Сінадальны пераклад

Сінадальны пераклад
Поўная назва	Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового Завета
Мова	руская
Поўная Біблія апублікавана	1876
Апакрыфічныя кнігі	Тавіта, Юдзіф, 1 Макавейская, 2 Макавейская, 3 Макавейская, Мудрасці, Мудрасць Сіраха, Баруха, Ліст Ераміі, 2 Ездры, 3 Ездры
Перакладзена з	масарэцкі тэкст, Септуагінта, Вульгата, Textus Receptus
Канон	Праваслаўны

Сінадальны пераклад (руск.: Синодальный перевод) — тэрмін, які азначае пераклад кніг Бібліі на рускую мову, ажыццёўлены на працягу XIX стагоддзя і зацверджаны расійскім Свяцейшым правячым сінодам для хатняга (не богаслужэбнага) чытання. Першы тэкст Сінадальнага перакладу (толькі Евангеллі) быў апублікаваны ў 1819 годзе. Поўны тэкст Сінадальнага перакладу Бібліі выйшаў у 1876 годзе. Сёння, па-за межамі богаслужэння, набыў статус агульнацаркоўнага, ці нават, афіцыйнага перакладу Рускай праваслаўнай царквы. У наш час гэта найболей распаўсюджаны рускі пераклад, які ўжываецца не толькі ў хатнім чытанні, але выкарыстоўваецца на занятках у нядзельных школах і ў семінарыях. З сярэдзіны XX ст. у рускіх праваслаўных выданнях біблейскія цытаты пачынаюць прыводзіцца па тэксце сінадальнага пераклада (раней — выключна па славянскім тэксце Лізавецінскай Бібліі). Для хрысціянскага богаслужэння у Рускай праваслаўнай царкве выкарыстоўваецца пераклад Бібліі на царкоўнаславянскую мову — Лізавецінская Біблія.

Сінадальны пераклад змяшчае ўсе кнігі царкоўнаславянскай Лізавецінскай Бібліі: 50 кніг Старога Запавету і 27 кніг Новага Запавету.

Пераклад 39-ці кананічных кніг Старога Запавету ажыццяўляўся з старажытнаяўрэйскай мовы (масарэцкага тэксту) з некаторым улікам Септуагінты і царкоўнаславянскага тэксту. У прыватнасці, нумарацыя псалмоў у Псалтыры даецца паводле Септуагінты. Дзесяць некананічных кніг перакладзены з старажытнагрэчаскай мовы, але адна (Трэцяя кніга Ездры) перакладзена з лацінскай Вульгаты. Пераклад Новага Запавету быў выкананы з старажытнага грэчаскага арыгінала па выданні Эльзевіраў, вядомаму як Textus Receptus з некаторым улікам дадзеных вядомых да таго часу рукапісаў (перш за ўсё ў тых выпадках, калі імі пацвярджаліся разыходжанні царкоўнаславянскага тэксту з Textus Receptus).

Гісторыя стварэння

У старажытнай Русі не было патрэбы ў перакладзе Святога Пісання на народную мову, бо стараславянская мова была народу цалкам зразумелай.

Да пачатку XIX стагоддзя царкоўнаславянская мова Лізавецінскай Бібліі стала дрэнна зразумелай большасці насельніцтва Расійскай імперыі. Многія адукаваныя людзі, не ведаючы царкоўнаславянскай мовы, вымушаны былі чытаць Біблію на замежных мовах.

У 1819 годзе было апублікавана «Выкліканне да хрысталюбівых чытачоў, надрукаванае пры першым Выданні Евангелля на рускай гаворцы», у якім было сказана: «Напісанае за некалькі стагоддзяў на нашай айчыннай мове цяпер нам ужо мала зразумела, без асаблівага вывучэння гэтай мовы ў старажытным. яго стане. З гэтага адкрываецца, для бесперашкоднага ўжывання і распаўсюджвання Слова Божага, неабходнасць не толькі перакладаць Святое Пісанне на айчынную мову, але і на гэтай самай мове час ад часу аднаўляць пераклад, згодна са станам гэтай мовы ў яе народным ужытку».

