Вайна за незалежнасць Анголы
| Вайна за незалежнасць Анголы | |||
|---|---|---|---|
| Асноўны канфлікт: Каланіяльная вайна Партугаліі | |||
 Партугальскія салдаты на патруляванні ў Анголе на раннім этапе вайны | |||
| Дата | 4 лютага 1961 — 15 студзеня 1975 | ||
| Месца | Ангола | ||
| Прычына | Імкненне Анголы да незалежнасці ад Партугаліі | ||
| Вынік | Незалежнасць Анголы | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Вайна за незалежнасць Анголы — вайна паміж Партугаліяй і шэрагам ваенна-палітычных груповак партугальскай калоніі Анголы, якія выступалі за незалежнасць краіны. Частка Каланіяльнай вайны Партугаліі.
Партугальская каланізацыя Анголы[правіць | правіць зыходнік]
У 1482 годзе партугальскія каравелы пад камандаваннем штурмана Дыёгу Кау прыбылі ў Каралеўства Конга. Пасля некалькіх наступных экспедыцый паміж дзвюмя каралеўствамі ўстанавіліся блізкія адносіны. Партугальцы прывезлі агнястрэльную зброю, іншыя тэхналагічныя дасягненні і новую рэлігію — хрысціянства. У сваю чаргу, кароль Конга прапанаваў на продаж рабоў, слановую косць і карысныя выкапні.
Даследчык Паўлу Дыяш дэ Наваіш у 1575 годзе заснаваў Луанду як São Paulo da Assunção de Loanda. Наваіш заняў паласу зямлі з сотняй сем’яў каланістаў і 400 салдатамі, стварыўшы сталае паселішча. Партугальская карона надала Луандзе статус горада ў 1605 годзе. Партугальцы стварылі і падтрымлівалі яшчэ некалькі населеных пунктаў, крэпасцяў і партоў. Бенгела, партугальскі форт з 1587 і горад з 1617 года, быў другім па значнасці фарпостам партугальцаў ў рэгіёне пасля Луанды[1].
Ранні перыяд партугальскай заваёвы быў адзначаны серыяй войнаў, дагавораў і спрэчак з мясцовымі афрыканскімі валадарамі, у прыватнасці з Нзінга Мбанды, якая асабліва рашуча супраціўлялася Партугаліі. Заваёва тэрыторыі сучаснай Анголы пачалося толькі ў XIX ст. і была скончана да 1920-х гадоў. Ангола мела статус партугальскай калоніі з 1655 года, пакуль 11 чэрвеня 1951 года парламент Партугаліі ня прыняў закон, які дае ўсім партугальскім калоніям статус правінцый[1][2].
На гэтым фоне ўзнікаюць арганізацыі, такія як МПЛА, UPA і іншыя, чыёй мэтай было стварэнне незалежнай дзяржавы Ангола. Неўзабаве, пры падтрымцы СССР і Кітая, яны пачынаюць фарміраванне ўласных узброеных атрадаў.
Ход вайны[правіць | правіць зыходнік]
Афіцыйнай датай пачатку вайны лічыцца 4 лютага 1961 года, гэтым днём атрад з 50 баевікоў MPLA атакаваў турму ў Луандзе, амаль yce нападнікі загінулі. Колькасць загінулых паліцэйскіх склала толькі 7 чалавек. 15 сакавіка пачалося ўварванне ў Анголу з кангалезскай тэрыторыі баевікоў UPA на чале з Холдэнам Раберта.
Партугальцы перагрупаваліся і 20 верасня ўзялі пад свой кантроль Пэдра-Вэрдэ, апошнюю базу UPA на паўночы Анголы. У першы год вайны 20-30 тысяч ангольскіх цывільных асоб[3][4] было забіта партугальскімі войскамі, а 400—500 тысяч бежанцаў адправіліся ў Заір. Баевікі UPA атакавалі калону ўцекачоў і суправаджаючых іх прыхільнікаў МПЛА. Патруль паўстанцаў узяў у палон 21 партызана МПЛА, а затым забіў іх 9 кастрычніка, што прывяло да варожасці паміж дзвюма групоўкамі. Савет бяспекі ААН прыняў Рэзалюцыю 163, заклікаў Партугалію адмовіцца ад рэпрэсіўных мер супраць ангольскага народа[5].
7 лістапада 1961 г. у Анголу прыбылі ваенныя спецыялісты з Кубы для падрыхтоўкі партызанскіх атрадаў МПЛА. У 1958—1974 гг. СССР пастаўляў фарміраванням МПЛА ўзбраенне і тэхніку. Пастаўкамі ўзбраення і тэхнікі МПЛА падтрымлівала таксама і КНР. Шмат паўстанцаў МПЛА праходзіла ваенную падрыхтоўку ў СССР, Балгарыі, Чэхаславакіі і Алжыры[6].
