Бона Сфорца

Бона Сфорца
Бона Сфорца
	італ.: Bona Sforza
	; Гравюра з выявай Боны, 1521
	1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
	1518 — 1548
Папярэднік	Барбара Запальяі
Пераемнік	Елізавета Аўстрыйская
Нараджэнне	2 лютага 1494; Віджэвана[d], правінцыя Павія, Ламбардыя;
Смерць	19 лістапада 1557 (63 гады); Замак Бары, Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія або ; Бары, правінцыя Бары, Апулія, Італія;
Месца пахавання	Базіліка Святога Мікалая;
Род	Сфорца
Бацька	Джан Галеаца Сфорца
Маці	Ізабела Арагонская[d]
Муж	Жыгімонт I Стары
Дзеці	Ізабела Ягелонка, Жыгімонт II Аўгуст, Кацярына Ягелонка, Ганна Ягелонка, Сафія Ягелонка[d] і Альбрыхт Ягелончык[d]
Дзейнасць	арыстакратка, калекцыянер мастацтва
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бона Сфорца д’Арагона (італ.: Bona Sforza d’Aragona; 2 лютага 1494 — 19 лістапада 1557) — каралева польская і вялікая княгіня літоўская, другая жонка Жыгімонта I Старога, маці Жыгімонта II Аўгуста.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Дачка міланскага герцага Джана Галеаца Сфорца. Імкнулася ўзмацніць палітычную ўладу і эканамічную моц манархіі, абараняла дзяржаўныя землі ад незаконнага прысваення феадаламі. Закладзеныя ў яе шматлікіх маёнтках прынцыпы інтэнсіўнага, у інтарэсах феадалаў, вядзення гаспадаркі (меліярацыя, палепшаны севазварот), узмоцненага, але ўнармаванага падаткаабкладання, пазней былі распаўсюджаны на ўсе дзяржаўныя маёнткі Вялікага Княства Літоўскага, г.зв. Валочная памера (1557) і да канца XVI стагоддзя прынятыя большасцю землеўладальнікаў.

Ад самага прыезду ў Польшчу ў 1518 годзе, Бона мела шматлікае атачэнне з італьянцаў, адмыслоўцаў розных галін, у тым ліку кухараў, якія аказалі значны ўплыў на пашырэнне найноўшых заходнееўрапейскіх культурных і тэхнічных дасягненняў, спажывецкіх прыхільнасцяў эпохі Рэнесансу, у тым ліку на ўдасканаленне меню, спачатку толькі найвышэйшых арыстакратычных колаў Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага. З дзейнасцю Боны Сфорца звязваюць з’яўленне або пашырэнне ў меню арыстакратыі экзатычнай усходняй садавіны — апельсінаў, лімонаў, гранатаў, фігаў, прыпраў — шафрану, фенхелю, імбіру, цынамону, цукру, а таксама аліўкаў, каштанаў, разынак, мігдалаў, марцыпанаў, рысу і г.д. Найбольш яскравым новаўвядзеннем эпохі Боны лічыцца салата і іншая агародніна, а таксама ўвядзенне ў карыстанне відэльцу і г.д. Боне Сфорца таксама прыпісваецца дасканалае валоданне атрутамі, яе падазраюць у арганізацыі атручвання апошніх з незалежных мазавецкіх княжатаў у 1522 годзе і непажаданай нявесткі Барбары Радзівіл у 1551 годзе^[7].

Галерэя[правіць | правіць зыходнік]

Бона Сфорца, пасля 1548
Атручэнне каралевы Боны (Otrucie królowej Bony), карціна Яна Матэйкі
Бона Сфорца, карціна Банавентуры Дамброўскага (палатно, алей; 1840-я)

Ушанаванне памяці[правіць | правіць зыходнік]

Імем Боны Сфорцы была названа цэнтральная плошча мястэчка Моталь (зараз — Плошча Леніна).

У літаратуры[правіць | правіць зыходнік]

Галіна Аўдзерская. «Каралева Бона. Цмок у гербе» (гістарычны раман-хроніка).
Януш Маеўскі. «Каралева Бона» (тэлесеряал).
Уладзімір Караткевіч. «Ладдзя Роспачы» — аповесць.
Аляксей Дудараў. «Чорная панна Нясвіжа» (п’еса).
Валянцін Пікуль. «Апошнія з Ягелонаў». Мініяцюры.

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

↑ RKDartists Праверана 23 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Catalog of the German National Library Праверана 17 красавіка 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23833686"></a>
↑ Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 14 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
↑ ^а ^б Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
↑ Вобраз Боны Сфорца ў польскіх і беларускіх літаратурных творах XIX―XX стагоддзяў, прысвечаных Барбары Радзівіл // Супольнасць традыцыі ― садружнасць у будучыні. — Мн.: Кнігазбор, 2012. — С. 83―89.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Белы А. Бона Сфорца // Праект «Наша ежа»
Рудзкі Э. Бона Сфорца д’Арагона — другая жонка Жыгімонта Старога Архівавана 27 сакавіка 2022..
Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бона Сфорца

[_a5e9cc3fcfbd6835-1] RKDartists Праверана 23 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517"></a>

[_a406dacae2e0e872-2] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Catalog of the German National Library Праверана 17 красавіка 2024.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23833686"></a>

[_73ea07f722879fa4-3] Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 14 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[_d624579f13813cd1-4] Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[_795575f5d3c2cc3f-5] (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.

[_345de703e5b830fb-6] а ^б Lundy D. R. The Peerage
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>

[7] Вобраз Боны Сфорца ў польскіх і беларускіх літаратурных творах XIX―XX стагоддзяў, прысвечаных Барбары Радзівіл // Супольнасць традыцыі ― садружнасць у будучыні. — Мн.: Кнігазбор, 2012. — С. 83―89.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]