Перайсці да зместу

Парламенцкія выбары ў Фінляндыі (1907)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Фінляндыя  1908 >
Парламенцкія выбары ў Фінляндыі (1907)
15–16 сакавіка 1907
Яўка: 70,7%
Кандыдат: Эдвард Вальпас-Хянінен[en]
Партыя: СДП Фінская партыя Маладыя фіны
Месцаў атрымана: 80 59 26
Галасоў: 329 946
(37.03%)
243 573
(27.34%)
121 604
(13.65%)
Кандыдат: Аксэль Ліле[en] Ота Кархі[en] Анці Каарнэ[en]
Партыя: Шведская народная партыя Аграрны саюз Хрысціянскі рабочы саюз
Месцаў атрымана: 24 9 2
Галасоў: 112 267
(12.60%)
51,242
(5.75%)
13 790
(1.55%)

Парламенцкія выбары прайшлі ў аўтаномным Вялікім Княстве Фінляндскім 15 і 16 сакавіка 1907 года[1]. Гэта былі першыя парламенцкія выбары, на якіх члены новага парламента Фінляндыі былі абраны шляхам усеагульнага галасавання[en], і першыя ў свеце, на якіх былі абраныя жанчыны.

Выбары адбыліся пасля парламенцкай рэформы 1906 года, якая замяніла саслоўны сойм Фінляндыі[en], які сфармаваўся ў перыяд шведскага кіравання, на сучасны аднапалатны парламент з 200 дэпутатаў. Рэформа была ўзгоднена пасля ўсеагульнай забастоўкі[fi] ў Фінляндыі ў 1905 годзе, у часе якой паўсталі патрабаванні парламенцкай рэформы, асабліва сярод сацыялістаў. Гэта супала з аналагічным развіццём сітуацыі ў Расійскай імперыі, дзе таксама адбылася ўсеагульная забастоўка[ru], а пасля расійска-японскай вайны з’явілася новая ўстанова — Дума[ru].

Усе палітычныя фракцыі Фінляндыі дасягнулі згоды наконт рэформы, і першыя выбары былі прызначаныя на 1907 год. Рэформа 1906 года скончыла першы перыяд спроб русіфікацыі Вялікага Княства Фінляндскага, які пачаўся ў 1899 годзе і меў такія драматычныя эпізоды, як забойства Мікалая Бобрыкава, генерал-губернатара[en] Фінляндыі, у 1904 годзе.

Да выбараў 1907 года заканадаўчая ўлада ў Вялікім Княстве належала саслоўнаму сойму, старадаўняй інстытуцыі чатырох саслоўяў (знаць, духавенства, мяшчанства і сялянства), якія паходзілі з перыяду шведскага кіравання і прадстаўлялі толькі малую частку грамадзян. Да пачатку XX стагоддзя такая ўстанова даволі моцна састарэла. Новы аднапалатны парламент павінен быў складацца з 200 дэпутатаў, якія абіраліся ўсеагульным і роўным галасаваннем грамадзян, старэйшых за 24 гады. Жанчынам таксама дазвалялася галасаваць і вылучацца на выбарах; Першымі ў Еўропе гэтыя правы атрымалі фінскія жанчыны. Раней толькі Новая Зеландыя і Паўднёвая Аўстралія ўхвалілі ўсеагульнае выбарчае права для жанчын, а Фінляндыя была другой краінай, якая дала жанчынам права балатавацца ў якасці кандыдатаў.

Электаральная сістэма

[правіць | правіць зыходнік]
Урна для галасавання 1907 года.

Сістэма галасавання была распрацавана такім чынам, каб дазволіць выбаршчыкам выбіраць паміж простым галасаваннем па спісе і выказваннем больш канкрэтных пераваг. Выбаршчык мог прагаласаваць за партыйны спіс кандыдатаў, пазначыўшы яго чырвонай лініяй. У якасці альтэрнатывы выбаршчык мог ранжыраваць да трох прозвішчаў сярод кандыдатаў у адным спісе ў парадку перавагі. Акрамя таго, выбаршчык мог прагаласаваць за не больш чым трох асоб, якія не ўваходзілі ў спісы, упісаўшы іх імёны. Метад Д’Ондта[en] быў выкарыстаны для размеркавання месцаў пасля таго, як галасаванне па спісе, галасаванне па перавагах і галасаванне па-за спісам былі аб’яднаны ў адпаведнасці з даволі складанай працэдурай.

Моўны канфлікт[en] быў важнай праблемай у фінскай палітыцы канца XIX і пачатку XX стагоддзя. Такім чынам, першыя палітычныя партыі Фінляндыі, Фінская партыя і Шведская партыя, нарадзіліся адпаведна вакол ідэй фенаманаў[en] і свекаманаў[en]. Ліберальная партыя была заснавана, але неўзабаве распушчана. Пазней фінская партыя раскалолася на прыхільнікаў «старых фінаў» і «маладых фінаў», якія заснавалі ўласную партыю. Яшчэ больш важнай падзеяй стала заснаванне Сацыялістычнай партыі ў 1899 годзе. Першапачаткова названая Фінскай працоўнай партыяй, яна прыняла назву Сацыял-дэмакратычная партыя Фінляндыі ў 1903 годзе і шукала падтрымкі гарадскога рабочага класа і сельскага беззямельнага насельніцтва. Усеагульнае выбарчае права было, натуральна, вельмі важным для гэтых груп, бо яны не мелі палітычнай улады ў саслоўным сойме. У 1906 годзе быў заснаваны Аграрны саюз, які прадстаўляў інтарэсы сялян, і ў тым жа годзе Шведская партыя прыняла сваю цяперашнюю назву — Шведская народная партыя. Тэмы перадвыбарчай кампаніі закраналі, напрыклад, сацыяльныя тэмы і стаўленне партый да спроб русіфікацыі.

