Перайсці да зместу

Фалезская аперацыя

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Фалезская аперацыя
Асноўны канфлікт: Нармандская аперацыя
Схема баявых дзеянняў 8—17 жніўня.
Схема баявых дзеянняў 8—17 жніўня.
Дата 12—21 жніўня 1944 года
Месца Нармандыя, Францыя
Вынік Вырашальная перамога саюзнікаў[1][2]
Праціўнікі
Сцяг Трэцяга Рэйха Германія
Камандуючыя
Сілы бакоў
да 17 дывізій[A] 14[3][4]—15[5] дывізій, да 150 000 чалавек[B]
Страты
агульныя страты невядомы[C] да 10 000 загінулых, 50 000 палонных[2][6][7][8]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фалезская аперацыя — наступальная аперацыя войск Антыгітлераўскай кааліцыі, праведзеная 12-21 жніўня 1944 год у ходзе Нармандскай аперацыі Другой сусветнай вайны. Завяршылася знішчэннем большай часткі нямецкіх войск на захад ад Сены і адкрыла саюзнікам шлях на Парыж і да франка-германскай мяжы. Таксама ў гістарыяграфіі распаўсюджаны назвы Фалезскі мяшок (англ.: Falaise pocket), Фалезскі калідор (англ.: Falaise gap) і іншыя[D].

Пасля поспеху аперацыі «Кобра» амерыканскі войскі прасоўваліся з нармандскага плацдарму на поўдзень, паўднёвы ўсход і ў Брэтань, тым часам брытанцы і канадцы наступалі і скоўвалі немцаў каля Кана. Адольф Гітлер загадаў камандуючаму германскімі войскамі на гэтым фронце фельдмаршалу Гюнтэру фон Клюгэ контратакаваць пад Мартэнам, але не дазволіў зняць войскі з іншых участкаў. У ходзе нямецкага наступу (аперацыя «Лютціх») рэшткі чатырох танкавых дывізій (усё, што здолеў сабраць фон Клюгэ) не здолелі стварыць чаканага ціску на 1-ю армію ЗША. Больш за тое, германскія войскі былі ахоплены з флангаў, што стварыла для іх небяспеку. Карыстаючыся ахопам, 8 жніўня камандуючы саюзнымі войскамі, фельдмаршал Бернард Мантгомеры, загадаў сваім войскам наступаць і злучыцца ў раёне Фалез—Шамбуа. 1-я амерыканская армія з поўдня, 2-я брытанская і 1-я канадская арміі з поўначы спрабавалі акружыць немцаў, якія да 17 жніўня не пакідалі сваіх пазіцый. 19 жніўня наступленне саюзнікаў з абодвух фасаў замкнуліся акружэннем каля Шамбуа, аднак іх сілы былі расцягнуты. Выхад з акружэння немцам блакіравала 1-я польская бранятанкавая дывізія, яна трывала атакі немцаў як з захаду (на прарыў), так і з усходу (на дэблакаду); праз яе пазіцыі два дні перыядычна прарываліся нямецкія войскі.

21 жніўня выхад з «катла» канчаткова замкнуты, у акружэнні засталося каля 50 000 нямецкіх салдат. Хаця да гэтага значная частка германскіх войск здолела прарвацца з акружэння, іх страты ў асабовым складзе і тэхніцы былі неаднаўляльныя. Праз два дні саюзнікі ўзялі Парыж, 30 жніўня апошнія нямецкія часці перайшлі за Сену, што лічаць завяршэннем аперацыі «Оверлорд».

Перадгісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Першымі мэтамі войск саюзнікаў пасля замацавання на нармандскім узбярэжжы былі глыбакаводны порт Шэрбур і гістарычны цэнтр рэгіёну, Кан[9]. Аднак спробы пашырэння плацдарма сутыкаліся з зацятым супрацівам немцаў, што разам са штормам у Ла-Маншэ затрымлівала нарошчванне сіл і паставак забеспячэння саюзнікаў[10][11]. Шэрбур узяты 27 чэрвеня 7-м корпусам ЗША[12]; немцы ў Кане вытрымалі шэраг атак, але 20 ліпеня брытанскія і канадскія войскі занялі горад падчас аперацый «Гудвуд» і «Атлантык»[13].

