Зыгмунд Шчаткоўскі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Зыгмунд Шчаткоўскі
Дата нараджэння 5 верасня 1877(1877-09-05)
Месца нараджэння
Дата смерці 9 лютага 1943(1943-02-09) (65 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці інжынер, горны інжынер
Месца працы
Альма-матар
Узнагароды
кавалер ордэна Адраджэння Польшчы
Подпіс Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Зыгмунд Францішак Шчаткоўскі, польск.: Zygmunt Franciszek Szczotkowski (5 (17) верасня 1877[1], Варшава — 9 лютага 1943, Бежанаў) — горны інжынер, першы польскі дырэктар шахты «Яніна» ў Лібёнжы (Польшча).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Сын Стэфана-Вінцэнта Анджэя (нар. 1 лютага[2] 1843, сядзіба Стэфанпалі[3] каля сяла Рыбінішкі (Латгалія, Віцебская губерня), родам з сям’і лівонскіх памешчыкаў[4] гербу Лодзя, чыноўніка чыгункі, які жыў у радавой сядзібе Стэфанава каля Улацлаўка, і Марыі Філамены, да замужжа — Кольбэ[5] (1849, Улацлавак — 21 лютага 1931, Лібёнж). Стэфан Шчаткоўскі яшчэ юнаком дапамагаў разам са сваёй маці ўдзельнікам паўстання 1863 г., завошта Шчаткоўскіх прысудзілі да канфіскацыі маёнтка ў Латгаліі, а самога Стэфана адправілі ў ссылку ўглыб Расіі[6] у 1864 г.; у 1867 г. ён прыехаў у Варшаву і там жаніўся. Неўзабаве ён захварэў на сухоты і памёр, калі яго сыну было два гады.

Да 1914[правіць | правіць зыходнік]

Спачатку Зігмунд хадзіў у школу ва Улацлаваку[7], пазней яго маці вырашыла пераехаць з ім у Варшаву, дзе ў 1896 г. ён здаў выпускны іспыт у рэальнай гімназіі. Затым быў студэнтам прэстыжнай навучальнай установы для шахцёраў у Леобене (Аўстрыя), якую скончыў 24 лютага 1900 г., атрымаўшы дыплом горнага інжынера. Па сканчэнні навучанні ён пачаў падрыхтоўку да ўдзелу ў экспедыцыі на Урал, дзе павінен быў даследаваць магчымасці выкарыстання мінералаў, якія залягаюць там, але неўзабаве адмовіўся ад удзелу. У студзені 1901 г. здаў іспыт перад Спецыяльнай Камісіяй Шахцёрскай Дамброўскай акругі. У 1901—1906 гадах займаўся разведкай спуску «Клімонтаў» у каменнавугальнай шахце «Ніўка» каля Сасноўца. Ад ліпеня 1906 г. кіраваў шахтай «Сатурн» у Чэлядзі[8]; звольніўся ў 1913 г. і выехаў да Францыі і Бельгіі, дзе знаёміўся з сучаснымі тэхналогіямі, каб пасля ўжыць іх у праектаванай горнавыратавальнай станцыі ў Сасноўцы.

1914—1939[правіць | правіць зыходнік]

Шахта ў Лібёнжы ў 1930 г., на пярэднім плане службовы дом дырэктара Шчаткоўскага.
Зыгмунд Шчаткоўскі ў 1931 г.

У 1914—1919 гадах быў кіраўніком Пастаяннай Канцылярыі Паліўнай Секцыі; у 1916—1917 гадах там жа скончыў Вышэйшыя курсы для чыноўнікаў адміністрацыі. У 1919 г. кіраваў горна-інжынернымі працамі каля Заверцаў.

