Сіланы

Пентасілан Si₅H₁₂

Сіланы, крэмневадароды — злучэнні крэмнію з вадародам. Агульная формула Si_nH_2n+2. Аналагі алканаў і адрозніваюцца ад іх менш устойлівай сувяззю ланцугоў з атамаў крэмнію. Вышэйшы вядомы член гамалагічнага рада сіланаў — актасілан Si₈H₁₈.

Уласцівасці

Монасілан SiH₄ і дысілан Si₂H₆ — бясколерныя газы з непрыемным пахам, астатнія сіланы — рухомыя, лятучыя ядавітыя вадкасці з яшчэ больш непрыемным пахам. Сіланы лёгка гідралізуюцца з утварэннем SiO₂ і вадароду або прамежкавых рэчываў. Раствараюцца ў этаноле, бензіне, арганасіланах, CS₂ (пры пападанні паветра ў ёмістасць з растворам сіланаў у CS₂ адбываецца выбух). Пры ўзаемадзеянні з галагенавадародамі ў прысутнасці Al₂O₃ і галагенамі пры нізкай тэмпературы ўтвараюць галагенсіланы.
Сіланы добрыя аднаўляльнікі. Са злучэннямі, утрымліваючымі кісларод, (ацэтон, дыэтылавы эфір) сіланы рэагуюць у газавай фазе пры высокай тэмпературы з утварэннем алкасіланаў. З аліфатычнымі спіртамі ў прысутнасці каталізатараў сіланы утвараюць тэтраэфіры.

Адметнай уласцівасцю сіланаў з'яўляецца іх надзвычайна лёгкае акісленне. Пачынаючы з трысілану Si₃H₈, рэакцыя акіслення суправаджаецца моцным выбухам.

Атрыманне

• Раскладанне сіліцыдаў металаў кіслотамі або шчолачамі.
• Аднаўленне галагенсіланаў (галагенідаў крэмнію) гідрыдам літыю або літыйалюмінійгідрыдам LiAlH₄.
• Аднаўленне галагенсіланаў вадародам у прысутнасці галагенідаў алюмінію.

Монасілан SiH₄ таксама атрымліваюць раскладаннем(C₂H₅O)₃SiH пры 20—80 °С у прысутнасці натрыю.

Выкарыстанне

Сіланы выкарыстоўваюць у працэсах арганічнага сінтэзу, вытворчасці крэмнійарганічных палімераў. Монасілан з'яўляецца зыходнай сыравінай пры атрыманні паўправадніковага крэмнію.

4

0

4

Літаратура

• Сіланы, крэменевадароды // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 376. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Хімічны слоўнік навучэнца: Дапаможнік для вучняў / Б. Н. Качаргін, В. М. Макарэўскі, Л. Я. Гарнастаева, В. С. Аранская. — Мн.: Народная асвета, 2003. — С. 212—213. — 287 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-12-0621-8.

Спасылкі

• Кремневодороды (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
• Артыкул на сайце ХиМиК.ру
• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сіланы