Дантэ Аліг’еры

Дантэ Аліг’еры
італ.: Dante Alighieri
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	італ.: Dante da Alaghiero degli Alaghieri
Дата нараджэння	каля 1265
Месца нараджэння	Фларэнцыя, Фларэнційская рэспубліка[…]
Дата смерці	14 верасня 1321
Месца смерці	Равена, Папская вобласць[…]
Пахаванне	Грабніца Дантэ[d] Quadrarco di Braccioforte[d] Quadrarco di Braccioforte[d]
Грамадзянства	Фларэнцыя (да 1302)
Бацька	Alighiero di Bellincione[d]
Маці	Bella degli Abati[d]
Жонка	Gemma Donati[d]
Дзеці	Jacopo Alighieri[d], Pietro Alighieri[d] і Antonia Alighieri[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, празаік, палітык, філосаф, палітычны тэарэтык, інтэлектуал, мовазнавец
Гады творчасці	1292—1321
Кірунак	Dolce stil novo
Мова твораў	стараітальянская, лацінская
Грамадская дзейнасць
Член у	Doctors and Apothecaries Guild[d] White Guelphs[d]
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Дантэ Аліг’еры (італ.: Dante Alighieri; 21 мая 1265 — 14 верасня 1321) — італьянскі паэт, адзін з заснавальнікаў літаратурнай італьянскай мовы. Стваральнік «Камедыі» (якая пазней атрымала эпітэт «Боскай»), у якой быў дадзены сінтэз познесярэднявечнай культуры.

Біяграфія

У Фларэнцыі

Згодна сямейнаму паданню, продкі Дантэ паходзілі з рымскага роду Элізееў, якія ўдзельнічалі ў заснаванні Фларэнцыі. Качагвіда, прапрадзед Дантэ, браў удзел у крыжовым паходзе Конрада III (1147—1149), быў прысвечаны ім у рыцары і загінуў у баі з мусульманамі. Качагвіда быў жанаты з дамай з ламбардскай сям’і Альдыг’еры ды Фантана. Імя «Альдыг’еры» трансфармавалася ў «Аліг’еры»; так быў названы адзін з сыноў Качагвіды. Сын гэтага Аліг’еры, Белінчонэ, дзед Дантэ, які выганяўся з Фларэнцыі падчас змагання гвельфаў і гібелінаў, вярнуўся ў родны горад у 1266 годзе, пасля паразы Манфрэда Сіцылійскага пры Беневента. Аліг’еры II, бацька Дантэ, мабыць, не прымаў удзелу ў палітычным змаганні і заставаўся ў Фларэнцыі.

Дантэ на фрэсцы вілы Кардучы Андрэа дэль Кастанья (1450, Галерэя Уфіцы).

Дакладная дата нараджэння Дантэ невядомая. Па сведчанні Бакача, Дантэ нарадзіўся ў маі 1265 года. Сам Дантэ паведамляў пра сябе (Камедыя, Рай, 22), што нарадзіўся пад знакам Блізнят, які пачынаецца з 21 мая. У сучасных крыніцах найчасцей прыводзяцца даты другой паловы мая 1265а. Таксама вядома, што Дантэ быў хрышчаны 25 сакавіка 1266 года (у першую жарсную суботу пасля сваіх нараджэння) пад імем Дурантэ.

Першым настаўнікам Дантэ быў вядомы ў той час паэт і навуковец Брунэта Лаціні. Месца, дзе вучыўся Дантэ, невядома, але ён атрымаў шырокія спазнанні ў антычнай і сярэднявечнай літаратуры, у прыродазнаўчых навуках і быў знаёмы з ерэтычнымі навукамі таго часу.

З досыць вялікай ступенню верагоднасці мяркуецца, што ў 1286—1287 гадах Дантэ жыў некалькі месяцаў у Балонні паблізу ад захаваных дагэтуль веж Гарызенда і Азінэлі. Без якіх-небудзь дакументальных пацверджанняў даследчыкі дапушчаюць, што найболей імавернай прычынай яго знаходжання ў гэтым горадзе магло быць навучанне ў знакамітым універсітэце.

Блізкім сябрам Дантэ быў паэт Гвіда Кавальканці. Яму Дантэ прысвяціў мноства вершаў і фрагментаў паэмы «Новае жыццё».

Першае актавае згадванне пра Дантэ Аліг’еры як грамадскага дзеяча адносіцца да 1296 і 1297 гадоў, ужо ў 1300 ці 1301 годзе быў абраны прыёрам. У 1302 годзе ён быў выгнаны разам са сваёй партыяй белых гвельфаў і ніколі больш не ўбачыў Фларэнцыі, памёршы ў выгнанні.