Камандуючы сухапутнымі войскамі саюзнікаў, фельдмаршал Бернарда Мантгомеры планаваў адцягнуць увагу нямецкіх сіл да брытана-канадскага сектара, што дало б амерыканцам магчымасць ажыццявіць прарыў[14]. 25 ліпеня, калі асноўныя баі разгортваліся каля Кана, генерал-лейтэнант Амар Брэдлі пачаў аперацыю «Кобра»[15]. 1-я армія ЗША паспяхова пераадолела разрэджаную нямецкую лінію абароны Брэтані[16], за тры дні прасунулася на 24 кіламетры на поўдзень[17]. 30 ліпеня быў захоплены Аўранш на паўвостраве Катантэн[18]; у левым флангу германскіх войск з’явіліся правалы, праз адзін з іх 8-ы корпус ЗША за суткі пераправіўся па мосце ў Пантабо і выйшаў на адкрытую мясцовасць Брэтані, працягваў рухацца на поўдзень і захад практычна без супраціву[19][20].

Аперацыя «Лютціх»

[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкая бранекалона, знішчаная падчас аперацыі «Лютціх».

Амерыканскія войскі імкліва прасоўваліся, 8 жніўня яны захапілі былую штаб-кватэру 7-й германскай арміі, Ле-Ман[21]. Пасля аперацыі «Кобра» і адначасовага з ёй наступаў брытанскіх і канадскіх сіл маральны стан нямецкіх войск пагоршыўся настолькі, што, паводле гісторыка Макса Гасцінгса, толькі некалькі фанатыкаў з СС яшчэ верылі ў магчымасць унікнуць паражэння[22]. Летні наступ савецкіх войск (аперацыя «Баграціён») паставіў групу армій «Цэнтр» на мяжу катастрофы і выключыў магчымасць перакідання падмацаванняў на Заходні фронт[22]. Замест адводу сваіх сіл з Нармандыі за Сену, Гітлер загадаў камандуючаму групай армій «B», фельдмаршалу Гюнтэру фон Клюгэ, арганізаваць неадкладную контратаку паміж Мартенам і Аўраншам[23], каб знішчыць праціўніка і аднавіць кантакт з заходнім узбярэжжам Катантэна[24]. Гітлер патрабаваў, каб у наступе ўдзельнічалі восем з дзевяці танкавых дывізій, якія былі ў фон Клюгэ, аднак толькі чатыры (з іх адна няпоўная) маглі быць падрыхтаваны да вызначанага тэрміну[25]. Нямецкае камандаванне спрабавала адгаварыць Гітлера ад атакі праз яе вялікую рэсурсаёмістасць[24], але папярэджанні былі праігнараваны, і контрнаступленне, аперацыя «Лютціх», пачалося 7 жніўня каля Мартэна[26]. Ударныя сілы аперацыі — 2-я танкавая дывізія, дывізіі СС «Лейбштандарт СС Адольф Гітлер» і «Рэйх» — разам мелі толькі 75 PzKpfw IV, 70 «Пантэр» і 32 САУ[27]. Службы «Ultra» перахапіла і расшыфравала германскія радыёзагады[28], саюзнікі былі гатовы да атакі, баявыя дзеянні трывалі да 13 жніўня, але нямецкі наступ захлынуўся ўжо ў першы суткі[27][29]. Насуперак чаканню контратака ў Мартэна не палепшыла становішча нямецкіх войск, але і стала прычынай іх ахопу саюзнікамі; прасоўванне 1-й арміі ЗША паставіла пад пагрозу ўсю сістэму нямецкай абароны Нармандыі[30]. Брэдлі заявіў: «Такая магчымасць адкрываецца камандзіру раз за стагоддзе. Мы збіраемся знішчыць варожую армію і дайсці да самай германскай мяжы»[30].

Аперацыя «Тоталайз»

[правіць | правіць зыходнік]
«Кромвель» і Willys MB каля нямецкай 88-мм ПТГ, кінутай падчас аперацыі «Тоталайз».

