Лізавецінская Біблія

Лізавецінская Біблія
Поўная назва	Бі́блїа, си́рѣчь кни̑ги сщ҃е́ннагѡ писа́нїѧ ве́тхагѡ и҆ но́вагѡ завѣ́та
Мова	Царкоўнаславянская
Поўная Біблія апублікавана	1751 (1-е выданне)
Апакрыфічныя кнігі	Тавіта, Юдзіф, 1 Макавейская, 2 Макавейская, 3 Макавейская, Мудрасці, Мудрасць Сіраха, Баруха, Ліст Ераміі, 2 Ездры, 3 Ездры
Перакладзена з	Септуагінта, Александрыйскі кодэкс
Канон	Праваслаўны

Лізавецінская Біблія (руск.: Елизаветинская Библия) — назва перакладу Бібліі на царкоўнаславянскую мову, выдадзенага ў 1751 годзе у кіраванне імператрыцы Лізаветы Пятроўны (ад яе імя пераклад і атрымаў сваю назву). Усяго ў Бібліі 76 кніг, з іх 49 кніг Старога Запавету. Змест супадзе з Сінадальным перакладам Бібліі, які мае 50 кніг Старога Запавету, за кошт выдзялення ліста Ераміі у Сінадальным перакладзе ў асобную кнігу. З нязначнымі праўкамі па цяперашні час выкарыстоўваецца як аўтарызаваны для набажэнства тэкст у Рускай праваслаўнай царкве.

Гісторыя стварэння

Праца над новым славянскім перакладам Бібліі была распачата па імянным указе імператара Пятра I ад 14 лістапада 1712 года.

В Московской типографии печатным тиснением издать Библию на славянском языке, но прежде тиснения прочесть ту Славянскую Библию и согласить во всем с Греческою 70 переводников Библиею, а быть у дела того в смотрении и правлении Еллиногреческих школ учителю, иеромонаху Софронию Лихудию да Спасского монастыря архимандриту Феофилакту Лопатинскому, да типографии справщиком — Феодору Поликарпову и Николаю Семенову, в чтении справщиком же — монаху Феологу да монаху Иосифу. А согласовать и править во главах и стихах и речах противу Греческия Библии грамматическим чином, а буде где в славенском против Греческой Библии явятся стихи пропущены или главы переменены или в разуме Писанию Священному Греческому противность явится, и о том доносить преосвященному Стефану, митрополиту Рязанскому и Муромскому, и от него требовать решения.

Камісія прыступіла да працы і выканала зверку існаваўшага славянскага тэксту Астрожскай Бібліі з грэчаскай, грунтуючыся на Лонданскай Паліглоце, а таксама выкарыстоўваючы ў якасці крыніц Альдзінскую Біблію (1518 год), Сікстынскае выданне грэчаскага перакладу Танаха (1587 год) і яго пераклад на лацінскую мову (1588 год). Зверка тэкстаў і праца над выпраўленьнем працягвалася сем гадоў. У чэрвені 1720 года выпраўлены тэкст у васьмі тамах быў прадстаўлены мітрапаліту Стэфану (Яварскаму), а затым па ім даручэнню тэкст быў ізноў пераправераны.. У 1723 г. Сінод зацвердзіў пералік прадстаўленых яму выпраўленняў біблейскага тэксту. Аднак друк выдання пачаты не быў. Імператар 3 лютага 1724 г. зрабіў вусны ўказ Свяшчэннаму Сіноду аб парадку выдання Бібліі — пры друку «без апушчэння пазначаць ранейшыя прамовы, якія перапраўленыя… каб не было ад неспакойных чалавек наракання і да народнай смуце, і якімі літарамі гэтую Біблію друкаваць мае намер будзе, каб тыя літары аб’явіць Ягонай Вялікасці». Гэтую працу яны выканалі пад кіраўніцтвам Феафілакта (Лапацінскага), біскупа Цвярскога. Пры гэтым Псалтыр быў пакінуты ў старым перакладзе, а прапанаваныя змены яго тэксту былі пазначаны на палях. Камісія надрукавала рознымі шрыфтамі ўзоры тэксту і перадала іх у Сінод. Са смерцю Пятра I у студзені 1725 праца над выданнем была прыпыненая.

Пераемніца Пятра, імператрыца Кацярына I, у лістападзе 1725 выдала ўказ аб працягу выдання Бібліі.