Гады выгнання

Помнік Дантэ 1865 г. Фларэнцыя. Праца скульптара Э. Паці.

Гады выгнання былі для Дантэ гадамі вандроўніцтва. Ужо ў тую пару ён быў лірычным паэтам сярод тасканскіх паэтаў «новага стылю» — Чына з Пістойі, Гвіда Кавальканці і інш. Яго «La Vita Nuova (Новае жыццё)» ужо была напісана; выгнанне зрабіла яго больш сур’ёзным і строгім. Ён ладзіць свой «Баль» («Convivio»), алегарычна-схаластычны каментар да чатырнаццаці канцонам. Але «Convivio» так і не скончаны: напісаны былі толькі ўводзіны і тлумачэнне да трох канцон. Не скончаны, абрываючыся на 14-й частцы другой кнігі, і лацінскі трактат пра народную мову, ці красамоўстве («De vulgari eloquentia»).

У гады выгнання стварыліся паступова і пры тых жа ўмовах працы тры канцікі Боскай Камедыі. Час напісання кожнай з іх можа быць вызначана толькі прыблізнае. Рай дапісваўся ў Равене, і няма нічога неверагоднага ў аповедзе Бакача, што амбасадару смерці Дантэ Аліг’еры яго сыны доўгі час не маглі дашукацца трынаццаці апошніх песень, пакуль, згодна легендзе, Дантэ не прысніўся свайму сыну Якопа і не падказаў, дзе яны ляжаць.

Пра лёс Дантэ Аліг’еры вельмі мала фактычных звестак, след яго на працягу гадоў губляецца. На першую пару ён знайшоў прытулак ва ўладара Вероны, Барталамеа дэла Скала; параза ў 1304 г. яго партыі, якая спрабавала сілай дамагчыся пасяленні ў Фларэнцыю, выракла яго на доўгую вандроўку па Італіі. Познае ён прыбыў у Балонню, у Луниджьяне і Казентино, у 1308—1309 гг. апынуўся ў Парыжы, дзе выступаў з гонарам на публічных дыспутах, звычайных ва ўніверсітэтах таго часу. Менавіта ў Парыжы Дантэ заспела вестка, што імператар Генрых VII збіраецца ў Італію. Ідэальныя мроі яго «Манархіі» ўскрэслі ў ім з новай сілай; ён вярнуўся ў Італію (напэўна, у 1310-м або ў пачатку 1311 года), чакаючы ёй абнаўлення, сабе — вяртання грамадзянскіх правоў. Яго «ліст да народаў і кіраўнікоў Італіі» змешчае кучу гэтых надзеяў і захопленай упэўненасці, аднак, імператар-ідэаліст раптам сканаў (1313), а 6 лістапада 1315 г. Раньеры дзі Закарыя з Арв’ета, намеснік караля Роберта ў Фларэнцыі, пацвердзіў дэкрэт выгнання ў дачыненні Дантэ Аліг’еры, яго сыноў і многіх іншых, засудзіўшы іх на пакаранне смерцю, у выпадку, калі яны трапяцца ў рукі фларэнтыйцаў.

Надмагілле Дантэ ў Равене.

З 1316—1317 г. ён пасяліўся ў Равене, куды яго выклікаў на супакой сіньёр горада, Гвіда ды Палента. Тут, у коле дзяцей, сярод сяброў і прыхільнікаў, ствараліся песні Рая.

Смерць

Улетку 1321 года Дантэ як пасол кіраўніка Равены адправіўся ў Венецыю для зняволення свету з рэспублікай Святога Марка. Па дарозе назад Дантэ захварэў малярыяй і памёр у Равене ў ноч з 13 на 14 верасня 1321 года.

Дантэ быў пахаваны ў Равене; пышны маўзалей, які рыхтаваў яму Гвіда ды Палента, не быў узведзены. Сучасная магільня (таксама званая «маўзалеем») пабудавана ў 1780 г. Усім знаёмы партрэт Дантэ Аліг’еры пазбыты верагоднасці: Бакача малюе яго барадатым заміж легендарнага гладка выгаленага, аднак, у агульным яго выява адказвае нашаму традыцыйнаму ўяўленню: даўгаваты твар з арліным носам, вялікімі вачамі, шырокімі скуламі і выбітнай ніжняй губой; вечна сумны і засяроджана-задуменны.

