Перайсці да зместу

Ліццё

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ліццё ў абалонкавыя формы

Ліццё — працэс атрымання вырабаў (адлівак) з расплаўленых матэрыялаў (металаў, горных парод, керамічных матэрыялаў, пластмас і інш.), залітых у ліцейную форму і пасля зацвердзявання апрацаваных. Адзін з найбольш эканамічных спосабаў вырабу дэталей і загатовак складанай формы і розных памераў. У ліцейнай вытворчасці выкарыстоўваюць больш за 50 разнавіднасцей ліцця, у т.л. бесперапыннае ліццё, вакуумнае ліццё, каменнае ліццё.

Ліццём у какіль атрымліваюць фасонныя шчыльныя адліўкі з дакладнымі памерамі, меншымі прыпускамі на механічную апрацоўку[ru]чыгуну, сталі, алюмінію, магніевых і інш. сплаваў).

Ліццё ў абалонкавыя формы (разавыя, зробленыя з сумесі кварцавага пяску і фенола-фармальдэгіднай смалы[ru]) дае адліўкі з шчыльнай аднароднай дробназярністай структурай і высокімі механічнымі якасцямі, з гладкай паверхняй. Эфектыўнае ў буйнасерыйнай вытворчасці пры вырабе адлівак масай да 100 кг.

Ліццё па выплаўляльных мадэлях робіцца ў нераздымных абалонках з дробназярністага вогнетрывалага матэрыялу[ru]. Рабочая поласць утвараецца пасля выплаўлення з абалонкі патрэбнай мадэлі (з парафіну, стэарыну і інш.). Дае складаныя адліўкі з высокай (прэцызійнай) дакладнасцю.

Ліццё пад ціскам[ru] вядуць у прэс-формы, якія запаўняюць металам або пластмасай (тэрмапластам, рэактапластам) і гумавымі сумесямі з вялікай скорасцю пад высокім ціскам. Пасля астывання, зацвердзявання або вулканізацыі матэрыял набывае канфігурацыю ўнутранай поласці. Дае складаныя вырабы з высокай дакладнасцю. Спосаб высокапрадукцыйны.

З бронзы, пазней і жалеза, адлівалі ўпрыгажэнні (спражкі, фібулы), наканечнікі коп’яў, стрэл. У XII ст. пашырыўся спосаб ліцця ў каменныя ці гліняныя раздымныя формы, падрыхтаваныя на васковай мадэлі. З медзі, бронзы, срэбра, радзей з золата адлівалі ўпрыгажэнні (бранзалеты , пярсцёнкі, спражкі, амулеты, падвескі ў выглядзе канькоў ці званочкаў), царкоўнае начынне (свяцільні, крыжы, энкалпіёны), дэталі адзення, конскай збруі; са свінцу выраблялі пячаткі і абразкі з гарэльефнымі сюжэтнымі выявамі. У познафеадальны перыяд адлівалі гарматы, ядры да іх, званы і іншыя вырабы. Выкарыстанне каляровых металаў і іх сплаваў, чыгуну, якія добра запаўняюць форму, спрыяла атрыманню высокамастацкіх вырабаў; гарматы аздаблялі рэльефнымі паяскамі, гербамі, выявамі жывёл, анёлаў і іншых, званы — расліннымі гірляндамі, арнаментальнымі надпісамі. Прыкладам высакаякаснага ліцця з’яўляюцца гарматы, адлітыя ў Нясвіжы, якія зберагаюцца ў Музеі Войска Польскага ў Варшаве і музеі артылерыі ў Стакгольме (Швецыя).

На тэрыторыі Беларусі ліццё вядома з часоў бронзавага веку (з сярэдзіны II-га тыс. да н.э.).

На Беларусі даследаванні ў галіне ліцця металаў вядуцца з 1950-х гадоў у Фізіка-тэхнічным інстытуце Нацаянальнай АН, БНТУ, Беларускім навукова-даследчым і канструктарска-тэхналагічным інстытуце ліцейнай вытворчасці, Гомельскім тэхнічным універсітэце і інш. Распрацаваны новыя спосабы ліцця (намарожваннем, ліццё ў какіль з штучным паветраным зазорам, ліццё на вярчальныя валкі-крышталізатары[ru], бесперапыннае цэнтрабежнае ліццё і інш.), адпаведныя машыны, абсталяванне, сродкі аўтаматызацыі вытворчых працэсаў і інш.

Зноскі

  1. Гурын, М. Ф. Ліццё / М. Ф. Гурын // Археалогія і нумізматыка Беларусі: Энцыклапедыя / Беларуская энцыклапедыя; [Рэдкал.: В. В. Гетаў і інш.]. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 372. — 702 с.: іл., каляр. іл. — ISBN 5-85700-077-7.
  2. Гурын, М. Ф. Ліццё // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя. У 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкалегія: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2011. — Т. 2: Л—Я. — С. 23. — 464 с. — ISBN 978-985-11-0549-2.