Аляксандр Мікалаевіч Весялоўскі

Аляксандр Мікалаевіч Весялоўскі
Дата нараджэння	4 (16) лютага 1838[…]
Месца нараджэння	Масква, Маскоўская губерня, Расійская імперыя[…]
Дата смерці	10 (23) кастрычніка 1906[…] (68 гадоў)
Месца смерці	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя[…]
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі ў Санкт-Пецярбургу
Грамадзянства	Расійская імперыя
Бацька	Q117377790?
Род дзейнасці	філолаг, гісторык літаратуры, comparative literature academic
Навуковая сфера	літаратуразнаўства
Месца працы	Імператарскі Маскоўскі ўніверсітэт Імператарскі Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт Бястужаўскія курсы[d]
Навуковае званне	правадзейны член Пецярбургскай АН
Альма-матар	Маскоўскі ўніверсітэт
Навуковы кіраўнік	Ф. І. Буслаеў
Вядомыя вучні	У. Ф. Шышмароў
Член у	Пецярбургская акадэмія навук Сербская акадэмія навук і мастацтваў
Узнагароды	Канстанцінаўскі медаль
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксандр Мікалаевіч Весялоўскі (4 (16) лютага 1838, Масква — 10 (23) кастрычніка 1906, Санкт-Пецярбург) — рускі гісторык літаратуры, прафесар Пецярбургскага ўніверсітэта (з 1870), акадэмік (з 1877), брат літаратуразнаўца і акадэміка Аляксея Мікалаевіча Весялоўскага.

Біяграфія

Па заканчэнні 2-й Маскоўскай гімназіі ў 1854 годзе паступіў на гісторыка-філалагічны факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Займаўся галоўным чынам пад кіраўніцтвам прафесараў Ф. І. Буслаева, В. М. Бадзянскага і П. М. Кудраўцава. Па заканчэнні курса (1859) каля года служыў гувернёрам у сям'і рускага пасла ў Іспаніі князя М. А. Галіцына, пабываў у Італіі, Францыі і Англіі. У 1862 камандзіраваны за мяжу для падрыхтоўкі да прафесарскага звання: звыш года займаўся ў Берліне; ў 1863 годзе вывучаў славістыку ў Празе, у Чэхіі і, нарэшце, у Італіі.

Аляксандр Мікалаевіч Весялоўскі памёр 23 кастрычніка 1906 года. Пахаваны на Новадзявочых могілках Санкт-Пецярбурга.

Навуковая творчасць

Прабыў некалькі гадоў у Італіі і надрукаваў сваю першую вялікую працу, па-італьянску, у Балонні («Il paradiso degli Alberti» у «Scelte di curiosita litterarie» за 1867—1869 гг.). Пасля гэтая праца была перароблена аўтарам па-руску і прадстаўлена ім на суісканне ступені магістра ў Маскоўскі ўніверсітэт («Віла Альберці», новыя матэрыялы для характарыстыкі літаратурнага і грамадскага пералому ў італьянскім жыцці XIV — XV стст., Масква, 1870). Прадмова да выдання тэксту, упершыню адшуканага Весялоўскім, даследаванне пра аўтара гэтага рамана і яго адносіны да сучасных літаратурных плыняў былі прызнаныя замежнымі аўтарытэтнымі вучонымі (Фелікс Лібрэхт, Гаспары, Кёрцінг і іншыя), у многіх адносінах узорнымі, але сам твор, які прыпісваецца аўтарам Джавані дэ Прата, уяўляе толькі гістарычны інтарэс. Весялоўскі паказаў на асаблівае значэнне, якое ён надае вывучэнню падобных помнікаў у сувязі з пытаннем аб т. зв. пераходных перыядах у гісторыі, і выказаў яшчэ ў 1870 г. («Маскоўскія ўніверсітэцкія весткі», № 4) свой агульны погляд на значэнне італьянскага Адраджэння — погляд, які падтрымліваўся ім і пасля ў артыкуле «Супярэчнасці італьянскага Адраджэння» («Часопіс Міністэрства народнай асветы», 1888), але ў больш глыбокай і ўдумлівай фармулёўцы.