У 1813 годзе было заснавана Расійскае біблейскае таварыства, якое паставіла сваёй мэтай друкаванне і распаўсюджванне кніг Святога Пісання сярод народаў краіны. Было вырашана прадаваць іх па нізкім кошце і бясплатна раздаваць немаёмным. У 1815 годзе, пасля вяртання з-за мяжы, імператар Аляксандр I загадаў «даставіць і расейцам спосаб чытаць Слова Божае на прыроднай сваёй расійскай мове». Адказнасць за выданне кніг Святога Пісання на рускай мове ўзяло на сябе Расійскае біблейскае таварыства, пераклад быў даручаны членам Пецярбургскай духоўнай акадэміі.

У 1818 годзе першае выданне чатырох Евангелляў паралельна на рускай і Царкоўнаславянскай мовах выйшла з друку, а ў 1822 годзе ўпершыню была цалкам надрукавана руская Новы Запавет. Потым пачалі перакладаць і друкаваць кнігі Старога Запавету. Адначасова рабіліся пераклады Святога Пісання і на мовы іншых народаў Расійскай імперыі.

Некаторыя прадстаўнікі вышэйшых царкоўных уладаў працяглы час адмоўна ставіліся да дзейнасці Расійскага біблейскага таварыства. Яны лічылі, што Біблія павінна знаходзіцца ў руках духавенства і што не трэба даваць магчымасць народу чытаць і вывучаць яе самастойна. Плён такога стаўлення да распаўсюджвання Пісання апісваў П. В. Знаменскі, царкоўны гісторык, паведамляючы:

Замест славянскай Бібліі ў семінарыях ужывалася больш даступная, хоць таксама даволі рэдкая, лацінская Вульгата; карыстанне ёю было тым зручней, што і лекцыі і акупацыі (навучальныя заняткі) па багаслоўі былі на лацінскай жа мове. Славянская Біблія была вялікай рэдкасцю, амаль недаступнай для прыватных асоб і духавенства, занадта дарагой і для семінарскай бібліятэкі нават пасля выдання яе ў 1751 г. Нядзіўна, што вывучэння Святога Пісання зусім не было не толькі ў семінарыях, але нават і ў акадэміях. Паміж духавенствам аб чытанні Свят. Пісання і гаворкі не было. Выданне 1751 г., як вядома, упершыню толькі пазнаёміла з Бібліяй рускую публіку, але колькасць асобнікаў, выпушчаных у свет, была занадта недастатковай для задавальнення патрэб не толькі народа, але і служыцеляў Царквы, акрамя таго, кожны экземпляр каштаваў 5 р., вялікі тады сумы грошай.

Мішэнню кансерватараў становіцца адзін з першых перакладчыкаў, Герасім Паўскі. У 1824 годзе мітрапаліт Серафім, які заняў, у выніку інтрыг, месца Старшыні Біблейскага Таварыства замест лаяльнай справы асветы князя Галіцына, і паставіўшы за мэту разбурыць само таварыства перакладу, просіць цара забараніць Біблейскае таварыства. У красавіку 1826 па ўказе імператара Мікалая I дзейнасць таварыства была спынена.

Толькі ў 1858 годзе імператар Аляксандр II дазволіў пераклад і друкаванне Святога Пісання на рускай мове. Пераклад павінен быў здзяйсняцца пад кіраўніцтвам Сінода (вышэйшага кіравання Праваслаўнай царквы). Была праведзена вялікая праца для таго, каб рускі пераклад кніг Святога Пісання як мага больш адпавядаў тэкстам старажытных арыгіналаў, а таксама валодаў літаратурнымі вартасцямі. Вырашана было нанова старанна падрыхтаваць пераклад усіх кніг Старога Запавету. Для гэтага ў 1860 годзе быў абраны спецыяльны камітэт пры Пецярбургскай духоўнай акадэміі. Пераклад Старога Запавету рабілі прафесары Пецярбургскай духоўнай акадэміі: М. А. Голубеў, Я. І. Лавягін, П. І. Саваітаў — вядомы археолаг і гісторык, Д. А. Хвольсан — хрысціянін яўрэйскага паходжання, прафесар Пецярбургскай духоўнай акадэміі. Шмат папрацаваў над перакладам таксама прафесар Кіеўскай духоўнай акадэміі М. С. Гуляеў. Пераклад Старога Запавету ажыццёўлены з старажытнаяўрэйскага (масарэцкага) тэксту Бібліі, а Новага Запавету з грэчаскага Textus Receptus. Перакладчыкі кіраваліся таксама грэчаскім тэкстам Септуагінты, карысталіся Вульгатай — лацінскім перакладам і раней зробленым рускім перакладам.