Тым часам як амерыканцы наступалі на поўдзень, а брытанцы атакавалі германскія войскі на ўсходзе ад Кана, мэтай 1-я канадская армія стала ўзвышша на поўнач ад Фалеза[31]. Генерал Хары Крырар і генерал-лейтэнант Гай Сімандс, канадскія камандуючыя, адпаведна, 1-й арміяй і 2-м корпусам, распрацавалі брытана-канадскую аперацыю пад кодавай назвай «Тоталайз»[32]. Яна планавалася з папярэдняй дывановай бамбардзіроўцы і з наватарскай начной атакай танкаў пры падтрымцы пяхоты на бронетранспарцёрах «Кенгуру»[33]. А 23:00 7 жніўня 641 цяжкі бамбардзіроўшчык атакаваў нямецкія пазіцыі[34]; праз паўгадзіны механізаваная калона з 76 «Кенгуру» рушыла наперад, яны карысталіся электронным навігацыйным абсталяваннем і сігнальнымі ракетамі[35]. На 14-кіламетровым фронце атацы супрацьстаяла 12-я танкавая дывізія СС «Гітлерюгенд» Курта Мэера пры падтрымцы 101-га батальёна цяжкіх танкаў СС і рэшты 89-й пяхотнай дывізіі[36]. Нягледзячы на захоп Вер’ера і Сенто, да 9 жніўня з прычыны нямецкага супраціву і некампетэнтнасці ніжэйшага каманднага звяна прасоўванне значна запаволілася; цяжкія страты панеслі 4-я канадская і 1-я польская танкавыя дывізіі[37][38]. Да 10 жніўня брытанска-канадскія сілы ўзялі вышыню 195 на поўнач ад Фалеза, аднак увайсці ў горад не здолелі[38]. 11 жніўня Сімандс адвёў з пазіцый танкавыя часці і замяніў іх пяхотай[39].

Бітва

[правіць | правіць зыходнік]

Тым часам як фон Клюгэ беспаспяхова спрачаўся з Гітлерам пра неабходнасць адступлення, Мантгомеры распрацаваў план «вялікага акружэння», у якім брытанцы і канадцы павінны былі прайсці лявей Фалеза да Сены, а амерыканцы заблакіраваць арлеана-парыжскі праход паміж Сенай і Луарай[40]. Галоўнакамандуючы войскамі саюзнікаў Дуайт Эйзенхаўэр у тэлефоннай размове раіў малое акружэнне з замыканнем каля скрыжавання стратэгічных дарог у Аржантане. Пагадзіўшыся ў прынцыпе з такім варыянтам, Мантгомеры і Патан сумняваліся ў яго паспяховасці, бо большая частка нямецкіх сіл магла паспець пакінуць мяшок да дасягнення саюзнікамі Алансона, Аржантана і Фалеза. Урэшце, Мантгомеры вырашыўся на малое акружэнне з магчымым вяртаннем пры неабходнасці да свайго першага варыянту вялікага акружэння[40].

Ахоп

[правіць | правіць зыходнік]
Утварэнне Фалезскага мяшка, 8-17 жніўня.

3-я армія Патана, якая стварала паўднёвае крыло акружэння, дамаглася значнага прагрэсу. 12 жніўня быў заняты Алансон; 13 жніўня, адбіўшы контратакі немцаў, 15-ы корпус генерал-маёра Уэйд Хэйсліп дасягнуў ваколіц Аржантана, прайшоўшы агулам 56 кіламетраў[41]. Прасоўвацца далей Брэдлі катэгарычна забараніў: Аржантан быў паўночным пунктам, якога амерыканцы павінны былі дасягнуць пры злучэнні з брытана-канадскімі часцямі, а акрамя таго ўзнікала рызыка выпадковага баявога сутыкнення з саюзнікамі[41]. У выпадку далейшага наступу, заслон 3-й арміі мог аказацца дужа разрэджаным, каб здольць затрымаць немцаў, якія будуць вырывацца з мяшка[42].