З іншых работ А. М. Весялоўскага, якія маюць дачыненне да той жа эпохі Адраджэння ў розных краінах Еўропы, варта адзначыць шэраг нарысаў, якія друкаваліся пераважна ў «Весніку Еўропы»: пра Дантэ (1866), Джардана Бруна (1871), Франчэска дэ Барберыні і Бакача («Бяседа», 1872), Рабле (1878), Роберта Грына (1879) і іншых. З наступнай сваёй дысертацыяй, на ступень доктара, Весялоўскі ўступіў у іншую вобласць навуковых пошукаў: гісторыка-параўнальнага вывучэння агульнанародных паданняў («Славянскія паданні пра Саламона і Кітаўраса і заходнія легенды пра Марольфа і Мерліна», СПб., 1872), прычым у асобным артыкуле растлумачыў значэнне гісторыка-параўнальнага метаду, якога ён выступіў змагаром («Часопіс Міністэрства народнай асветы», ч. CLII). Пытання пра параўнальнае вывучэнне казачных тэм, абрадавых паданняў і звычаяў Весялоўскі датычыўся ўжо ў адной з самых ранніх сваіх работ (1859 г.), а пасля ў двух італьянскіх артыкулах (аб народных паданнях у паэмах Ант. Пугі, «Atteneo Italiano», 1866 г.; аб матыве «пераследуемай прыгажуні» ў розных помніках сярэднявечнай літаратуры, з нагоды італьянскай навелы пра каралеўну дакійскую; Піза, 1866). У пазнейшай працы аўтар прадставіў шырокае даследаванне з гісторыі літаратурных зносін паміж Усходам і Захадам, прасачыўшы пераходы саламонаўскіх паданняў ад помнікаў індыйскай літаратуры, яўрэйскіх і мусульманскіх легенд да пазнейшых адгалоскаў іх у рускіх духоўных вершах і, на ўскраінах Заходняй Еўропы, у кельцкіх народных паданнях. Адстойваючы тэорыю літаратурных запазычанняў (Бенфей, Данлап-Лібрэхт, Пыпін) у процівагу ранейшай школе (Якаб Грым і яго паслядоўнікі), якія тлумачаць падабенства розных паданняў у індаеўрапейскіх народаў агульнасцю іх крыніцы ў праіндаеўрапейскім паданні, Весялоўскі адцяніў важнае значэнне Візантыі ў гісторыі еўрапейскай культуры і паказаў на яе пасрэдніцкую ролю паміж Усходам і Захадам.

Пасля Весялоўскі неаднаразова вяртаўся да прадмета сваёй дысертацыі, дапаўняючы і збольшага выпраўляючы выказаныя ім раней здагадкі (пар. «Новыя даныя да гісторыі саламонаўскіх паданняў» у «Запісках 2-га аддзялення Акадэміі навук», 1882). Акрамя названага сюжэта, ім былі з асаблівай падрабязнасцю вывучаны цыклы паданняў пра Аляксандра Вялікага («Да пытання аб крыніцах сербскай Александрыі» — «З гісторыі рамана і аповесці», 1886), «Аб траянскіх дзеяннях» (ibid., т. II; там жа разбор аповесцяў пра Трышчана, Баву і Атылу), «Аб імператары, які вяртаецца» (Адкрыцці Мяфодзія і візантыйска-германская імператарская сага) і іншыя ў шэрагу нарысаў пад агульнай назвай «Досведы па гісторыі развіцця хрысціянскіх легенд» («Часопіс Міністэрства народнай асветы» за 1875—1877 гг.). Даследаванні Весялоўскага па народнай славеснасці і менавіта па фальклору ў цесным сэнсе слова (параўноўванне падобных павер’яў, паданняў і абрадаў у розных народаў) рассеяны ў розных яго працах пра помнікі старажытнай пісьменнасці і ў яго справаздачах аб новых кнігах і часопісах па этнаграфіі, народазнаўству і т. п., справаздачах, якія друкаваліся пераважна ў «Часопісе Міністэрства народнай асветы».

