Жэода

Гэты артыкул аб геалагічным утварэнні, аб кінатэатры ў Парыжы глядзіце Жэод.

Жэо́да, жэод, жаода (фр.: géode ад стар.-грэч.: γεοειδής або γεώδης — «землепадобны») — геалагічнае ўтварэнне, замкнутая поласць ў асадкавых (пераважна ў вапнавых) або некаторых вулканічных пародах, часткова, або амаль цалкам запоўненая крышталічным мінеральным рэчывам, аграгатамі мінералаў; поўная буйная сакрэцыя. Сустракаюцца разнастайныя формы жэоды, але часцей яна ізаметрычная, акруглая, эліпсападобная і інш.

Распіленая і адпаліраваная жэода

Унутраная частка вялікай жэоды выслана крышталікамі аметысту

Фарміраванне

Жэоды могуць узнікаць ў любой поласці, але тэрмін звычайна выкарыстоўваецца для больш ці менш акруглых утварэнняў у магматычных і асадкавых пародах. Яны могуць з’яўляцца, як пузыркі газу ў магматычных пародах, ствараючы акруглыя поласці, напрыклад у базальтавай лаве, такое можна назіраць на амерыканскім Сярэднім Захадзе. Пасля зацвердзявання пароды вакол поласці, раствораныя сілікаты і/або карбанаты асядаюць на ўнутранай паверхні. З часам павольная падача мінеральных кампанентаў з падземных вод або гідратэрмальных раствораў дазваляе крышталям утварацца ўнутры полай камеры. Карэнныя пароды, якія ўтрымліваюць жэоды, у выніку выветрываюцца і раскладаюцца, пакідаючы іх на паверхні, калі яны складаюцца з трывалага матэрыялу, такога як кварц.

Афарбоўка

Афарбоўка жэод з’яўляецца рэзультатам прымесяў. Аксіды жалеза надаюць крэмністым растворам адценні ржы, такое звычайна назіраецца ў афарбаваным жалезам кварцам. Большасць жэод утрымліваюць празрыстыя крышталі кварцу. У той жа час некаторыя могуць мець фіялетавыя крышталі аметысту, або агат, халцэдон, ямшу. Яшчэ сустракаюцца прыклады з утрыманнем кальцыту, даламіту і г.д. Няма простага спосабу даведацца, што знаходзіцца ўнутры жэоды, пакуль ён не разрэзаны, ці не разбіты на часткі. Тым не менш, жэоды з аднаго канкрэтнага месца падобныя па знешнім выглядзе.

Жэоды афарбоўваюцца ў штучныя колеры. Узоры жэод, якія маюць незвычайныя колеры ў большасці выпадкаў былі сінтэтычна зменены.

Будова жэоды

У жэодах мінеральнае рэчыва адкладаецца пластамі, ад сценак да цэнтра, а ў выпадку рытмічнасці працэсаў паступлення мінеральнага рэчыва, утвараюцца канцэнтрычныя занальныя пласты (напрыклад у агатах) або друзавыя коркі, якія напластоўваюцца адна на адну. Паверхня ўнутранай поласці жэоды можа быць ўтворана крышталямі, пупышкападобнай коркай, сталактытападобнымі нацёкамі і іншымі мінеральнымі агрэгатамі. Самыя вялікія жэоды могуць дасягаць памераў больш 1 м. Маленькія жэоды называюць міндалінамі (мінімальная велічыня — меней 1 см).

Асабліва часта сустракаюцца жэоды, якія складаюцца з мінералаў групы кварца. Але звычайнымі з’яўляюцца і жэоды з іншых мінералаў.

Распаўсюджанасць

Флюарыт і кальцыт на кварцавых сталактытах у жэодзе

Жэоды распаўсюджаны ў некаторых штатах ЗША (у асноўным у Індыяне, Аяве, Місуры, Заходнім Ілінойсе, Кентукі і Юце). Таксама яны распаўсюджаны ў Бразіліі, Намібіі і Мексіцы. Яшчэ багата жэод прысутнічае на Мендып Хілз у графстве Сомерсет у Вялікабрытаніі, дзе яны вядомыя, як «бульбяныя камяні».

Упадзіны і крышталічныя пячоры

У 2000 годзе каманда геолагаў знайшла пячору, якая напоўнена гіганцкімі крышталямі гіпсу ў закінутым срэбным рудніку паблізу ад Альмерыі ў Іспаніі. Поласць, памерамі 1,8 × 1,7 метра, і даўжынёй 8 метраў стала самай вялікай са знойдзеных у свеце крышталічных пячор. Уваход у пячору заблакавалі, заваліўшы пяццю тонамі камянёў, і яго ахоўвае паліцыя (для прадухілення нападаў злодзеяў). Згодна з геалагічнымі мадэлямі пячора ўтварылася ў час месінскага піка салёнасці, 6 мільёнаў гадоў таму, калі Міжземнае мора выпарылася і пакінула тоўстыя пласты солевых асадкаў. Пячора ў цяперашні час недаступная для турыстаў.

Літаратура

• Жэо́да // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 480. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Жео́да // Геологический словарь. В 2-х тт. Т. 1: А—Л / Под. ред. А. Н. Криштофовича. Отв. ред. Т. В. Спижарский. — М.: Государственное научно-техническое издательство по геологии и охране недр, 1955. — С. 243. — 25 000 экз. (руск.)
• Жео́да // Горная энциклопедия : в 5 т. / гл. ред. Е. А. Козловский. — М. : «Советская энциклопедия», 1985. — Т. 2. Геосферы — Кенай. — С. 315—316. — 575 с. — 56 540 экз. — ISBN 5-85270-007-X. (руск.)

Спасылкі

• Значэнне слова «Жэода» ў Вялікай савецкай энцыклапедыі (руск.)
• Найбольш тыповая, разнастайная і прыгожая разнавіднасць жэод — Агаты (руск.)
• Старонка сайта Аўстралійскага музея (англ.)
• Заляганне жаод у штаце Юта (англ.)