Насустрач амерыканскім войскам, якія стрымлівала нямецкая танкавая група «Эбербах», з паўночнага захаду прасоўвалася 1-я канадская армія, а за ёй 2-я брытанская[43]. 12 і 13 жніўня гэтыя сілы (акрамя 2-я канадская дывізія, якая праводзіла лакальную аперацыю ў даліне Лайзе) аднаўляліся пасля аперацыі «Таталайз» для ўдзелу ў новым наступе, аперацыі «Трэктэбл»[44]. Наступ пачаўся а 11:42 14 жніўня, артылерыя стварыла дымавую заслону, якая хавала атакавалых[44][45]. Наступ 4-й канадскай і 1-й польскай бранятанкавых дывізій запаволіўся падчас перапраў праз рэкі Лісон і Дыў (англ.), калі іх атакаваў 102-і батальён цяжкіх танкаў СС[45]. З прычыны праблем з арыентаваннем на мясцовасці і каардынацыяй паміж арміяй і ВПС[E], канадцы прайшлі ў першы дзень значна меншую адлегласць, чым чакалася[46]. На наступны дзень 2-я і 3-я канадскія пяхотныя дывізіі пры падтрымцы 4-й танкавай брыгады працягнулі наступ[47], але і іх поспехі былі абмежаванымі[46]. Пасля зацятага бою і адбіцця серыі контратак 4-я танкавая дывізія заняла Суланжы, аднак Трэн немцы ўтрымалі, за дзень адступілі толькі з некалькіх пазіцый[48]. Аднак наступным днём 2-я канадская дывізія ўварвалася ў Фалез, дзе сустрэла нязначны супраціў разрозненых часцей войск СС і нямецкай пяхоты; да 17 жніўня горад быў заняты[49].

Апоўдні 16 жніўня фон Клюгэ адхіліў патрабаванне Гітлера перайсці ў контратаку як зусім немагчымае[50]. Адступленне войск з мяшка было санкцыянавана Гітлерам у другой палове 16 жніўня; аднак ён памыляўся ў сваім перакананні, што фон Клюгэ вёў перамовы з саюзнікамі[51]. 17 жніўня фельдмаршал, замяшаны ў замах на Гітлера 20 ліпеня 1944 года, быў адхілены ад камандавання і выкліканы ў Германію; дарогай скончыў жыццё самагубствам[50]. Фон Клюгэ змяніў Вальтэр Мадэль, які перад усім загадаў 7-й і 5-й танкавай арміям адступаць на ўсход; пры гэтым 2-і танкавы корпус СС (рэшткі чатырох танкавых дывізій) трымаў абарону супраць брытанцаў і канадцаў на поўначы выхаду з катла, а 47-ы танкавы корпус (рэшткі двух танкавых дывізій) — супраць амерыканцаў на поўдні[50].

Кацёл

[правіць | правіць зыходнік]
Нямецкая контратака супраць канадска-польскіх пазіцый, 20 жніўня.
Польская пяхота рухаецца да вышыні 262
Дарога каля Монт-Армеля.

Цяпер змыканне акружэння было толькі справай часу, аднак, хоць амерыканцы ўжо стаялі ў Аржантане, канадцы прасоўваліся на поўдзень да Трэна дужа марудна, і да 17 жніўня акружэнне яшчэ не было замкнута[50]. 1-я польская бранятанкавая дывізія генерала Станіслава Мачэка была падзелена на тры баявыя групы і атрымала загад накіроўвацца на паўднёвы ўсход і злучыцца з амерыканцамі ў Шамбуа[52]. 18 жніўня Трэн заняла 4-я канадская танкавая дывізія[53]. Заняўшы раніцай Шампо, 19 жніўня польскія баявыя групы, а таксама некаторыя часці 4-й канадскай дывізіі сустрэліся ў Шамбаа; да вечара палякі замацаваліся ў горадзе і звязаліся з 90-ы амерыканскі і 2-й французскай бранятанкавай дывізіямі[52][54]. Нягледзячы на змыканне акружэння, саюзнікі не змаглі цалкам перакрыць шляхі адступлення нямецкай 7-й арміі, немцы атакавалі саюзныя сілы як з катла, так і звонку[52]. 19 жніўня 2-і танкавы корпус СС змог прабіць праход на захад, захапіў палову Сен-Ламбера і трымаў яго цягам шасці гадзін, але пасля быў адкінуты. Многія нямецкія салдаты здолелі прайсці праз гэты калідор, ноччу асобныя малыя групы таксама здолелі перабрацца на ўсход цераз раку Дыў[55].

