|Греэм-Бэлаў]] (1,7 тыс. км²); цэнтральную — паміж пралівамі Аўстрыйскім і [[Брытанскі канал]], дзе размешчаная найбольш значная па колькасці група астравоў, і заходнюю — на захад ад Брытанскага канала, уключаючую найбольш буйны востраў усяго архіпелага — [[Зямля Георга]] (2,9 тыс. км²). |
||
Большая частка высп складзеная [[пяшчанік]]амі, [[алеўраліт]]амі і [[вапняк]]амі, перакрытымі эфузіўнай тоўшчай гарызантальных [[базальт]]авых пакроваў. |
Большая частка высп складзеная [[пяшчанік]]амі, [[алеўраліт]]амі і [[вапняк]]амі, перакрытымі эфузіўнай тоўшчай гарызантальных [[базальт]]авых пакроваў. |
||
Радок 33: | Радок 33: | ||
Клімат [[архіпелаг]]а тыпова арктычны. Сярэдняя гадавая тэмпература да −12 °C ([[востраў Рудольфа]]); сярэднія тэмпературы ліпеня ад −1,2 °C у бухце Ціхай ([[востраў Гукера]]) да +1,6 °C ([[востраў Хейса]], дзе размешчаная самая паўночная ў свеце метэаралагічная станцыя); сярэдняя [[тэмпература]] студзеня каля −24 °C (мінімальныя тэмпературы ўзімку да −52 °C), вятры дасягаюць 40 м/сяк. Ападкаў выпадае ад 200—300 мм да 500—550 мм (у зоне акумуляцыі ледніковых купалаў) у год. |
Клімат [[архіпелаг]]а тыпова арктычны. Сярэдняя гадавая тэмпература да −12 °C ([[востраў Рудольфа]]); сярэднія тэмпературы ліпеня ад −1,2 °C у бухце Ціхай ([[востраў Гукера]]) да +1,6 °C ([[востраў Хейса]], дзе размешчаная самая паўночная ў свеце метэаралагічная станцыя); сярэдняя [[тэмпература]] студзеня каля −24 °C (мінімальныя тэмпературы ўзімку да −52 °C), вятры дасягаюць 40 м/сяк. Ападкаў выпадае ад 200—300 мм да 500—550 мм (у зоне акумуляцыі ледніковых купалаў) у год. |
||
У раслінным покрыве пануюць мохі і [[лішайнік]]і. З млекакормячых сустракаецца [[белы мядзведзь]] і радзей [[пясец]]. У водах, якія амываюць стравы, водзяцца [[нерпа]], [[марскі заяц]], [[грэнландскі цюлень]], [[морж]], [[нарвал]] і [[бялуха]]. Найболей шматлікія (26 відаў) птушкі: [[люрык]]і, [[чысцік]]і, [[кайра]], [[моеўка]], [[белая чайка]], [[бургамістр, птушка]] і інш., якія ўтвараюць |
У раслінным покрыве пануюць мохі і [[лішайнік]]і. З млекакормячых сустракаецца [[белы мядзведзь]] і радзей [[пясец]]. У водах, якія амываюць стравы, водзяцца [[нерпа]], [[марскі заяц]], [[грэнландскі цюлень]], [[морж]], [[нарвал]] і [[бялуха]]. Найболей шматлікія (26 відаў) птушкі: [[люрык]]і, [[чысцік]]і, [[кайра]], [[моеўка]], [[белая чайка]], [[бургамістр, птушка]] і інш., якія ўтвараюць улетку так званыя [[птушыны базар|птушыныя базары]]. На астравах [[Зямля Аляксандры]] і [[востраў Рудольфа]] працуюць палярныя станцыі. На востраве Хейса размешчаная [[геафізічная абсерваторыя імя Э. Т. Кренкеля]] (з [[1957]] года). |
||
{{DEFAULTSORT:Франца-Іосіфа Зямля}} |
{{DEFAULTSORT:Франца-Іосіфа Зямля}} |
Версія ад 00:43, 25 чэрвеня 2012
Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Зямля Франца-Іосіфа (руск.: Земля Франца-Иосифа), архіпелаг у Паўночным Ледавітым акіяне, на поўначы Еўропы. Частка палярных уладанняў Расіі, уваходзіць у склад Прыморскага раёна Архангельскай вобласці. Складаецца з 191 астравоў, агульная плошча 16 134 км².