Пачынаючы з 1 сакавіка 1920 быў галоўным інжынерам, а ад 18 лістападзе 1920 года да пачатку Другой сусветнай вайны — польскім дырэктарам Галіцкага Аб’яднання Шахт (Compagnie Galicienne de Mines) у Либёнже (у цяперашні час каменнавугальнымі Шахта «Яніна»). Ў Другой Рэчы Паспалітай актыўна ўдзельнічаў у развіцці Цэнтральнага Індустрыяльнага Рэгіёну; супрацоўнічаў з былым міністрам прамысловасці і гандлю ва ўрадзе Леапольда Скульскага (1919—1920) Антоніем Альшэўскім (у 1935—1937 гадах быў членам камісіі пад кіраўніцтвам Альшэўскага па даследаванні дзяржаўных прадпрыемстваў, так называецца камісія па пытаннях этатызму) і былым міністрам камунікацыі ва ўрадзе Бартэль і Пілсудскага, пазней дырэктарам шахты ў Тшэбіне, Паўлам Рамоцкім. За заслугі ў развіцці польскай прамысловасці 11 лістапада 1937 года. Крыж Кавалерскі Ордэна адраджэння Польшчы.

Па 1939[правіць | правіць зыходнік]

Пасля пачатку вайны, з 18 верасня 1939 г. у першы год акупацыі (да моманту прызначэння немцамі іншага дырэктара, што было фармальна абвешчана 3 чэрвень 1940 г.) быў прыняты на шахтавыя працы ў якасці Treuhänder’a. Быў ненадоўга арыштаваны Гестапа па абвінавачванні ў дыверсіі ў шахце; пасля вызвалення кіраваў шахтай яшчэ некалькі месяцаў, летам ці восенню 1940 пакінуў Лібёнж і пераехаў да сваёй сям’і, якая з 1 верасня 1939 года знаходзілася ў Бежанове пад Кракавам у доме, пабудаваным незадоўга перад вайной. Памёр з прычыны цяжкага хранічнага сардэчна-сасудзістага захворвання тры гады пазней.

Шмат падарожнічаў, асабліва па Еўропе і краінах каля Міжземнага мора, цікавіўся тэхнікай (у тым ліку радыётэхнікай) і фатаграфіяй (а таксама навінкамі ў гэтай вобласці, напрыклад, метадамі каляровай фатаграфіі). У свабодны час захапляўся нумізматыкай і ў меншай ступені філатэліяй і цяслярскімі працамі (у тым ліку тэхнікай інтарсіі рознымі відамі драўніны).

Сям’я[правіць | правіць зыходнік]

Быў двойчы жанаты. У кастрычніку 1907 ажаніўся з 19-гадовай Магдаленай Ганнай Шнабль [9], з якой пазней развёўся[10] (пасля выйшла замуж другі раз; памерла ў канцы 60-х гг. ХХ ст.).

У чэрвені 1923 ажаніўся з Марыяй Ветшыкоўскай герба «Кораб», у першым шлюбе Бароўскай (1886—1959)[11][12].

Шмат падарожнічаў, асабліва па Еўропе і краінах вакол Міжземнага Мора, цікавіўся тэхнікай (у тым ліку радыётэхнікі) і фатаграфіяй (а таксама навінкамі ў гэтай галіне, напрыклад, метадамі каляровай фатаграфіі). У вольны час захапляўся нумізматыкай і ў меншай ступені філатэліі і цяслярскімі працамі, у тым ліку тэхнікай інтарсіі рознымі пародамі драўніны.

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

За заслугі ў развіцці польскай прамысловасці 11 лістапада 1937 года Зігмунд атрымаў Кавалерскі Крыж Ордэна Адраджэння Польшчы[13].