13 з 19 дэпутатак, абраных у 1907 годзе. Першыя жанчыны-заканадаўцы ў свеце.
Фінская грамадзянка галасуе на парламенцкіх выбарах 1907 года.

Вынікі першых у гісторыі Фінляндыі парламенцкіх выбараў сталі для традыцыйных партый пэўным сюрпрызам; сацыял-дэмакраты аказаліся бясспрэчнымі пераможцамі, атрымаўшы 80 з 200 месцаў, што зрабіла іх самай вялікай фракцыяй у парламенце. З правых або правацэнтрысцкіх партый найбольшую колькасць месцаў атрымала Фінская партыя — 59, за ёй ідуць Маладыя фіны — 26 і Шведская народная партыя — 24. Аграрны саюз атрымаў толькі дзевяць месцаў, але ў наступныя гады яго падтрымка хутка расла.

У выніку выбараў прадстаўнікі працоўных і беззямельных сялян (сацыял-дэмакраты) сталі самай вялікай групай у парламенце, у той час як раней яны наогул не мелі палітычнага прадстаўніцтва ў заканадаўчых органах.

Жанчыны таксама атрымалі прадстаўніцтва; Абраныя 19 жанчын-дэпутатак. Яны сталі першымі жанчынамі-дэпутаткамі ў свеце. Сярод іх Люцына Хагман[en], Мійна Сіланпяя[en], Ані Хуатары[en], Хілья Пярсінен[en], Хедвіг Гебхард[en], Іда Аале-Тэльё[en], Мімі Канерва[en], Эвеліна Ала-Кулью[en], Хільда Кякікоскі[en], Ліісі Ківіёя[en], Сандра Лехцінен[en], Дагмар Неовіус[en], Марыя Раўніё[en], Аляксандра Грыпенберг[en], Ііда Вемельпу[en], Марыя Лайне[en], Джэні Упары[en] і Хільма Расянен[en]. Многія чакалі большага. Мала жанчын разумелі, што жанчыны Фінляндыі павінны скарыстацца гэтай магчымасцю, таму патрабаваліся арганізацыя і адукацыя. Новаабраныя дэпутаткі парламента Люцына Хагман і Майкі Фрыберг[en] разам з Вольгай Айнола[en], Альдыт Хулцін, Мацільдай фон Тройл[fi], Элінор Інгман-Івала, Сафіяй Стрэнг[fi] і Вольгай Эстэрберг заснавалі першае аддзяленне Фінскай жаночай асацыяцыі[en] ў Хельсінкі[2].

ПартыяГаласы%Месцы
Сацыял-дэмакратычная партыя Фінляндыі329 94637.0380
Фінская партыя243 57327.3459
Маладыя фіны121 60413.6526
Шведская народная партыя112 26712.6024
Аграрны саюз51 2425.759
Хрысціянскі рабочы саюз13 7901.552
Іншыя18 5682.080
Сума890 990100.00200
Сапраўдныя галасы890 99099.07
Несапраўдныя/незапоўненыя галасы8 3570.93
Усе галасы899 347100.00
Зарэгістравана выбаршчыкаў/яўка1 272 87370.65
Крыніца: Mackie & Rose[3]

Радасць сацыял-дэмакратаў ад перамогі аказалася нядоўгай. Другі перыяд русіфікацыі ў Вялікім Княстве Фінляндскім пачаўся ў наступным годзе, і расійскі імператар неаднаразова распускаў парламент Фінляндыі ў 1908—1917 гадах. Падчас Першай сусветнай вайны парламент доўга не збіраўся. Такім чынам, сацыял-дэмакраты не змаглі правесці большасць жаданых рэформаў у апошнія гады перыяду аўтаноміі Фінляндыі, нягледзячы на тое, што змаглі захаваць сваю пазіцыю найбуйнейшай партыі на ўсіх выбарах гэтага перыяду. У выніку многія прыхільнікі сацыялістаў страцілі свае першапачаткова вялікія надзеі на парламент, абраны ўсеагульным галасаваннем. Гэта, у сваю чаргу, быў адзін з фактараў, які прывёў да грамадзянскай вайны ў Фінляндыі ў 1918 годзе.

Стагоддзе першага парламента Фінляндыі было выбрана ў якасці асноўнага матыву для памятнай манеты высокага кошту, адчаканенай у 2006 годзе, наміналам 2 еўра «100-годдзе парламента Фінляндыі». На аверсе намаляваны сілуэт рук жанчыны і мужчыны, і пад рукамі бюлетэні ўкідваюцца ў скрыню для галасавання. На адваротным баку ў цэнтральнай частцы адлюстраваны два стылізаваныя твары — мужчынскі і жаночы, падзеленыя тонкай выгнутай лініяй. Яны сімвалізуюць гендэрную роўнасць.

Зноскі

  1. A Century On, Finns Head Back to Ballot Booths. Yle News (15 сакавіка 2007). Праверана March 14, 2022.
  2. Suomalainen Naisliitto - Historia (фін.). www.naisliittohelsinki.fi. Праверана 18 студзеня 2020.
  3. Thomas T Mackie & Richard Rose (1991) The International Almanac of Electoral History, Macmillan, p114 (vote figures)