Заняўшы Шамбуа, дзве польскія баявыя групы адправіліся на паўночны ўсход і захапілі частку вышыні 262 (Монт-Армель), дзе ў ноч на 20 жніўня стварылі абарончыя пазіцыі[56]. Раніцай 20 жніўня Модэль пачаў новую спробу прарваць акружэння, загадаў 2-і і 9-ы танкавым дывізіям СС атакаваць польскія пазіцыі на вышыні 262[57]. Каля апоўдня некаторыя падраздзяленні 10-й і 12-й танкавых дывізій СС і 116-й пяхотнай дывізіі здолелі прарваць тонкую лінію абароны палякаў і адкрыць калідор, пакуль 9-я дывізія СС стрымлівала канадцаў[58]. Да апоўдня каля 10 000 немцаў здолелі пакінуць мяшок[59].

Хоць палякі былі ізаляваны ад асноўных сіл і падвергліся магутнаму націску немцаў, яны зацята трымалі вышыню 262, якую называлі «Булавой». Іх сіл неставала каб перакрыць немцам шляхі адступлення, аднак польская артылерыя магла весці з вышыні агонь прамой наводкай па адступалым парадкам праціўніка[60]. Раздражнёны вялікімі стратамі, камандуючы 7-й арміі генерал-палкоўнік Паўль Хаўсер загадаў знішчыць польскія пазіцыі[59]. Значныя сілы, у ліку рэшты 352-й пяхотнай дывізіі і некаторых падраздзяленняў 2-й танкавай дывізіі СС, нанеслі цяжкія страты 8-му і 9-му батальёнам польскай дывізіі, аднак не здолелі захапіць іх пазіцыі. У паляках амаль не засталося боепрыпасаў, што проста стварала для іх небяспеку; без снарадаў, яны толькі назіралі як паўз іх выходзіць з акружэння 47-й танкавы корпус[60]. Пасля цяжкіх дзённых баёў ноч прайшла адносна спакойна, месцамі былі спарадычныя сутыкненні; па магчымасці польская артылерыя працягвала абстрэл адступлення немцаў[60].

Нямецкія атакі на вышыню 262 аднавіліся раніцай 21 жніўня; палякі панеслі новыя страты, некаторыя трапілі ў палон. Каля 11:00 у апошнюю атаку на пазіцыі 9-га батальёна пайшлі рэшткі падраздзяленняў СС, разбітыя ў бліжнім баі[61]. Неўзабаве па апоўдні канадскія гвардзейскія грэнадзёры дабраліся да абаронцаў Монт-Армеля[48], а ўвечары пачалося адступленне 2-й і 9-й дывізій СС да Сены[48]. За час абароны ў атачэнні 1-я польская бранятанкавая дывізія страціла каля 20 % баявога складу[В]. Увечары 21 жніўня танкі 4-й канадскай дывізіі выйшлі да польскіх пазіцый каля Кудэара; 3-я і 4-я канадскія дывізіі размясціліся ў Сен-Ламберы і паўночным праходзе да Шамбуа[62]. Фалезскі мяшок канчаткова стаў катлом[62].

Наступствы

[правіць | правіць зыходнік]
Палонныя немцы ў Сен-Ламберы, 21 жніўня.

Да 22 жніўня ўсе германскія салдаты на захад ад Шамбуа загінулі або здаліся ў палон. Гісторыкі разыходзяцца ў ацэнцы нямецкіх страт: на думку большасці, 80 000-100 000 немцаў трапілі ў акружэнне, з іх 10  000-15 000 загінула, 45 000-50 000 трапіла ў палон і 20 000 прарваліся з мяшка[F]. Толькі ў адным паўночным сектары катла Германія страціла 344 танкі і бронемашыны, 2 447 ваенных аўтамабіляў і 252 гарматы[62]. У баях за «вышыню 262» тысячы немцаў загінулі, 5 000 трапілі ў палон; было знішчана 55 танкаў, 44 гарматы і 152 машыны[63]. Магутная 12-я танкавая дывізія СС «Гітлерюгенд» страціла 94 % танкаў, амаль усю артылерыю і 70 % грузавікоў; на пачатку Нармандскай кампаніі яна налічвала 20 000 чалавек і 150 танкаў, пасля выхаду з мяшка — 300 чалавек і 10 танкаў[64]. Нягледзячы на тое, што многім нямецкім падраздзяленням удалося адступіць на ўсход, яны страцілі большую частку тэхнікі[65]; у мяшку было знішчана каля 500 танкаў і САУ, толькі 24 танкі былі перапраўлены на ўсходні бераг Сены[65].Камандаванне саюзнікаў было вельмі расчаравана, што частка 7-й арміі здолела выйсці з акружэння; Мантгомеры востра крытыкавалі за маруджанне з блакіроўкай катла[8]. Вядомы журналіст Ральф Інгерсал, які падчас вайны служыў у штабе Эйзенхауэра, пасля вайны выказаў агульнае амерыканскае меркаванне:

