Нурлы кош

«Нурлы кош» (каз.: Нұрлы көш; літар. «светлая кочевка», «светлы пераезд») ― дзяржаўная праграма Рэспублікі Казахстан для рацыянальнага рассялення і садзейнічанне ва ўладкаванні:

этнічных імігрантаў;
былым грамадзянам Казахскай ССР, якія прыбылі для ажыццяўлення працоўнай дзейнасці на тэрыторыі Рэспублікі Казахстан;
грамадзянам Казахстана, якія пражываюць у няўдалых раёнах краіны.

У цяперашні час рэалізуецца праграма на 2009 — 2011 гады. Праграма зацверджана пастановай Урада Рэспублікі Казахстан ад 2 снежня 2008 года № 1126.

Перадумовы для прыняцця праграмы[правіць | правіць зыходнік]

Асноўнымі перадумовамі для прыняцця праграмы былі неспрыяльная дэмаграфічная сітуацыя ў Казахстане пасля развалу СССР, а таксама матывы падтрымкі замежных этнічных казахаў шляхам перасялення іх на гістарычную радзіму і прадастаўлення ім грамадзянства Казахстана.

У сваім выступе на III Сусветным курултаі казахаў (верасень 2005 года) Прэзідэнт Казахстана Назарбаеў прывёў наступныя ацэнкі:

«У цяперашні час замежныя казахі пражываюць у больш за 40 краінах свету, прычым пераважная іх большасць — у суседніх і сумежных з Казахстанам дзяржавах. Па апошніх звестках, у Узбекістане пражывае паўтара мільёны казахаў, у Кітаі — 1 мільён 500 тысяч, у Расіі — каля мільёна, у Туркменістане — 100 тысяч, у Манголіі — 80 тысяч, у Кыргызстане — 45 тысяч казахаў. З іншых краін казахі найбольш шматлікія і кампактна пражываюць у Турцыі, Іране і Афганістане. У краінах Еўропы казахі прадстаўлены жменька, а ў краінах Паўночнай і Паўднёвай Амерыкі іх налічваюцца адзінкі.^[1]»

Самы вялікі працэнт этнічных казахаў за мяжой — гэта нашчадкі тых, хто пакінуў Савецкі Саюз у 1920-е — 1930-е гады, уцякаючы ад палітычных беспарадкаў, рэпрэсій, гвалтоўнай калектывізацыі і голаду, прынеслі пакуты большай частцы казахскага насельніцтва. Лічыцца, што 200 000 казахаў пакінулі Савецкі Саюз, пераехаўшы пераважна ў Кітай, Манголію, Індыю, Афганістан, Іран і Турцыю, у той час як колькасць казахаў у суседніх савецкіх рэспубліках у перыяд з 1926 па 1930 гг. павялічылася ў 2,5 разы, склаўшы звыш 794 000 чалавек. У выніку «славянскай» іміграцыі, распачатай у 18 — 19 стагоддзях і працягнем ў савецкі перыяд, а таксама масавым перасяленнем і гвалтоўнай міграцыяй насельніцтва на тэрыторыю Казахстана, казахі ператварыліся ў нацыянальнае меншасць на сваёй уласнай радзіме. Да 1959 г. колькасць рускіх перавысіла колькасць казахаў у КазССР. Нягледзячы на тое, што ў наступныя гады гэтая тэндэнцыя змянялася, у 1989 г. у працэнтных адносінах колькасць казахаў толькі ненашмат перавышала колькасць рускіх^[2]. Але па дадзеных апошняга перапісу насельніцтва, якая праводзілася ў 2009 годзе^[3] доля казахаў павялічылася да — 63,1 % насельніцтва, доля рускіх знізілася да — 23,7 % за кошт гэтай палітыкі.

