Артышок: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
др r2.6.3) (робат Дадаем: sr:Артичока |
шаблон |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Таксанамія |
|||
⚫ | |||
| назва = Артышок |
|||
⚫ | |||
| апісанне |
|||
| подпіс выявы = Артышок |
|||
| надцарства = |
|||
| царства = [[Жывёлы]] |
|||
| падцарства = [[Эўметазоі]] |
|||
| група вірусаў = |
|||
| раздзел = |
|||
| падраздзел = [[Другаснаротыя]] |
|||
| аддзел = [[Кветкавыя]] |
|||
| пададдзел = |
|||
| надклас = |
|||
| клас = [[Двухдольныя]] |
|||
| атрад = [[Астракветныя]] |
|||
| падатрад = |
|||
| інфраатрад = |
|||
| надсемейства = |
|||
| сямейства = [[Астровые]] |
|||
| падсемейства = [[Cichorioideae]] |
|||
| надтрыба = |
|||
| трыба = [[Cardueae]] |
|||
| падтрыба = ''[[Echinopsidinae]]'' |
|||
| род = '''Артышок''' |
|||
| навуковая назва = {{bt-bellat||Cynara|L.}} |
|||
| назва боксу таксонаў = |
|||
| тэкст боксу таксонаў = |
|||
| назва боксу карты = |
|||
| карта = |
|||
| апісанне карты = |
|||
| легенда карты = |
|||
| віківіды = Cynara |
|||
| вікісховішча = Cynara |
|||
| itis = Cynara |
|||
| ncbi = 4264 |
|||
}} |
|||
{{вызн|1=Артышок}} ({{lang-la|Cynara}}), [[род]] кветкавых [[расліна|раслін]] [[сямейства астравых]]. Каля 12 [[від]]аў. Пашыраны ў [[Міжземнамор'e|Міжземнамор'і]] і на [[Канарскія астравы|Канарскіх астравах]]. У культуры 2 блізкія віды — Артышок кардон, або іспанскі (''C. Cardunculus''), і сапраўдны, або калючы (''C. Scolymus''). Як харчовыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны вырошчваюць у [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай Еўропе]], на поўдні [[Расія|Расіі]], на [[Украіна|Украіне]]. Галоўныя сучасныя вытворцы – [[Францыя]], [[Італія]], [[Іспанія]]. |
{{вызн|1=Артышок}} ({{lang-la|Cynara}}), [[род]] кветкавых [[расліна|раслін]] [[сямейства астравых]]. Каля 12 [[від]]аў. Пашыраны ў [[Міжземнамор'e|Міжземнамор'і]] і на [[Канарскія астравы|Канарскіх астравах]]. У культуры 2 блізкія віды — Артышок кардон, або іспанскі (''C. Cardunculus''), і сапраўдны, або калючы (''C. Scolymus''). Як харчовыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны вырошчваюць у [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвай Еўропе]], на поўдні [[Расія|Расіі]], на [[Украіна|Украіне]]. Галоўныя сучасныя вытворцы – [[Францыя]], [[Італія]], [[Іспанія]]. |
||
Версія ад 11:34, 24 студзеня 2011
Артышок | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Артышок | ||||||||
Навуковая класіфікацыя | ||||||||
Царства: | Жывёлы | |||||||
Падцарства: | Эўметазоі | |||||||
Падраздзел: | Другаснаротыя | |||||||
Аддзел: | Кветкавыя | |||||||
Клас: | Двухдольныя | |||||||
Атрад: | Астракветныя | |||||||
Сямейства: | Астровые | |||||||
Трыба: | Cardueae | |||||||
Падтрыба: | Echinopsidinae | |||||||
Род: | Артышок | |||||||
Навуковая назва | ||||||||
Cynara L. | ||||||||
|
Шаблон:Вызн (лац.: Cynara), род кветкавых раслін сямейства астравых. Каля 12 відаў. Пашыраны ў Міжземнамор'і і на Канарскіх астравах. У культуры 2 блізкія віды — Артышок кардон, або іспанскі (C. Cardunculus), і сапраўдны, або калючы (C. Scolymus). Як харчовыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны вырошчваюць у Паўднёвай Еўропе, на поўдні Расіі, на Украіне. Галоўныя сучасныя вытворцы – Францыя, Італія, Іспанія.
Шматгадовыя травяністыя расліны. Сцябло галінастае, прамое, вышыня 0,5—1 м. Лісце буйное, лопасцевае або перыстарассечанае. Трубчастыя фіялетавыя, сінія або белыя кветкі сабраны ў буйны кошык дыяметрам да 10 см. Сакавітыя нераскрытыя кошыкі з мясісітым кветаложам (маюць да 4% бялку, 7—15% вугляводаў (да 12% цукру), 3—11% вітаміну С, 0,4 мг% каратыну, вітаміны В1 (0,18 мг % ) і В2, С - 5 мг %, правітамін А, інулін, мінеральныя і араматычныя рэчывы, 0,74 % клятчаткі, да 80% вады), ачышчаныя чаранкі, галоўныя жылкі лісця і карані спажываюць вараныя і кансерваваныя (далікатэсная страва). Сырыя артышокі (перад ужываннем абдаюць кіпенем) выкарыстоўваюць у салатах. Суквецці артышока зрэзваюць да поўнага іх раскрыцця. Пасля адварвання ў салёнай вадзе іх можна есці з маслам або соўсам або падсмажваць у топленым або сметанковым масле і пасыпаць сухарамі або зелянінай. Выкарыстоўваюць таксама артышокі для прыгатавання розных соўсаў. Ядуць рукамі, з кветкі абламваюць па адным лістку, мачаюць ў соус і спажываюць. Калі лісткі з'едзеныя, з дапамогай відельца ядуць сцябло, неядомыя часткі кладуць на бераг сваёй талеркі.
Артышок вядомы як стымулявальны і дыўрэтычны лекавы сродак; ужываюць пры дыябеце, атэрасклерозе, хваробах печані; плады — проціяддзе опіуму. Артышок карысны людзям сталага ўзросту і хворым атэрасклерозам, пакольку гліказыд цынарын, якім багата расліна, зніжае колькасць халестырыну ў крові і мае жоўча- і мачагонныя якасці.
Магчыма, вядомы ў Міжземнамор’і ўжо ў антычнасці. У 16 ст. пачалі пашырацца з Італіі па ўсёй Еўропе, магчыма, тады ж упершыню стаў вядомы сярод магнатэрыі Польшчы і ВКЛ дзякуючы атачэнню Боны Сфорцы, але ніколі не меў тут вялікай папулярнасці.
Крыніцы
- Белы А. Артышок // Праект «Наша ежа»