У сакавіка 1962 года Раберта аб’яднаў UPA з Дэмакратычнай партыяй Анголы, каб сфармаваць Нацыянальны фронт вызвалення Анголы (ФНЛА). Праз некалькі тыдняў, 27 сакавіка 1962 года ён заснаваў рэвалюцыйны ўрад Анголы ў выгнанні, прызначыўшы Жонаша Савімбі міністрам замежных спраў. Пачалося фармаванне ўзброеных сілаў ФНЛА — Арміі нацыянальнага вызвалення Анголы (ЭЛНА). Раберта стварыў палітычны саюз з прэзідэнтам Заіра Мабуту Сесе Сека, дзеля чаго развёўся з жонкай і ажаніўся з жанчынай з сяла жонкі Мабуту. Раберта наведаў Ізраіль і атрымліваў дапамогу ад урада Ізраіля ў 1963—1969 гадах.
Жонаш Савімбі пакінуў ФНЛА ў 1964 годзе і заснаваў УНІТА ў адказ на нежаданне Раберта распаўсюдзіць вайну за межы гістарычнага Каралеўства Конга.
Баявыя групы УНІТА — Узброеныя сілы вызвалення Анголы — здзейснілі сваю першую атаку 25 снежня 1966, перакрыўшы рух цягнікоў па чыгунцы на мяжы з Замбіяй. УНІТА здзейсніў яшчэ два напады на гэтую чыгунку ў 1967 годзе, выклікаўшы незадаволенасць ўрада Замбіі, якая экспартавала медзь па гэтай чыгунцы. Замбійскі ўрад адказаў высылкай з Замбіі 500 байцоў. Савімбі пераехаў у Каір, дзе жыў год. Ён таемна вярнуўся ў Анголу праз Замбію і працаваў з партугальскімі ваеннымі супраць МПЛА.
У канцы 1960-х гадоў групоўкі ФНЛА і МПЛА ваявалі адна з другой, што прывяло да пераходу нацыянальна-вызваленчай вайны ў грамадзянскую. Больш за тое, МПЛА часта дапамагалі партугальцам у пошуках хованак партызан ФНЛА.
У 1971 годзе МПЛА пачаў фармаваць эскадроны з 100—150 партызан у кожным. Гэтыя эскадроны, узброеныя 60-мм і 81-мм мінамётамі, атакавалі партугальскія фарпосты. Партугальцы ў адказ праводзілі антыпартызанскія зачысткі супраць сіл МПЛА, знішчылі некалькі іх лагераў. Акрамя таго, Паўднёва-Афрыканскія сілы абароны атакавалі пазіцыі МНЛА ў Машыка ў лютым 1972 года, знішчылі камуністычную прысутнасць там. Партугальскія ўзброеныя сілы арганізавалі паспяховую кампанію па ліквідацыі арганізацыі Усходні фронт (Frente Leste). 17 сакавіка 1000 байцоў ФНЛА паднялі мяцеж у Кінсузу, але заірская армія падавіла паўстанне ад імя Раберта[7].
Рэвалюцыя гваздзікоў 25 красавіка 1974 года скончыла партугальскія каланіяльныя войны і прывяла да незалежнасці партугальскіх заморскіх тэрыторый.
Рэвалюцыйны партугальскі ўрад пагадзіўся перадаць уладу нацыяналістычным афрыканскім рухам.
Вынікі[правіць | правіць зыходнік]
Вайна завяршылася 15 студзеня 1975 года падпісаннем Алворскіх пагадненняў, паводле якіх Ангола атрымлівала незалежнасць (фактычна баявыя дзеянні былі спынены ў 1974 годзе).
Па ацэнцы сучасных даследчыкаў, дзеянні партугальскіх войскаў у гэтай вайне аказаліся найбольш паспяховымі ў параўнанні з канфліктамі ў Мазамбіку і ў Гвінеі-Бісау, і толькі «рэвалюцыя гваздзікоў», пасля якой новае кіраўніцтва Партугаліі пайшло на перамовы з праціўнікам, выратавала рухі МПЛА і УНІТА ад поўнага развалу[8].
Глыбокія супярэчнасці паміж ангольскімі групоўкамі прывялі да таго, што ўжо ў сярэдзіне 1975 года ў краіне пачалася грамадзянская вайна.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Зноскі
- ↑ а б Palmer, Alan Warwick (1979). The Facts on File Dictionary of 20th Century History, 1900-1978. p. 15.
- ↑ Dicken, Samuel Newton; Forrest Ralph Pitts (1963). Introduction to Human Geography. p. 359.
- ↑ Tom Hartman, A World Atlas of Military History 1945—1984.
- ↑ George Childs Kohn, Dictionary of Wars (Facts on File, 1999).
- ↑ Wellens, Karen; T.M.C. Asser Instituut (1990). Resolutions and statements of the United Nations Security Council (1946-1989): a thematic guide. BRILL. p. 58. ISBN 978-0-7923-0796-9.
- ↑ Россия (СССР) в войнах второй половины XX века. Ангола в борьбе за национальную независимость (1975—1979 гг.)
- ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention in Angola, 1965-1991. Routledge. pp. 289. ISBN 0-415-35015-8.
- ↑ Peter Abbot, Manuel Ribeiro Rodrigues. Modern African Wars: Angola and Mozambique, 1961-74. — Osprey Publishing/Men-at-Arms, выпуск № 202, 1988. — С. 10.