Мараходныя якасці судна

Нізкабортнае судна, якое мае высокую астойлівасць і малы запас плывучасці, здольнае актыўна манеўраваць у плыткіх рачных і азёрных акваторыях

Мараходныя якасці судна (карабля) — якасці судна (карабля), якія вызначаюць яго здольнасць бяспечна здзяйсняць плаванне пры любым стане мора і любым надвор'і, а таксама захоўваючы жывучасць у выпадку пашкоджання. Мараходныя якасці з'яўляюцца прадметам вывучэння навукі пад назвай «тэорыя прылады судна».

Мараходныя якасці

• Мараходнасць — сукупнасць якасцей, якія вызначаюць здольнасць хадзіць і выкарыстоўваць механізмы і абсталяванне да пэўных умоў мора: вышыні хвалі і сілы ветру. Мараходнасць карабля вызначаецца, ў першую чаргу, характарам яго гайданкі. Уключае ў сябе:
  • Усходжасць на хвалю — здольнасць пераадольваць хвалю (асабліва штармавую) без небяспечных наступстваў (напрыклад без зарывання). Залежыць ад абводаў і вышыні борта ў насавой частцы.
  • Залівальнасць — колькасць вады, якая прымаецца на палубу і надбудовы пры пэўным стане мора.
  • Запырсквальнасць — колькасць пырсак, якія прымаюцца на палубу і надбудовы пры пэўным стане мора.
  • Ветраабароненасць — умовы выкарыстання судна і работы экіпажа пры зададзенай сіле ветру.
• Астойлівасць — здольнасць судна, адхіленага знешнімі сіламі ад становішча раўнавагі і прадстаўленага самому сабе, зноў вяртацца да становішча раўнавагі. Рачное судна павінна валодаць максімальна магчымай пачатковай астойлівасцю, каб бартавы ціск ветра ці зрушэнне грузу (напрыклад, якія сабраліся на адным борце пасажыры) не маглі прывесці да затаплення ніжніх палуб і адчыненых ілюмінатараў. Астойлівасць марскога судна істотна ўплывае на велічыню размаху і рэзкасць гайданкі, памяншэнне якіх дасягаецца толькі пры зніжэнні пачатковай астойлівасці. Здольнасць судна вяртацца ў становішчы супакою па спыненні ўздзеяння на яго нахіляючых сіл, завецца папярочнай астойлівасцю. Калі судна сядзіць так, што яго разліковая ватэрлінія не раўналежная сапраўднай у падоўжным кірунку, то, значыць, у судна маецца дыферэнт на нос ці на карму.
• Плывучасць — здольнасць судна хадзіць пры зададзенай нагрузцы, маючы зададзеную асадку. Мерай плавучасці служыць водазмяшчэнне. Аб'ём воданепранікальных адсекаў вышэй за ватэрлінію называюць запасам плавучасці. Па сутнасці, гэта аб'ём вады, які можа прыняць судна звыш разліковай нагрузкі да поўнай страты плывучасці. На запас плывучасці ўплываюць вышыня надводнага борта, наяўнасць воданепранікальных надбудоў і цэласнасць корпуса і надбудоў. На судна ў спакойным стане дзейнічаюць дзве ўраўнаважвальныя адзін аднаго сілы: вага судна, накіраваны вертыкальна ўніз і сіла ціску вады на падводную частку яго, накіраваную вертыкальна ўверх. Сіла, якая дзейнічае на падводную частку корпуса судна называецца сілай плывучасці. Сіла плывучасці роўная вазе вады, выцесненай суднам (гл. Закон Архімеда). Вагу вады, якую выцесніла судна, называюць вагавым водазмяшчэннем або проста водазмяшчэннем.
• Ходкасць — здольнасць судна падтрымліваць хуткасць ходу і манеўранасць на зададзеных курсах адносна марскога хвалявання і ветру, пры ўмове здавальняючай заселенасці для экіпажа і пасажыраў, захаванасці грузаў і належнай працаздольнасці ўсіх бартавых прылад і механізмаў. Залежыць ад магутнасці галоўных механічных рухавікоў ці эфектыўнасці ветразнага ўзбраення. Як паказчык эфектыўнасці марскога судна звязваецца ўзроўнем захавання ходу ў рэальных штармавых і лядовых умовах плавання, што абумоўліваецца магчымасцю выкарыстання поўнай магутнасці галоўных машын або эфектыўнай плошчы ветразнага ўзбраення ва ўмовах інтэнсіўнага хвалявання і шквальных вятроў.
• Гайданка — рэгулярныя паступальныя (вертыкальная, папярочная і паступальная) і круцільныя (бартавая, кілявая і гойсанне) ваганні корпуса судна пад вонкавым сілавым уздзеяннем са боку марскога хвалявання і зыбу. Зніжэнне мараходнасці судна звязана з развіццём бартавой і кілявай гайданкі, якія пагражаюць зрушэннем грузаў, разбурэннем ўнутрыкорпусных сувязяў і зрывам цяжкіх механізмаў з падмуркаў з прычыны паскарэнняў і ўдарных нагрузак у штармавым плаванні. Сумарнае дзеянне кілявай і вертыкальнай гайданкі здольна прывесці ў стан бязважкасці цяжкія грузы ў насавых трумах, што пры падваенні (2•g) паскарэння ў зваротнай фазе штармавога вагання корпуса будзе пагражаць небяспечнымі дэфармацыямі і парушэннем герметычнасці ашалёўкі корпуса.
• Непатапляльнасць — здольнасць карабля заставацца на плаву і не перакульвацца ва ўмовах, калі адзін або некалькі яго адсекаў затоплены вадой. Непатапляльнасць забяспечваецца запасам плывучасці, астойлівасці, цэласнасцю корпуса і надбудоў, наяўнасцю і станам воданепранікальных пераборак і палуб (платформ), якія падзяляюць корпус карабля на адсекі, наяўнасцю сродкаў барацьбы з пашкоджаннямі, а таксама суб'ектыўнымі чыннікамі (гатоўнасцю і ўменнем каманды весці барацьбу за жывучасць судна).
• Кіравальнасць — здольнасць судна змяняць або захоўваць курс, па меры неабходнасці. Кіравальнасць з'яўляецца комплекснай мараходнай якасцю і, ў ліку іншага, ўключае ў сябе пытанні:
  • Паваротлівасць — здольнасць судна змяняць кірунак свайго руху пры адхіленні руля на які-небудзь вугал. Паваротлівасць характарызуецца хуткасцю змены курса і дыяметрам цыркуляцыі. Чым менш радыус цыркуляцыі, тым лепш паваротлівасць.
  • Устойлівасць на курсе (курсавая ўстойлівасць) — здольнасць судна захоўваць нязменным напрамак свайго руху без знешняга ўмяшання.
  • Кіравальнасць пры ветры — можа апынуцца, што ва ўмовах моцнага ветра кіравальнасць судна недастатковая.
  • Кіравальнасць на плыткаводдзе — ва ўмовах плыткаводдзя пагаршаюцца як паваротлівасць так і курсавая ўстойлівасць судна.
  • Пазіцыянаванне судна ў зададзенай кропцы — здольнасць судна захоўваць пазіцыю без ужывання маршавай рухальнай сістэмы.
  • Рух судна пры дзеянні падрульвальнай прылады.
  • Актыўнае тармажэнне (рэверс) судна — тармажэнне судна за кошт працы маршавай рухальнай ўстаноўкі ў рэжыме «поўны назад», а таксама хуткасць такога тармажэння і тармазны шлях судна.
  • Цыркуляцыя — здольнасць судна ісці па акружнасці пры зрушэнні і блакаванні руля адносна прамалінейнага курсу.