Вызначаная мяжа сустрэчы амерыканскіх і брытанскіх войск праходзіла па лініі Аржантана. Войскі Патана, якія лічылі сваёй задачай блакіраванне катла, дасягнулі Аржантана і рушылі далей на поўнач. Але Мантгомеры, які фармальна ўзначальваў сухапутныя войскі саюзнікаў, вырашыў ужыць свой аўтарытэт і загадаў Патану вярнуцца на запланаваную лінію раздзелу… Мінула дзесяць дзён, а нямецкія войскі працягвалі арганізавана выходзіць з мяшка[66].

Нямецкая тэхніка, знішчаная каля Монт-Армеля.

Некаторыя гісторыкі згодны, што мяшок можна было замкнуць раней; Уілмат адзначае, што, нягледзячы на наяўнасць рэзерву, Мантгомеры не паслаў падмацаванні канадцам да Трэна і Шамбуа, хоць яны мелі патрэбу ў свежых часцях з высокім баявым духам. Гасцінгс піша, што Мантгомеры, бачыў няўдалыя дзеянні канадскіх дывізій падчас аперацыі «Тоталайз» і павінен быў паставіць у авангард больш дасведчаныя брытанскія часці[40]. Прызнаючы, што Мантгомеры і Крэрар маглі праявіць большую ініцыятыву, Гасцінг адзначае спрашчэнне сітуацыі да абсурду гісторыкамі д’Эстам і Блюменсонам, нібыта амерыканцы перакрылі б выхад намёртва, хоць іх пазіцыі былі б яшчэ болей расцягнутымі[67].

Уілмат сцвярджае, што насуперак устоянаму меркаванню амерыканцы захапілі Аржантан толькі 20 жніўня, за дзень да замыкання акружэння ў Шамбуа[68]. На думку Гасцінгса, амерыканская 90-я дывізія, якая замкнула мяшок з боку Аржантан-Шамбуа, была адным з найменш эфектыўных падраздзяленняў саюзнікаў у Нармандыі. Ён лічыць, што сапраўднай прычынай, па якой Мантгомеры спыніў Патана, была не асцярога выпадковага баявога сутыкнення з брытанцамі, а разуменне таго, што немцы яшчэ занадта моцныя і амерыканцы не змогуць утрымаць блакавальныя пазіцыі пад прарыўным ударам нямецкіх парашутыстаў, 2-й і 12-й танкавых дывізій СС[67].

Бітва за Фалезскі мяшок была фінальным этапам бітвы за Нармандыю, у якой немцы пацярпелі цяжкае паражэнне. Галоўнай прычынай гэтага было асабістае камандаванне Гітлера, яго вар’яцкая настойлівасць на контратацы, поўны кантроль над генераламі і адмова адводзіць войскі нават пад пагрозай акружэння. Падчас бітвы за Нармандыю было знішчана больш за 40 нямецкіх дывізій, страчана 450 000 чалавек, з якіх 240 000 загінулі або былі паранены. Саюзнікі страцілі 209 672 салдат і афіцэраў, 36 976 з іх загінулі[62]. Апошняя бітва аперацыі «Оверлорд» — вызваленне Парыжа — завяршыцца 25 жніўня, а 30 жніўня апошнія нямецкія часці адступілі за Сену[69].