Адкрыццё
Сущестование гэтых астравоў на ўсход ад Шпіцбергена прадказваў яшчэ Ламаносаў, пазней — Шылінг і Крапоткін. Апошні нават прадставіў у Рускім геаграфічным таварыстве ў 1871 годзе свой праект экспедыцыі для іх даследавання, аднак урад адмовіў яму ў сродках.
Адчынены цалкам выпадкова: аўстрыйская экспедыцыя пад кіраўніцтвам Карла Вейпрэхта і Юліўса Пайера на парусна-паравым судне «Цегетгоф», якое адправілася ў 1872 годзе для адкрыцця Паўночна-усходняга праходу, была зацёртае льдамі да паўночнага захаду ад Новай Зямлі і затым, паступова рухомае імі на захад, у жніўні 1873 года прынесена было да берагоў невядомай зямлі, якая і была тады жа Вейпрэхтам і Пайером абследаваная, наколькі было магчыма на поўнач і ўздоўж паўднёвай яе ўскраіны. Пайеру атрымалася дасягнуць 82°5' п.ш. (у красавіку 1874 г.) і скласці карту гэтага шырокага архіпелага, які здаваўся першым даследнікам складаючымся з шэрагу шырокіх астравоў. Аўстрыйскія падарожнікі далі адкрытай зямлі імя аўстрыйскага імператара Франца Іосіфа I.
Даследаванні
Вейпрехт і Пайер у 1873 годзе даследавалі паўднёвую частку архіпелага, а ўвесну 1874-га перасеклі яго ўвесь з поўдня на поўнач на санках. Была складзеная першая карта.
У 1881—82 гадах архіпелаг наведаў шатландзец Бенджамін Лі Сміт на яхце «Эйра». Англічанін Фрэдэрык Джэксан (en) у 1895—1897 гадах зрабіў шэраг важных абследаванняў паўднёвай, сярэдняй і паўднёва-заходняй частак архіпелага, які апынуўся складаючымся са значна большага ліку астравоў, чым меркавалі раней, але меншых памераў параўнальна з пазначанымі на карце Пайера.
На працягу гэтага жа часу паўночна-усходняя і сярэдняя частка архіпелага была наведаная яшчэ Нансенам, які падчас свайго знакамітага санкавага падарожжа змушаны быў, у сярэдзіне жніўня 1895 года, зазімаваць на беразе вострава Джэксана — аднаго з паўночных астравоў архіпелага. На шляху да гэтага месца Нансен упэўніўся, што архіпелаг не мае працягі да паўночнага ўсходу, акрамя невялікіх астраўкоў. У чэрвені 1896 года Нансен натыкнуўся на зімоўку Ф. Джэксана і такім чынам звязаў свае працы з яго працамі.
У 1898 г. амерыканец Уэлман адправіўся на зямлю Франца-Іосіфа ўзімку, па лёдзе, з мэтай паспрабаваць дасягнуць полюса. Увесну 1899 года, па лёдзе, ён здолеў дабрацца толькі да 82° п.ш., па ўсходнім баку вострава Зямля Рудольфа, на якой быў і Пайер. Іншая частка экспедыцыі, пад кіраўніцтвам Бальдвіна, абследавала невядомыя часткі паўднёва-усходняй ускраіны архіпелага, які, як высветлілася, не ідзе далёка на ўсход; нарэшце, улетку атрымалася наведаць сярэднюю частку архіпелага. На зваротным шляху экспедыцыя сустрэла іншую, італьянскую, герцага Абруцкага, у якой атрымалася вельмі лёгка прайсці ў канцы ліпеня 1898 г., на судне, да вострава Рудольфа і нават пабываць на яго паўночным беразе, прычым ён апынуўся значна меней шырокім, чым меркаваў Пайер. Зімавалі прыблізна каля месца, да якога ў 1874 г. Пайер дабраўся на санях. Адгэтуль была распачатая ўвесну 1900 г. паездка на санях з сабакамі па льдах да поўначы, пад начальствам капітана Кан'і. Яму ўдалося прайсці да 86°33' п.ш.; гэтая паездка канчаткова высвятліла, што зямлі Петэрмана на поўнач ад Вострава Рудольфа і зямлі Караля Оскара на паўночным захадзе, выяўленых на карце Пайера, не існуе, і наогул далей да полюсу няма ніякай колькі-небудзь значнай зямлі.