Зноскі

  1. ↑ Усе даты ў гэтай біяграфіі, калі не ўказана іншае, указаны па новым стылі.
  2. ↑ Хутчэй за ўсё па старым стылі
  3. ↑ Latvijas romas katolu draudžu metriku grāmatas, Rēzeknes-Lubānas Dekanāts(недаступная спасылка) (Содержание " Церковные книги " Католики " Dekanāti " Rēzeknes-Lubānas " 1843—1843 Рождённые), стр. 76/112
  4. ↑ Дзедам Зыгмунда быў асэсар Альфонс Стэфанавіч Шчаткоўскі (пам. 1846), а дзядзькам — дваранін Лудзенскага павета ў Латгаліі Ян-Матэўш, малодшы брат Стэфана-Вінцэнта. У дзяржаўных архівах Латвіі, дзе захоўваюцца копіі перапісу насельніцтва Расійскай Імперыі ў 1897 г., на лісце Лудзенскага павета Віцебскай губерні знаходзіцца запіс (на стар. 527/669)(недаступная спасылка) пра Яна-Матэуша Шчаткоўскага, які пражываў у Лудзе з жонкай, трыма дачкамі і беларускай прыслужніцай
  5. ↑ З сям’і маці Зыгмунда Шчаткоўскага паходзіў народжаны ва Улацлаваку Браніслаў Кольбэ, пазней горны інжынер і дырэктар некалькіх прадпрыемстваў па здабычы і перапрацоўцы ў Сілезіі і Дамброўскім вугальным басейне
  6. ↑ Па трох гадах ссылкі атрымаў дазвол вярнуцца ў Царства Польскае; у цэнтральным дзяржаўным архіве Рэспублікі Чувашыя (ЦГА ЧР.) у Чэбаксарах захаваліся дакладныя запіскі аб знаходжанні Стэфана Шчаткоўскага ў Цывільску ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.7. Л.58; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.9.Л.132; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.28. Л.60; ЦГА ЧР. Ф.122. Оп.1.Д.2б. Л.46)
  7. ↑ Па яго ўласных словах адлегласць ад Стэфанова да Улацлавака (каля 15 км) яму часта даводзілася праходзіць пешшу
  8. ↑ у гэтай шахце, яшчэ падчас вучобы ў Леобен, улетку 1898 г. (з 8 жніўня па 30 верасня) ён прайшоў навучальную практыку
  9. ↑ у іх нарадзілася дзве дачкі: Милослава, род. 1908, і Сафія Станіслава, род. 1911 г., якая эмігравала ў Румынію
  10. ↑ Шчаткоўскія бралі шлюб у Каталіцкай Царквы, якая ў той час, як і цяпер, не прызнае разводаў; у сувязі з гэтым Зігмунд Шчаткоўскі змяніў веравызнанне (у кастрычніку 1922 г.) на кальвінізм; толькі ў канцы свайго жыцця ён вярнуўся ў каталіцкую веру (афіцыйны акт пераходу быў ім падпісаны ў жніўні 1942, але ўжо ў нямецкім пасведчанні асобы (нем. Kennkarte) у сакавіку 1942 у графе «веравызнанне» было ўпісана «рымска-каталіцкае»)
  11. ↑ У 1924 г. у іх нарадзілася дачка Ганна Марыя; па вайне яна выйшла замуж за Генрыха Зялінскага і жыла ва Вроцлаве да смерці ў 2014 г.; іх сын Кшыштаф Зялінскі — прафесар медыцынскіх навук, патолог.
  12. ↑ некралог Ганны Марыі
  13. ↑ Monitor Polski 1937 nr 260 poz. 410 Архівавана 12 лістапада 2013., стар. 3, калонка 1

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • L. Nieckula, «Cmentarz Bieżanowski» [в:] «Gazeta Dzielnicowa Dwunastka», ISSN 1426-3211, Kraków-Bieżanów, Nr 6-7/2004, стр. 6
  • M. Leś-Runicka, «Historia kopalni węgla kamiennego Janina w Libiążu», выд. Południowy Koncern Węglowy, ZG Janina, Libiąż 2008 (без ISBN)
  • W. Kwinta, «Paliwo dla energetyki» [в:] «Польская Энергия» («Polska Energia» — magazyn informacyjny pracowników Grupy Tauron, ISSN 1689-5304), выд. Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, Katowice, Nr 4(42)/2012 Архівавана 29 кастрычніка 2013., стр. 26-27
  • J. Zieliński, «Portret pioniera» [в:] «Nasze Forum» — magazyn Grupy Tauron (без ISSN), выд. Południowy Koncern Węglowy, Jaworzno, ч. I в Nr 11(35)/2012, стр. 10-11; ч. II в Nr 1(37)/2013, стр. 12-13
  • J. Zieliński, «Budował Janinę» [в:] «Przełom» — Tygodnik Ziemi Chrzanowskiej, ISSN 1231-5664, Nr 48(1069), 5.12.2012, стр. 22
  • J. Zieliński, K. Zieliński, «Wspomnienie o Zygmuncie Franciszku Szczotkowskim (1877—1943)» [в:] «Kwartalnik Historii Nauki i Techniki», изд. Instytut Historii Nauki PAN (Институт истории науки ПАН), ISSN 0023-589X, р. 58, № 3/2013, стр. 129—145

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Зыгмунд_Шчаткоўскі&oldid=4530706"