Янаш Бояі

Янаш Бояі
венг.: Bolyai János
Дата нараджэння	15 снежня 1802(1802-12-15)[…]
Месца нараджэння	Клуж-Напока, жудзец Клуж, Румынія
Дата смерці	27 студзеня 1860(1860-01-27)[…] (57 гадоў)
Месца смерці	Тыргу-Мурэш, жудзец Мурэш, Румынія
Месца пахавання	Reformed Protestant cemetery[d]
Грамадзянства	Аўстрыйская імперыя
Бацька	Фаркаш Бояі[d]
Род дзейнасці	матэматык
Навуковая сфера	Нееўклідава геаметрыя
Альма-матар	Тэрэзіянская ваенная акадэмія[d] (6 верасня 1822)
Навуковы кіраўнік	Фаркаш Бояі[d]
Вядомы як	адзін са стваральнікаў нееўклідавай геаметрыі
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Янаш Бо́яі (венг.: Bolyai János; 15 снежня 1802, Клуж-Напока - 27 студзеня 1860, Марашвашархей) — венгерскі матэматык, адзін з першаадкрывальнікаў нееўклідавай геаметрыі (вядомай цяпер як геаметрыя Лабачэўскага). Надзейна выбудаваная, паслядоўная і несупярэчлівая альтэрнатыўная геаметрыя, якая можа адпавядаць структуры Сусвету, дапамагла вызваліць матэматыкаў, каб яны змаглі звярнуцца да вывучэння абстрактных канцэпцый безадносна да якіх-небудзь сувязей з фізічным светам.

Біяграфія

Нарадзіўся ў трансільванскім горадзе Колажвары (цяпер - румынскі Клуж-Напока) ў сям'і Жужаны Бенкі і вядомага матэматыка Форкаша Бояі, які перадаў сыну асновы матэматычных ведаў.

У 13-гадовым узросце Янаш авалодвае матэматычным аналізам і сумежнымі абласцямі тэарэтычнай механікі.

З 1818 па 1822 г. навучаўся у Вайскова-інжынерным каледжы ў Вене, у якім прайшоў за 4 гады семілетні курс. У каледжы захапіўся даследаваннем аксіёмы паралельнасці Еўкліда, па выніках якога паміж 1820 і 1823 гг. напісаў вялікую працу "Апендыкс", дзе выклаў суцэльную сістэму нееўклідавай геаметрыі (незалежна ад Лабачэўскага). Праца была выдадзена ў 1832 г. як дадатак да матэматычнага падручніка, складзенага бацькам.

11 гадоў Янаш Бояі прысвяціў арміі, лічыўся выдатным афіцэрам. Валодаў 9 мовамі, уключаючы кітайскую і тыбецкую. Ніколі не паліў і не спажываў алкаголь.

З 1834 г. па 1852 г. знаходзіўся ў грамадзянскім шлюбе з Разаліей Кібедзі Орбан, меў ад яе двух дзяцей.

У 1848 г. Бояі дазнаўся, што Лабачэўскі яшчэ ў 1829 г. надрукваў падобную працу. Разачараваны, Янаш кідае навуковыя даследаванні.

Пасля смерці матэматыка было знойдзена больш за 2000 аркушоў незавершаных матэматыных рукапісаў.

У гонар Янаша Бояі названы ўніверсітэт у г. Клуж-Напока, а таксама астэроід № 1441 і кратар на Месяцы.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Янаш Бояі
• Джон Дж. О’Конар і Эдмунд Ф. Робертсан. Янаш Бояі (англ.) у архіве MacTutor.