Улетку 1901 г. паўднёвыя і паўднёва-заходнія берагі архіпелага былі наведаныя і абследаваныя віцэ-адміралам С. О. Макаравым. Усі гэтыя працы ўсталявалі, у агульных рысах, памеры архіпелага. У 1901—1902 гг. на Зямлі Франца-Іосіфа зімавала амерыканская экспедыцыя Болдуіна, якая мела мэтай паспрабаваць дайсці па льдах да полюсу.
У 1913—14 у бухце ля вострава Гукера зімавала экспедыцыя Г. Я. Сядова. Шхуна экспедыцыі «Святы Фока» за зімоўку не выпрабавала ціскі льдоў і бухту назвалі Ціхая. У 1929 у бухце Ціхай вострава Гукера адкрылася першая савецкая навукова-даследчая станцыя. З тых часоў архіпелаг штогод наведвалі савецкія палярныя экспедыцыі.
У 1936 году на востраве Рудольфа была створаная база першай савецкай паветранай экспедыцыі на Паўночны полюс. Адтуль у маі 1937 года чатыры цяжкіх чатырохматорных самалёта АНТ-6 даставілі папанінцаў на вяршыню свету. А на востраве стала дзейнічаць палярная станцыя.
Геаграфія
Зямля Франца-Іосіфа — адна з самых паўночных тэрыторый РФ і свету. Складаецца з 191 вострава, агульная плошча 16 134 км². Дзеліцца на 3 часткі: усходнюю, аддзеленую ад іншых Аўстрыйскім пралівам, з буйнымі астравамі Зямля Вільчака (2,0 тыс. км²), Греэм-Бэлаў (1,7 тыс. км²); цэнтральную — паміж пралівамі Аўстрыйскім і Брытанскі канал, дзе размешчаная найбольш значная па колькасці група астравоў, і заходнюю — на захад ад Брытанскага канала, уключаючую найбольш буйны востраў усяго архіпелага — Зямля Георга (2,9 тыс. км²).
Большая частка высп складзеная пяшчанікамі, алеўралітамі і вапнякамі, перакрытымі эфузіўнай тоўшчай гарызантальных базальтавых пакроваў.
Клімат архіпелага тыпова арктычны. Сярэдняя гадавая тэмпература да −12 °C (востраў Рудольфа); сярэднія тэмпературы ліпеня ад −1,2 °C у бухце Ціхай (востраў Гукера) да +1,6 °C (востраў Хейса, дзе размешчаная самая паўночная ў свеце метэаралагічная станцыя); сярэдняя тэмпература студзеня каля −24 °C (мінімальныя тэмпературы ўзімку да −52 °C), вятры дасягаюць 40 м/сяк. Ападкаў выпадае ад 200—300 мм да 500—550 мм (у зоне акумуляцыі ледніковых купалаў) у год.
У раслінным покрыве пануюць мохі і лішайнікі. З млекакормячых сустракаецца белы мядзведзь і радзей пясец. У водах, якія амываюць стравы, водзяцца нерпа, марскі заяц, грэнландскі цюлень, морж, нарвал і бялуха. Найболей шматлікія (26 відаў) птушкі: люрыкі, чысцікі, кайра, моеўка, белая чайка, бургамістр, птушка і інш., якія ўтвараюць улетку так званыя птушыныя базары. На астравах Зямля Аляксандры і востраў Рудольфа працуюць палярныя станцыі. На востраве Хейса размешчаная геафізічная абсерваторыя імя Э. Т. Кренкеля (з 1957 года).