Задачы праграмы[правіць | правіць зыходнік]

Для дасягнення мэты Праграмы прадугледжваецца вырашыць наступныя задачы:^[4]

стымуляванне рассялення ўдзельнікаў Праграмы ў адпаведнасці з патрэбамі эканомікі ў працоўных рэсурсах і для рэалізацыі прарыўных праектаў;
распрацоўка і рэалізацыя новых механізмаў сацыяльнай падтрымкі ўдзельнікаў Праграмы;
забеспячэнне ўдзельнікаў Праграмы жыллём шляхам крэдытавання жыллёвага будаўніцтва і куплі жылля;
забеспячэнне ўстойлівай занятасці ўдзельнікаў Праграмы;
удасканаленне нарматыўнай прававой базы рэгулявання міграцыйных працэсаў

Квота на перасяленне[правіць | правіць зыходнік]

Квота іміграцыі оралманов вызначаецца на кожны каляндарны год з улікам змянення колькасці насельніцтва, эканамічных і фінансавых паказчыкаў краіны. Памер квоты сцвярджаецца указам Прэзідэнта РК. У 1993 годзе была ўстаноўлена першая гадавая квота, згодна з якой былі ажыццёўлены прыезд або рэпатрыяцыя 10 000 сем'яў (прыкладна 40 000 чалавек). У 1990-я гады памер квоты істотна мяняўся, знізіўшыся да 500 сем'яў у 1999 і 2000 гг. З паляпшэннем эканамічных умоў у Казахстане, пачынаючы з 2002 года, памер квоты істотна вырас, склаўшы ў 2005 г. 15 000 сем'яў. Хадайніцтва аб уключэнні ў квоту можа быць пададзена альбо да прыезду, з-за мяжы (у дыпламатычную або консульскую місію РК) або пасля прыбыцця ў Казахстан. Заяўкі ад асоб, якія ўжо знаходзяцца ў краіне, павінны быць пададзеныя праз Камітэт па міграцыі Міністэрства працы і сацыяльнай абароны насельніцтва ў г. Астана або мясцовыя дэпартаменты. Разам з тым, выразныя прававыя крытэрыі ўключэння сем'яў оралманов ў квоту пакуль яшчэ не былі замацаваны ні ў законе «Аб міграцыі насельніцтва», ні ў спадарожных нарматыўна-прававых актах. З прычыны гэтага, пры ўключэнні ў квоту нярэдка дапускаюцца выбіральнасць і карупцыя. Оралманы ж, не ўключаныя ў квоту, могуць, тым не менш, падаваць дакументы на набыццё казахстанскага грамадзянства, а таксама атрымаць льготы, якія прадстаўляюцца ўсім оралманам, па-за залежнасці ад уключэння іх у квоту. Гэта больш абмежаваны пакет ільгот, цяжка параўнальны з тымі, якія належаць уключаным у квоту оралманам.

Чаканыя вынікі[правіць | правіць зыходнік]

Рэалізацыя Праграмы дазволіць:^[4]

упарадкаваць працэсы этнічнай, унутранай і знешняй міграцыі і падпарадкаваць іх інтарэсам сацыяльна-эканамічнага развіцця рэгіёнаў;
павысіць якасць жыцця значнай часткі этнічных і ўнутраных мігрантаў;
стымуляваць вяртанне высокакваліфікаваных спецыялістаў, якія раней выехалі з Казахстана;
папярэдзіць узнікненне сацыяльных рызык, звязаных з цяжкасцямі адаптацыі і інтэграцыі мігрантаў, беспрацоўем і стыхійнай міграцыяй;
забяспечыць далейшае развіццё працэсаў нацыянальнай кансалідацыі, умацаванне сацыяльнай стабільнасці і згоды, паляпшэнне дэмаграфічнай сітуацыі

Адаптацыя оралманов[правіць | правіць зыходнік]

Урад Казахстана аказвае оралманам неабходную сацыяльную дапамогу і падтрымку. У цяперашні час з улікам аднаразовай дапамогі, сродкаў для набыцця жылля, кампенсацыі расходаў па праезду і правозу маёмасці, кожнай сям'і, у сярэднім якая складаецца з 5 чалавек, вылучаецца 833 тыс. тэнге.

У краіне функцыянуюць 14 цэнтраў часовага размяшчэння оралманов. З 2008 года пачалі сваю працу цэнтры адаптацыі і інтэграцыі оралманов ў гарадах Караганда, Шымкент і вёсцы Аксукент Паўднёва-Казахстанскай вобласці. Пачата будаўніцтва тыпавога цэнтра адаптацыі ў горадзе Актау.

