Трыбунал над Садамам Хусейнам

Трыбунал над Садамам Хусейнам — судовае разбіральніцтва па факце здзяйснення злачынстваў супраць чалавечнасці Садамам Хусейнам і шэрагам яго паплечнікаў.

Перадмова

20 сакавіка 2003 года, пад падставай звяржэння рэжыму Садама Хусейна, падазраванага ў супрацоўніцтве з тэрарыстамі і наяўнасцю забароненай зброі, ЗША ўрываюцца ў Ірак. Урад быў скінуты 17 красавіка, а да 1 мая амерыканцы і іх саюзнікі па кааліцыі ўсталявалі кантроль над усёй краінай. Каля паўгода Садаму Хусейну ўдавалася хавацца ад замежнікаў, аднак у снежні 2003 года ён быў злоўлены недалёка ад свайго роднага горада Тыкрыт. Пасля гэтага былы іракскі лідар быў вывезены з тэрыторыі Ірака і змешчаны на амерыканскай ваеннай базе ў Катары.

У гэты час супраць экс-прэзідэнта і шэрагу яго набліжаных былі заведзены крымінальныя справы па факце ўчынення шэрагу злачынстваў.

Судовы працэс

Агульны ход

Да пачатку судовага працэсу быў адменены мараторый на смяротнае пакаранне, уведзены пасля звяржэння рэжыму.

У ліпені 2004 г. С. Хусейн быў перададзены часоваму ўраду краіны, застаючыся пры гэтым пад аховай амерыканскіх вайскоўцаў. Трыбунал прыступіў да збору і аналізу доказаў яго шматлікіх злачынстваў. Так, на працягу лета 2005 г. было распаўсюджана чатыры афіцыйныя відэазапісы з допытамі абвінавачаных па справе С. Хусейна. 19 чэрвеня быў паказаны допыт стрыечнага брата экс-прэзідэнта Алі Хасана аль-Маджыда па мянушцы «Хімічны Алі», які ўдзельнічаў у 1988 г. у атручванні жыхароў курдскай вёскі атрутнымі газамі. 15 чэрвеня з’явіўся відэасправаздача аб допыце трох іншых паплечнікаў Хусейна — ягонага былога сакратара, былога віцэ-прэзідэнта і былога міністра ўнутраных спраў Ірака. Яшчэ раней апублікаваны запіс допыту самога Садама. Акрамя таго, атрымалі распаўсюджванне кадры відэаздымак без гуку допытаў двух адзінакроўных братоў былога дыктатара — Барзана Ібрагіма Хасана Тыкрыці і Уотбана Ібрагіма Хасана, якія былі прэзідэнцкімі саветінікамі і падазраваліся ў датычнасці да забойстваў курдаў.

Першапачаткова, асноўнымі абвінавачваннямі павінны былі быць супрацоўніцтва з тэрарыстычнымі арганізацыямі і распрацоўка зброі масавага знішчэння. Так, ваеннаслужачыя Польшчы і ЗША ў 2004 годзе знайшлi у Іраку боепрыпасы з хімічнай зброяй. Аднак, як высветлілася пазней, знойдзеныя снарады ўтрымлівалі толькі рэшткі рэчываў, што знішчаліся пад наглядам прадстаўнікоў ААН яшчэ ў 1990-я гады. 6 кастрычніка 2004 года арганізацыя Iraq Survey Group (яна з’яўлялася пануючай у справе пошукаў ЗМЗ) афіцыйна заявіла, што на момант ўварвання замежных сіл у 2003 годзе Ірак не меў ніякіх забароненых сродкаў.