У 1862 годзе, праз сорак гадоў пасля першага выдання рускага Новага Запавету, было выпушчана ў свет другое яго выданне, некалькі палепшанае, на больш сучаснай рускай мове. У 1876 годзе ўпершыню выйшла з друку поўная руская Біблія. Гэты пераклад атрымаў назву «сінадальнага», бо быў выдадзены пад кіраўніцтвам Сіноду.

Сінадальны пераклад працягваў перавыдавацца да Рэвалюцыі 1917 года ў Расіі, з некаторымі карэкцыямі. У 1916 годзе Санкт-Пецярбургская духоўная акадэмія прыняла рашэнне аб выпуску перавыдання з істотнымі выпраўленнямі перакладу, прапанаванымі І. Я. Яўсеевым, аднак выданню перашкодзіла рэвалюцыя. У далейшым маштабныя ганенні ў дачыненні да рэлігійных арганізацый у 1930-я гады перашкаджалі якім-небудзь біблейскім выданням.

Пасля Другой Сусветнай вайны рэлігійная палітыка савецкага кіраўніцтва змянілася адноснай цярпімасцю да афіцыйна прызнаных рэлігійных арганізацый. У выніку намаганняў, зробленых тагачасным старшынёй Выдавецкага аддзела Маскоўскага патрыярхата мітрапалітам Круціцкім і Каломенскім Мікалаем (Ярушэвічам), быў атрыманы дазвол уладаў на выданне Бібліі ў Сінадальным перакладзе ў колькасці 25 тыс. экземпляраў. Выданне было падрыхтавана пад рэдакцыяй прафесара ленінградскай Духоўнай Акадэміі А. А. Осіпава, за аснову было ўзята дастаткова рэдкае выданне 1917 года, з калекцыі В. П. Шарамецева (жыўшага ў адным з карпусоў Навадзевічага манастыра, дзе тады размяшчаўся Выдавецкі аддзел). У гэтай рэдакцыі быў зроблены частковы пераклад дарэформенай арфаграфіі на сучасную з мінімальнымі карэкцыямі, асаблівасцю стаў архаічны набор кожнага верша з чырвонага радка. Выданне было выпушчана ў Маскве ў 1956 годзе і паклала пачатак публікацыі Бібліі ў Савецкім Саюзе.

У 1968 годзе, у сувязі з вычарпаннем тыражу выдання 1956 года, і скарыстаўшыся адзначаным у той год юбілеем 50-годдзя аднаўлення Маскоўскага патрыяршаства, да ўдзелу ў якім прыцягвалася мноства замежных гасцей, Маскоўскай Патрыярхіі ўдалося ажыццявіць новае выданне Сінадальнага перакладу накладам 25 тыс. экземпляраў. У яго аснове ляжала выданне 1912 года. Новым у ім было тое, што радкі ўнутры глаў былі злітыя ў адзіныя блокі і падзелены па сэнсавых абзацах. Была працягнутая праца па частковай змене арфаграфіі з дарэвалюцыйнай на сучасную. Таксама ў выданні 1968 года ўпершыню змяшчаўся дадатак «Аб кнігах кананічных і некананічных», паўтараны затым усімі наступнымі царкоўнымі выданнямі Бібліі, а ў іх зместах кнігі, якія адсутнічаюць у Яўрэйскай Бібліі, сталі адзначацца як Некананічныя кнігі Святога Пісання. У 1976 годзе па арыгінал-макеце гэтага выдання быў выпушчаны новы тыраж у 50 тыс. экз., прымеркаваны да 100-гадовага юбілею рускай Бібліі, перавыдадзены ў 1979 (50 тыс. экз.) і 1983 гады (75 тыс. экз.). У тыя гады распаўсюджванне Бібліі ў СССР было вельмі абмежавана, Біблія практычна адсутнічала ў продажы, тыражы распаўсюджваліся для ўнутрыцаркоўных патрэб, паступаючы ў нешматлікія семінарыі і манастыры. Выданне Бібліі 1988 года (100 тыс. экз.) Маскоўская Патрыярхія магла ўжо распаўсюджваць свабодна. Выданне было прымеркавана да юбілею 1000-годдзя Хрышчэння Русі. Гэта было ўзнаўленне ранейшага стэрэатыпнага выдання, у якім толькі шэраг выяўленых раней памылак друку быў выпраўлены рэтушорамі на друкарскіх плёнках. Яго перавыданні выпускаліся ў 1990 (50 тыс. экз.) і ў 1999 гадах (10 тыс. экз.).