Чыннікі, якія ўплываюць на мараходныя якасці

Мараходныя якасці істотна залежаць ад суадносін умоў плавання (напрыклад вышыня, даўжыня і перыяд хваль, хуткасць ветра) і лінейных памераў і вагі судна, а таксама ад яго архітэктуры, формы абводаў, нагрузкі і іншых уласцівасцяў.

Пры канструяванні судна задачы забеспячэння розных мараходных якасцей могуць супярэчыць адна адной. Дасягненне добрых мореходных якасцяў з'яўляецца складанай канструктарскай задачай і залежыць у большай ступені ад досведу і інтуіцыі канструктара.

Мараходныя якасці судна, і асабліва баявога карабля, не варта блытаць ні з тэхнічнымі патрабаваннямі, ні з тактыка-тэхнічнымі складовымі. Тыя і іншыя дыктуюцца прызначэннем і чаканым спосабам ужывання. Яны з'яўляюцца прадметам асобных дысцыплін.

Літаратура

на расійскай мове

• Гофман А. Д. Движительно-рулевой комплекс и маневрирование судна. Л., Судостроение, 1988.
• Бекенский Б. В. Практические расчёты мореходных качеств судна. — М.: Транспорт, 1974. — 264 с.
• Жуков Ю. Д. Мореходные качества корабля. — Николаев: Издательство Наваль, 2007. — 144 с. — ISBN 978-966-336-096-6.
• Невский Н. А. Военно-морской флот. — М.: Воениздат, 1959. — 328 с.

Спасылкі

на расійскай мове

• Историческая эволюция штормовой мореходности корабля (от древности до наших дней)
• Патенты России и видеоматериалы мореходных испытаний моделей судов в мореходном опытовом бассейне и в открытом штормовом море
• Мореходные качества маломерного суднаАрхівавана 17 лютага 2012.
• Значение мореходных качеств при управлении кораблём
• Мореходные качества корабля в БСЭ
• Мореходность и технико-эксплуатационные характеристики судов Архівавана 8 верасня 2021.