Цяпер на месцах баёў устаноўлены памятныя пліты, стэлы; па іх таксама праводзяць экскурсійныя туры[70]. Да пяцідзесяцігоддзя бітвы, у 1994 годзе, на ключавым участку бітвы, вышыні 262, быў пабудаваны мемарыяльны комплекс з музеем, дзе штогод у жніўні ладзяцца спецыяльныя мерапрыемствы[71].

Заўвагі

[правіць | правіць зыходнік]

A. ↑  Тэры Коп называе наступныя дывізіі саюзнікаў, хоць і не сцвярджае, што ўсе яны актыўна ўдзельнічалі ў бітве:

  • 1-я канадская армія: 1-я польская бранятанкавая дывізія, 2-я канадская пяхотная дывізія, 3-я канадская пяхотная дывізія, 4-я Канадская танкавая дывізія; 2-я брытанская армія: 3-я пяхотная дывізія, 11-я бранятанкавая дывізія, 43-я (Уэсекская) пяхотная дывізія, 50-я (Нартумбрыйская) пяхотная дывізія, 53-я (Валійская) пяхотная дывізія, 59-я (Стафардшырская) пяхотная дывізія;
  • 1-я амерыканская армія: 1-я пяхотная дывізія ЗША, 3-я бранятанкавая дывізія ЗША, 9-я пяхотная дывізія ЗША, 28-я пяхотная дывізія ЗША, 30-я пяхотная дывізія ЗША; 3-я амерыканская армія: 2-я французская бранятанкавая дывізія, 90-я пяхотная дывізія ЗША[72].

B. ↑  Гісторыкі Карла д’Эст і Мілтан Шульман сцвярджаюць пра 80 000 нямецкіх вайскоўцаў у фалезскім мяшку[6]; Чэстэр Уілмат і Коп — пра 100 000[72].

C. ↑  Падчас аперацый «Тоталайз» і «Трэктэбл» агульныя страты канадцаў склалі 5 500 загінулых, зніклых і параненых[73]. Палякі падчас бітвы за вышыню 262 страцілі 325 чалавек забітымі, 1 002 параненымі і 114 зніклых без вестак[63]. Да гэтага, за 14-18 жніўня палякі страцілі 263 чалавекі. Такім чынам, за час аперацыі палякі страцілі 1 704 чалавекі, з іх 702 загінулымі і зніклымі[57].

D. ↑  Часам згадваюць назвы Даліна Смерці (the valley of death), мяшок Шамбуа (Chambois pocket), Шамбуа-Фалезскі мяшок (Falaise-Chambois pocket), Аржантана-Фалезскі мяшок (Argentan-Falaise pocket)[74], калідор Трэн-Шамбуа (Trun-Chambois gap)[75].

E. ↑  Некаторыя канадскія падраздзяленні выкарыстоўвалі для абазначэння сваіх пазіцый жоўтыя дымавыя шашкі, тым часам як гэты колер у 8-й паветранай арміі выкарыстоўвалі для намечаных цэляў: ад прыяцельскага агню канадцы і палякі страцілі каля 300 чалавек[76].

F. ↑  Шульман, Уілмат і Эліс пішуць пра 14-15 нямецкіх дывізіях у мяшку. Д’Эст ацэньвае акружаныя нямецкія сілы ў 80 000, з іх 10 000 загінулі, 50 000 узяты у палон і 20 000 выйшлі з акружэння[6]. Шульман згодны з агульнай колькасцю, аднак забітых ён ацэньвае ў 10 000-15 000, а палонных у 45 000[77]. Уілмат піша пра 100 000 акружаных, з якіх 10 000 загінулі і 50 000 палонены[78]. Уільямс згодны з названай колькасцю нямецкіх страт, але лічыць, што з катла маглі выбрацца 100 000 немцаў.