Першае пасяджэнне асаблівага трыбунала адбылося ў ліпені 2004. Ужо на ім суддзя агучыў сем абвінавачванняў (папярэдніх) супраць былога іракскага лідара: наўмыснае забойства грамадзянскіх асоб пры дапамозе хімічнай зброі ў мясцовасці Халабжа на поўначы Ірака; наўмыснае забойства грамадзянскіх асоб без суда; наўмыснае вынішчэнне курдскага клана Барзані ў 1983 годзе; наўмыснае забойства святароў; наўмыснае забойства грамадзянскіх асоб падчас аперацый супраць курдаў на поўначы Ірака; наўмыснае забойства грамадзянскіх асоб на поўдні Ірака ў 1991 годзе; уварванне ў Кувейт.

Першы судовы працэс з удзелам Хусейна пачаўся перад спецыяльным трыбуналам Ірака 19 кастрычніка 2005 года. На гэтым працэсе Садам і сем іншых абвінавачаных былі асуджаны за злачынствы супраць чалавечнасці ў дачыненні да падзей, якія мелі месца пасля няўдалай спробы замаху на спробы ў Дуджэйле ў 1982 годзе членамі ісламскай «Давы». Другое і асобнае судовае разбіральніцтва пачалося 21 жніўня 2006 года, падчас якога былі асуджаны Садам і шэсць іншых абвінавачаных у генацыдзе падчас ваеннай кампаніі «Анфаль» супраць курдаў у Паўночным Іраку.

Суддзі

Усяго штат трыбунала складаўся прыкладна з 400 чалавек, з якіх каля сотні з’яўляюліся суддзямі і адвакатамі. Усім ім былі прадастаўлены целаахоўнікі, а іх імёны захоўваліся ў таямніцы. Тым не менш, удзельнікі трыбунала ўжо неаднаразова атрымлівалі пагрозы. Іракскія паўстанцы, з ліку прыхільнікаў хусейнаўскай партыі Баас, нават абвясцілі пра паляванне на суддзяў.

• Рызгар Амін — старшыня судовай палаты да 26 студзеня 2006 года.
• Рауф Рашыд Абдэль-Рахман — старшыня судовай палаты ад 26 студзеня 2006 года. Забіты паўстанцамі ў чэрвені 2014.
• Раід Аль-Джухі — суддзя, вядучы следства.
• Парвіз Мухамед Махмуд Аль-Мерані — суддзя, вядучы следства, забіты 2 сакавіка 2006 года.

Абарона абвінавачанага

Галоўным адвакатам Садама стаў Зіяд Аль-Хасаўні. Аднак у пачатку ліпеня 2005 года ён заявіў пра тое, што пакідае каманду абаронцаў Хусэйна, бо «яе хочуць узначаліць некаторыя амерыканскія адвакаты», якія таксама ўваходзяць у групу абароны і імкнуцца «ізаляваць сваіх арабскіх калегаў». Адвакаты Садама арабскага паходжання мелі намер, па словах Аль-Хасаўні, будаваць абарону на незаконнасці ўварвання ЗША ў Ірак, а амерыканскія адвакаты хацелі змяніць гэтую лінію. Ідэю прыцягнення да абароны амерыканскіх адвакатаў падтрымлівалі некаторыя сваякі Садама. Да таго моманту каманда абаронцаў Хусейна складалася ўжо з паўтары тысячы добраахвотнікаў з розных краін (Ірака, ЗША, Францыі, Іарданіі, Лівіі і іншых), якіх узначальвалі 22 прафесійныя юрысты. У гэтую групу ўваходзіла таксама Айша Кадафі, дачка лівійскага лідара Муамара Кадафі.

Канчатковы вердыкт

Асноўны артыкул: Пакаранне смерцю Садама Хусейна

5 лістапада 2006 года Садам быў прысуджаны да смяротнага пакарання праз павешанне. 26 снежня апеляцыя Садама была адхілена, а смяротны прысуд пакінуты ў сіле. Ніякіх далейшых апеляцый прынята не было, і Садам быў пакараны праз 30 дзён. Дата і месца пакарання трымаліся ў сакрэце да прывядзення прысуду ў выкананне. Садам Хусейн быў пакараны праз павешанне 30 снежня 2006 года. Пасля яго смерці ўсе іншыя абвінавачванні былі зняты.