Рэалізуюцца ў цэнтрах праграмы адаптацыі прадугледжваюць кансультаванне па прававых пытаннях, навучанне дзяржаўнай мове і па жаданні — рускай мове, прафесійную падрыхтоўку, перападрыхтоўку і павышэнне кваліфікацыі.

Усім оралманам забяспечана даступнасць медыцынскага абслугоўвання, адукацыі і сацыяльнага забеспячэння; яны аднесены да адной з мэтавых груп, у дачыненні да якіх прымяняюцца меры садзейнічання занятасці. Больш за 66 % оралманов працаздольнага ўзросту занятыя ў розных сферах вытворчасці, кожны чацвёрты заняты ў сельскай гаспадарцы.

Для аказання дапамогі оралманам пры абласных акиматах (адміністрацыях вобласці) створаны Саветы оралманов, якія займаюцца вывучэннем і рашэннем пытанняў оралманов ў новых умовах пражывання.

Створана і ўдасканальваецца інфармацыйная база дадзеных «Оралман», якая ў далейшым будзе інтэграваная ў ствараную адзіную інфармацыйную сістэму сацыяльнай сферы, што дазволіць аператыўна аказваць этнічным імігрантам поўны пералік сацыяльных паслуг.

У цяперашні час у Казахстане ажыццяўляюцца праекты па вырашэнню жыллёвых пытанняў этнічных імігрантаў. Так, у горадзе Шымкенце Паўднёва-Казахстанскай вобласці рэалізуецца праект па перасяленню з Рэспублікі Узбекістан каля 2-х тыс. сем'яў этнічных імігрантаў. Для арганізацыі іх кампактнага пражывання на аснове прыцягнення да будаўніцтва саміх перасяленцаў і выкарыстання мясцовых будаўнічых матэрыялаў вядзецца будаўніцтва 2 тыс. катэджаў у новым мікрараёне «Асар». У горадзе Алма-Аце рэалізуецца праект «Байбесык» па ўзвядзенню 185 дамоў; у Сарыаркинском раёне г. Астаны распрацаваны праект будаўніцтва мікрараёна «Нурбесык».^[4]

Крытыка[правіць | правіць зыходнік]

Замежнымі інвестарамі не ў поўнай меры выконваюцца асаблівыя ўмовы па прафесійнай падрыхтоўцы мясцовага персаналу і замене імі замежных спецыялістаў.
Стыхійнае перамяшчэнне ўнутраных мігрантаў стварае сацыяльнае напружанне, пагаршае незбалансаванасць ўнутранага рынку працы.
Рассяленне этнічных імігрантаў па рэгіёнах адбываецца без уліку тэрытарыяльнага размяшчэння прадукцыйных сіл, мае месца другасная міграцыя. Значная частка оралманов пражываюць сёння ў працазалішніх рэгіёнах — у Паўднёва-Казахстанскай, мангістауская вобл, Алмацінскай і Жамбылская абласцях, тады як паўночныя рэгіёны сутыкаюцца з дэфіцытам кваліфікаваных працоўных рэсурсаў.
Сістэма сацыяльнай падтрымкі оралманов патрабуе далейшага ўдасканалення. Асноўная частка сацыяльных выплат накіроўваецца на жыллёвую падтрымку і пераезд сем'яў, уключаных у квоту іміграцыі. Не адпавядае патрабаванням сённяшняга дня механізм жыллёвага ўладкавання, з прычыны чаго каля паловы сем'яў оралманов не маюць жылля.
Адсутнічае комплексны падыход і каардынацыя дзеянняў органаў дзяржаўнага кіравання, занятых рашэннем міграцыйных пытанняў.
Па дадзеных мясцовых выканаўчых органаў трэцяя частка этнічных імігрантаў працаздольнага ўзросту не занята працоўнай дзейнасцю.
Нізкая эфектыўнасць іміджавай і інфармацыйна-прапагандысцкай працы сярод прадстаўнікоў казахскай дыяспары ў замежных краінах.
Оралманы адчуваюць цяжкасці ў атрыманні прафесійнай адукацыі, прыладзе дзяцей у дашкольныя ўстановы.^[4]
Таксама казахстанскае ўрад часта не стрымлівае свае фінансавыя абяцанні оралманам. Атрыманых сродкаў ужо недастаткова для набыцця жылля, захоўваецца запазычанасць перад оралманами.^[5]