У 1735 г. арцыбіскуп Феафан (Пракаповіч) прадставіў у Сінодзе справаздачу аб праведзенай арцыбіскупам Феафілактам (Лапацінскім) працы па падрыхтоўцы да выдання раней выверанага перакладу і дамогся рашэння аб пераправерцы выпраўленага ім тэксту. Работы былі перанесены ў Санкт-Пецярбург і ў 1736 год даручаны перакладчыку Сінода Васілію Казлоўскаму з памочнікамі пад агульным кіраўніцтвам архімандрыта Аляксандра-Неўскай лаўры Стэфана (Каліноўскага). Было прынята рашэнне надрукаваць існуючы пераклад, а нататкамі ў ніжнім полі даць зробленыя выпраўленні, зверку было паказана зрабіць з Септуагінтай і пакінуць толькі чытанні, якія супадаюць з ёй, а ў сумніўных выпадках — з масарэцкім тэкстам.

Да 1738 г. архімандрыт Стэфан падчас працы сутыкнуўся з праблемай выбару для зверкі грэчаскіх рукапісаў з тымі, якія былі ў яго.. Стаўшы пскоўскім біскупам, Стэфан 26 студзеня 1740 г. звярнуўся ў Сінод з прапановай друкаваць тэкст у два слупкі, у адным — стары, у іншым — выпраўлены тэкст, а ўсе старазапаветныя кнігі, перакладзеныя з латыні, выправіць па грэчаскіх рукапісах. Сінод ухваліў гэтую прапанову, і ў верасні 1740 года яго зацвердзіла імператрыца Лізавета Пятроўна.. Сінод усклаў гэтую працу на архімандрыта Фадзея (Кайкулавіча) і прэфекта Славяна-грэка-лацінскай акадэміі Кірыла (Фларынскага). У верасні 1742 яны прадставілі ў Сінод набела перапісаны выпраўлены пераклад і справаздачу аб сваёй працы. З яе вынікае, што яны зверылі новы пераклад Бібліі з грэчаскімі кодэксамі, кіруючыся галоўным чынам Александрыйскім кодэксам (з выдання Лонданскай Паліглоты), лічачы, што старажытны славянскі пераклад быў зроблены менавіта з яго. Таксама ў рэдкіх выпадках яны выкарыстоўвалі Сікстынскае выданне Септуагінты і Ватыканскі кодэкс. Кнігі Тавіта і Юдзіф, якія існавалі толькі ў перакладах з латыні, яны пераклалі з грэчаскай; з лацінскім тэкстам Вульгаты была зверана толькі Трэцяя кніга Ездры, бо яе тэкст на грэчаскай не быў імі знойдзены.

Сінод вырашыў перад друкам Бібліі яшчэ раз зрабіць зверку тэксту, і гэтая праца ішла вельмі марудна.

У 1747 г. была створана новая камісія, якая завяршыла справу выпраўлення перакладу. У яе ўвайшлі прэфект Кіеўскай духоўнай акадэміі іераманах Варлаам (Ляшчэўскі) і выкладчык філасофіі Кіеўскай акадэміі іераманах Гедэон (Слонімскі). Яны зверылі раней падрыхтаваны Сафроніям Ліхудам і Феафілактам (Лапацінскім) пераклад Бібліі з грэчаскім, лацінскім і яўрэйскім тэкстамі, выкарыстоўваючы іх розныя версіі. Усе свае выпраўленні яны прадставілі ў Сінод. 10 верасня 1750 Сінод далажыў імператрыцы, што пераклад гатовы для друку.

18 снежня 1751 г. Лізавецінская Біблія выйшла з друку. Усе змены, унесеныя пры выпраўленні перакладу, былі агавораны, нататкі да тэксту склалі асобны том, практычна роўны па аб’ёме тэксту самой Бібліі. Першае выданне выйшла ў колькасці 1200 экзэмпляраў, адзін экзэмпляр у белай сярэбранай парчы быў паднесены членамі Сінода імператрыцы. Першы тыраж хутка разышоўся, і ў 1756 годзе выйшла яго другое выданне з дадатковымі нататкамі на палях і гравюрамі, у якім іераманах Гедэон (Слонімскі) выправіў памылкі і памылкі друку першага выдання.

З тых часоў Руская царква працягвае выкарыстоўваць Лізавецінскую Біблію, унёсшы ў яе толькі некаторыя неістотныя змены.

Літаратура

• Библейские переводы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Елеонский Ф. Г. По поводу 150-летия Елизаветинской Библии: О новом пересмотре славянского перевода Библии. — СПб.: Типография А. П. Лопухина, 1902. — 130 с.
• Евсеев И. Е. Очерки по истории славянского перевода Библии. — Петроград : тип. М. Меркушева, 1916. — VI, 166 с.
• Рижский М. И. История переводов Библии в России. — Новосибирск, 1978.
• Цуркан Р. К. Славянский перевод Библии. Происхождение, история текста и важнейшие издания. — СПб., 2001. — С. 217—220.

Спасылкі

• Лізавецінская Біблія на Вікікрыніцах