Весялоўскі неаднаразова звяртаўся і да разгляду пытанняў па тэорыі славеснасці, абіраючы прадметам сваіх чытанняў ва ўніверсітэце на працягу некалькіх гадоў «Тэорыю паэтычных родаў у іх гістарычным развіцці». У друку да гэтага часу з’явіліся толькі нешматлікія артыкулы, якія маюць дачыненне да вызначанай задачы. Адзначым па пытанні аб паходжанні лірычнай паэзіі рэцэнзію Весялоўскага на «Матэрыялы і даследаванні П. П. Чубінскага» (гл. «Справаздача аб 22-м прысуджэнні ўзнагарод графа Уварава», 1880); далей — артыкул: «Гісторыя або тэорыя рамана?» («Запіскі 2-га аддзялення Акадэміі навук», 1886). Разгляду розных тэорый аб паходжанні народнага эпасу (пар. «Нататкі і сумненні аб параўнальным вывучэнні сярэднявечнага эпасу», «Часопіс Міністэрства народнай асветы», 1868) прысвечаны цэлы шэраг даследаванняў, прычым агульныя погляды аўтара выкладзены ў розных артыкулах яго з нагоды новых кніг: «Параўнальная міфалогія і яе метад», з нагоды працы Анджэла дэ Губернаціс («Веснік Еўропы», 1873 года); «Новая кніга пра міфалогію», з нагоды дысертацыі Ваяводскага (ibid., 1882); «Новыя даследаванні аб французскім эпасе» («Часопіс Міністэрства народнай асветы», 1885). Хоць Весялоўскі паставіў вывучэнне народнага эпасу на глебу параўнальнага разгляду матэрыялу вусных і кніжных паданняў у розных літаратурах, але галоўным аб’ектам сваіх даследаванняў ён выбраў рускі народны эпас (гл. «Паўднёва-рускія быліны» у «Запісках 2-га аддзялення Акадэміі навук», 1881—1885 гг., і шэраг дробных артыкулаў у «Часопісе Міністэрства народнай асветы»), а з другога боку, распачаў серыю «У пошуку ў галіне рускіх духоўных вершаў» («Запіскі 2-га аддзялення Акадэміі навук», з 1879 г.), якія працягваюць выходзіць асобнымі выпускамі дагэтуль, амаль штогод; утрыманне гэтых «У пошуку» вельмі разнастайнае, і часцяком матывы духоўнай народнай паэзіі служаць толькі падставай для самастойных экскурсаў у розныя вобласці літаратуры і народнага жыцця (напрыклад, экскурс пра скамарохаў і шпільманах у IV выпуску), а ў прыкладаннях надрукаваныя ўпершыню многія тэксты старажытнай пісьменнасці на розных мовах. Весялоўскі праявіў рэдкія здольнасці да моў і, не будучы лінгвістам у цесным сэнсе слова, засвоіў большасць неаеўрапейскіх (сярэднявечных і найноўшых) моў, шырока карыстаючыся гэтай перавагай для сваіх гісторыка-параўнальных даследаванняў. Наогул, у сваіх шматлікіх і разнастайных працах Весялоўскі выказваў выдатную эрудыцыю, строгасць прыёмаў крытыкі ў распрацоўцы матэрыялаў і чуласць даследчыка (па перавазе аналітыка), які, вядома, можа часам памыляцца ў выказваных гіпотэзах, але заўсёды засноўваў свае меркаванні на навукова магчымых і верагодных меркаваннях і прыводзіў у пацверджанне больш-менш важкія факты.

Працы

Пералік прац Весялоўскага да 1885 года, якія змяшчаліся пераважна ў розных перыядычных выданнях, быў складзены ў 1888 годзе: «Паказальнік да навуковых прац А. М. В., 1859 — 1885» (СПб.). Яго працы (збольшага названыя вышэй) друкаваліся ў варонежскіх «філалагічных запісках», «Часопісе Міністэрства народнай асветы», у «Заходняй Акадэміі» і ў «Archiv für Slavische Philologie». У 1891 г. выйшаў першы том перакладу Весялоўскага «Дэкамерона» Бакача і надрукаваны артыкул яго «Настаўнікі Бакача» («Веснік Еўропы»). Характарыстыку прац Весялоўскага па вывучэнню народнай літаратуры гл. у А. М. Пыпіна: «Гістор. руск. этнаграфіі» (1891, т. II, 252—282); там жа ў дадатку (423—427) змешчана кароткая яго аўтабіяграфія.

Прызнанне

У кастрычніку 2006 у Інстытуце рускай літаратуры РАН (Пушкінскі дом) прайшла канферэнцыя да 100-годдзя з дня смерці вучонага.