Наступная рэдакцыя выйшла ў 2000 годзе вельмі малым тыражом, прымеркаваная да 2000-годдзя Ражства Хрыстова. Біблейскі тэкст, а таксама паралельныя месцы да яго, быў складзены з некалькіх частак, запазычаных з інтэрнэту і лазерных дыскаў. Тэкст даведачнага апарата сканіравалі з Бібліі 1999 года. Карэктура тэксту выявіла даволі шмат памылак друку ў электронных версіях, таксама прапанавана шмат нармалізацый састарэлай арфаграфіі і пунктуацыі. Толькі частка іх увайшла ў гэтае выданне, астатнія ўвайшлі ў рэдакцыю, выдадзеную ў 2008 годзе. Выданне 2008 года таксама адрознівалася тым, што яно было выпушчана на тонкай паперы, каб канкурыраваць па кошце з больш таннымі кнігамі, якія выдаюцца Расійскім біблейскім таварыствам. Таксама былі абноўлены дадатковыя матэрыялы.

Літаратура

• Алексеев А. А. Библия. IV. Переводы: Русcкий // Православная энциклопедия. — М., 2002. — Т. V : «Бессонов — Бонвеч». — С. 120—200. — 752 с. — 39 000 экз. — ISBN 5-89572-010-2.
• Библейские переводы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Иларион, митрополит (Алфеев). История и значение Синодального перевода Библии : Доклад митрополита Волоколамского Илариона на межхристианской конференции, посвященной 140-летию Синодального перевода Библии. — Москва, 2016. — 4 октябрь.
• Клибанов А. И. История религиозного сектантства в России (60-е годы XIX в. — 1917 г.). — М.: Наука, 1965. — 348 с.
• Медведева Л., Емельянова Л. Синодальные издания Библии в минувшие полвека // Журнал Московской Патриархии. — 2008. — № 10.
• Мень А. В. Переводы Библии на русский язык // Библиологический словарь. — М.: Фонд им. Александра Меня, 2002. — Т. 2. — С. 418—423. — ISBN 5-89831-020-7.
• Митрохин Л. Н. Баптизм: история и современность (философско-социологические очерки). — СПб.: РХГИ, 1997. — 480 с. — 2500 экз. — ISBN 5-88812-037-5.
• Снигирёв Р. Л. Принципы исправления Синодального перевода в свете истории Библии короля Иакова и её позднейших версий как пример национальной Библии // Вестник Санкт-Петербургского университета. — 2009. — Вып. 2—2. — С. 195—200.
• Снигирёв Р. Л. Оценка экзегетической точности и последовательности Синодального перевода с точки зрения ученого XXI века // Современная библеистика и Предание Церкви: Материалы VII Международной богословской конференции Русской Православной Церкви. — 2013. — С. 536. — ISBN 978-5-9908-6804-5.
• Столѣтняя годовщина русскаго перевода Библіи. // «Церковныя Вѣдомости, издаваемыя при Святѣйшемъ Правительствующемъ Сѵнодѣ». Прибавленія. 13 февраля 1916, № 7, стр. 196—208 (Речь профессора И. Е. Евсеева 31 января 1916 года в актовом зале Императорской Петроградской духовной академии на годовом собрании Комиссии по научному изданию славянской Библии, посвящённому памяти столетия со дня начала русского синодального перевода Библии).
• Толоконников С. И. По следам «Однодума», или христианство словом и делом (рус.) // Ответственный редактор Д. А. Фокин. 2018 Последователи Реформации и российское общество: пути совместного развития. Сборник научных трудов : статья в сборнике трудов конференции. — Москва-Заокский: Религиозная духовная образовательная организация высшего образования «Заокский университет Церкви Христиан — Адвентистов Седьмого Дня» (Заокский), 2018. — С. 212—219.
• Чистович А. И. «История перевода Библии на русский язык» (СПб.: тип. Деп. уделов, 1873) ч. 1; ч. 2 2-е изд. — СПб.: тип. М. М. Стасюлевича, 1899

Спасылкі

• Сінадальны пераклад на Вікікрыніцах