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Hastings 2006, p. 306.
  2. ↑ а б Williams 2004, p. 204.
  3. ↑ Shulman 2007, p. 180.
  4. ↑ Ellis, Allen, Warhurst 2004, p. 440.
  5. ↑ Wilmot 1998, p. 422.
  6. ↑ а б в D'Este 2004, p. 430-431.
  7. ↑ Reynolds 2002, p. 89.
  8. ↑ а б Wilmot 1998, p. 424.
  9. ↑ Van Der Vat 2003, p. 110.
  10. ↑ Williams 2004, p. 114.
  11. ↑ Griess 2002, p. 308-310.
  12. ↑ Хастингс 1989, с. 246.
  13. ↑ Trew, Badsey 2004, p. 48.
  14. ↑ Hart 2007, p. 38.
  15. ↑ Wilmot 1998, p. 390-392.
  16. ↑ Хастингс 1989, с. 366.
  17. ↑ Wilmot 1998, p. 393.
  18. ↑ Williams 2004, p. 185.
  19. ↑ Хастингс 1989, с. 402.
  20. ↑ Wilmot 1998, p. 394.
  21. ↑ Williams 2004, p. 194.
  22. ↑ а б Хастингс 1989, с. 397.
  23. ↑ D'Este 2004, p. 414.
  24. ↑ а б Williams 2004, p. 196.
  25. ↑ Wilmot 1998, p. 401.
  26. ↑ Хастингс 1989, с. 405.
  27. ↑ а б Хастингс 1989, с. 407.
  28. ↑ Bennett 1979, p. 112-119.
  29. ↑ Messenger 1999, p. 213-217.
  30. ↑ а б Williams 2004, p. 197.
  31. ↑ D'Este 2004, p. 404.
  32. ↑ Хастингс 1989, с. 420.
  33. ↑ Zuehlke 2001, p. 168.
  34. ↑ Айкс 2007, p. 265.
  35. ↑ Хастингс 1989, с. 421.
  36. ↑ Williams 2004, p. 370.
  37. ↑ Хастингс 1989, с. 423.
  38. ↑ а б Bercuson 2004, p. 230.
  39. ↑ Хастингс 1989, с. 424.
  40. ↑ а б в Хастингс 1989, с. 425.
  41. ↑ а б Wilmot 1998, p. 417.
  42. ↑ Хастингс 1989, с. 412.
  43. ↑ Wilmot 1998, p. 419.
  44. ↑ а б Хастингс 1989, с. 426.
  45. ↑ а б Bercuson 2004, p. 231.
  46. ↑ а б Хастингс 1989, с. 427.
  47. ↑ Van Der Vat 2003, p. 169.
  48. ↑ а б в Bercuson 2004, p. 232.
  49. ↑ Copp 2006, p. 104.
  50. ↑ а б в г Хастингс 1989, с. 428.
  51. ↑ Wilmot 1998, p. 420.
  52. ↑ а б в Хастингс 1989, с. 429.
  53. ↑ Zuehlke 2001, p. 169.
  54. ↑ Jarymowycz 2001, p. 192.
  55. ↑ Wilmot 1998, p. 423.
  56. ↑ D'Este 2004, p. 456.
  57. ↑ а б Jarymowycz 2001, p. 195.
  58. ↑ Jarymowycz 2001, p. 196.
  59. ↑ а б Van Der Vat 2003, p. 168.
  60. ↑ а б в D'Este 2004, p. 458.
  61. ↑ McGilvray 2004, p. 54.
  62. ↑ а б в г Хастингс 1989, с. 442.
  63. ↑ а б McGilvray 2004, p. 55.
  64. ↑ Bercuson 2004, p. 233.
  65. ↑ а б Хастингс 1989, с. 443.
  66. ↑ Ingersoll 1946, p. 190—191.
  67. ↑ а б Хастингс 1989, с. 444.
  68. ↑ Wilmot 1998, p. 425.
  69. ↑ Хастингс 1989, с. 451.
  70. ↑ Мемарыял Монт-Армеля: Дарога памяці жніўня 1944 (англ.). Архівавана з першакрыніцы 1 красавіка 2012. Праверана 5 снежня 2009.
  71. ↑ Мемарыял Монт-Армеля: Музей на вышыні 262 (англ.). Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2011. Праверана 5 снежня 2009.
  72. ↑ а б Copp 2003, p. 233-234.
  73. ↑ Jarymowycz 2001, p. 203.
  74. ↑ Keegan 2006, p. 136.
  75. ↑ Ellis, Allen, Warhurst 2004, p. 448.
  76. ↑ Хастингс 1989, с. 422.
  77. ↑ Shulman 2007, p. 180-184.
  78. ↑ Wilmot 1998, p. 422-424.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Фалезская_аперацыя&oldid=4809284"