Выданні

• Веселовский А. Н. Собрание сочинений. Т. 1-6, 8, 16. СПб; М.-Л., 1908—1938 (не завершено).
• Веселовский А. Н. Избранные статьи. — Л., 1939
• Веселовский А. Н. Историческая поэтика / Ред., вступ. ст. и прим. В. М. Жирмунского. — Л.: Гослитиздат, 1940.
• Веселовский А. Н. Историческая поэтика. — М.: Высшая школа, 1989. — 408 с. — (Классика литературной науки). — 12 000 экз. — ISBN 5-06-000256-X. (в пер.)
• Поэтика сюжетов Архівавана 19 красавіка 2009.

Бібліяграфія

Кнігі

• Вилла Альберти. Новые материалы для характеристики литературного и общественного перелома в итальянской жизни XIV-XV столетия. — М.: Синодальная типография, 1870. — 399 с.(недаступная спасылка)
• Славянские сказания о Соломоне и Китоврасе и западные легенды о Морольфе и Мерлине. — СПб.: тып. В. Демакова, 1872. — 373 с.(недаступная спасылка)
  • 2-е изд.: Собрание сочинений Александра Николаевича Веселовского. серия III. Роман и повесть. Том первый, вып. 1 (стр. 1-416). Славянские сказания о Соломоне и Китоврасе и западные легенды о Морольфе и Мерлине. — Петроград: Двенадцатая государственная типография, 1921. — Т. 8. — 416 с.
• Из истории романа и повести: В 2 выпусках. — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1886-1888.
  • Выпуск первый. Греко-византийский период. — 1886. — 80 с.
  • Выпуск второй. Славяно-романский отдел. — 1888. — 262 с.
• Новые данные для истории романа об Александре. — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1892. — 168 с.
• Боккаччьо, его среда и сверстники: В 2 томах. — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1893-1894.
  • Том первый. — 1893. — 545 с.
  • Том второй. — 1894. — 679 с.

Артыкулы

• Сравнительная мифология и её метод(руск.) // Вестник Европы : журнал. — 1873. — № 10. — С. 637-680.
• Лорренские сказки(руск.) // Журнал Министерства народного просвещения : журнал. — 1887 (апрель). — С. 285-303.
• Русские и вильтины в саге о Тидрике Бернском (Веронском)(руск.) // Известия ОРЯС Императорской Академии наук : журнал. — 1906. — Т. XI. — С. 1-190.

Зборы сачыненняў

• серыя I. Поэтика. Том первый (1870—1899). — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1913. — Т. 1. — 630 с.
• серыя I. Поэтика. Том второй. Вып. 1 (1897—1809). — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1913. — Т. 2. — 159 с.
• серыя II. Италия и Возрождение. Том первый (1870—1899). — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1908. — Т. 3. — 591 с.
• серыя II. Италия и Возрождение. Том второй. Вып. 1 (1871—1905). — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1909. — Т. 4. — 611 с.
• серыя II. Италия и Возрождение. Том второй. Вып. 2 (1861-1876). — СПб.: тип. Имп. Академии наук, 1909. — Т. 4. — 336 с.
• серыя II. Италия и Возрождение. Том третий (1893). Боккаччьо, его среда и сверстники. Том первый. — Петроград: тип. Имп. Академии наук, 1915. — Т. 5. — 668 с.(недаступная спасылка)
• серыя III. Роман и повесть. Том первый, вып. 1 (стр. 1-416). Славянские сказания о Соломоне и Китоврасе и западные легенды о Морольфе и Мерлине. — Петроград: Двенадцатая государственная типография, 1921. — Т. 8. — 416 с.
• серыя III. Роман и повесть. Том первый, вып. 2 (стр. 417-606). — Л.: Изд-во Академии наук СССР, 1930. — Т. 8. — 190 с.

Літаратура

• Аляксандр Мікалаевіч Весялоўскі (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
• Веселовский Александр Николаевич // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Памяти академика Александра Николаевича Веселовского: По случаю десятилетия со дня его смерти (1906—1916). Пг., 1921.
• Б. М. Энгельгардт Александр Николаевич Веселовский Пг., 1924
• Русские писатели, 1800—1917 : Биографический словарь. Москва, 1989. Т. 1. С. 434—436.
• Наследие Александра Веселовского. Исследования и материалы. СПб.: Наука, 1992.

Спасылкі

• Биографическая справка
• Профіль Александра Николаевича Веселовского на афіцыйным сайце РАН
• Сочинения Веселовского на сайте Lib.ru: Классика
• Veselovsk, A. N. (Aleksandr Nikolaevich), 1838—1906 — книги А. Н. Веселовского в Архиве Интернета