Вонкавыя выявы
Дантэ (Пасмяротная маска)
	Выява

Кароткая храналогія жыцця і творчасці

• 1265 — нараджэнне Дантэ.
• 1274 — першая сустрэча з Беатрычэ.
• 1283 — другая сустрэча з Беатрычэ.
• 1290 — смерць Беатрычэ.
• 1292 — стварэнне аповесці «Новае жыццё» («La Vita Nuova»).
• 1296/97 — першае згадванне пра Дантэ як пра грамадскага дзеяча.
• 1298 — жаніцьба Дантэ на Джэме Данату.
• 1300/01 — прыёр Фларэнцыі.
• 1302 — выгнаны з Фларэнцыі.
• 1304—1307 — «Баль».
• 1304—1306 — трактат «Пра народнае красамоўства».
• 1306—1321 — стварэнне «Боскай камедыі».
• 1308/09 — Парыж.
• 1310/11 — вяртанне ў Італію.
• 1315 — пацверджанне выгнання Дантэ і яго сыноў з Фларэнцыі.
• 1316—1317 — пасяліўся ў Равене.
• 1321 — як пасол Равены адпраўляецца ў Венецыю.
• У ноч з 13 верасня на 14 верасня 1321 — памірае па дарозе ў Равену.

Асабістае жыццё

У паэме «Новае жыццё» Дантэ апеў сваё першае юнацкае каханне — Беатрычэ Партынары, якая памерла ў 1290 годзе ў 24-гадовым узросце. Дантэ і Беатрычэ сталі знакам кахання, як Петрарка і Лаура, Трыстан і Ізольда, Рамеа і Джульета.

У 1274 годзе дзевяцігадовы Дантэ залюбаваўся на майскім свяце дзяўчынкай васьмі гадоў, дачкой суседа, Беатрычэ Партынары — гэты яго першы біяграфічны ўспамін. Ён і перш бачыў яе, але ўражанне ад гэтай сустрэчы абнавілася ў ім, калі праз дзевяць гадоў (у 1283 годзе) ён убачыў яе зноў ужо замужняй жанчынай і гэтым разам захапіўся ёю. Беатрычэ робіцца на ўсё жыццё «ўладаркай яго намераў», выдатным знакам таго маральна падымалага пачуцця, якое ён працягваў пялегаваць у яе выяве, калі Беатрычэ ўжо памерла (у 1290 годзе), а сам ён уступіў у адзін з тых дзелавых шлюбаў, па палітычным разліку, якія ў той час былі прыняты.

Сям’я Дантэ Аліг’еры трымала бок фларэнтыйскай партыі Чэркі (італ.: Cerchi), якая варагавала з партыяй Данаці (італ.: Donati). Аднак, Дантэ Аліг’еры жаніўся з Джэмай Данаці, дачкой Манета Данаці. Дакладная дата яго жаніцьбы невядомая, адзіна, ёсць інфармацыя, што ў 1301 годзе ў яго ўжо было трое дзяцей (Pietro, Jacopo and Antonia). Калі Дантэ Аліг’еры быў выгнаны з Фларэнцыі, Джэма засталася ў горадзе з дзецьмі, захоўваючы рэшткі бацькаўскага набытку.

Надалей, калі Дантэ Аліг’еры складаў сваю «Камедыю» ва ўслаўленне Беатрычэ, Джэма ў ёй не была згадана ніводным словам. У апошнія гады ён жыў у Равене; вакол яго памкнуліся яго сыны, Якопа і П’етра, паэты, будучыя яго каментатары, і дачка Антонія; толькі Джэма жыла ўдалечыні ад усёй сям’і. Джавані Бакача, адзін з першых біёграфаў Дантэ Аліг’еры, абагульніў усё гэта: быццам Дантэ Аліг’еры жаніўся па прымусу і дамаўленням, таму ў доўгія гады выгнання аніразу не падумаў выклікаць да сябе жонку. Беатрычэ вызначыла тон яго пачуцця, досвед выгнання — яго грамадскія і палітычныя пагляды і іх архаізм.

Творчасць

Быў членам паэтычнага руху Dolce stil novo. У сваіх ранніх вершах Дантэ апяваў Беатрычэ Партынары (1267—1290), каханне да якой пранёс праз усё жыццё. Гэтыя вершы і далучаная да іх проза на італьянскай мове склалі першы буйны твор — «Новае жыццё» (1291-93, выд. 1576), у якім распрацаваў правілы «новага салодкага стылю» (ускладненыя маральна-філасофскія ідэі, сімволіка і алегарызм, вытанчанасць мастацкай формы). Пазней яго творчасць развівалася ў двух кірунках: на лацінскай мове ствараў трактаты па пытаннях італьянскай мовы («Пра народнае красамоўства», 1303-04), аб дзяржаўнай уладзе («Пра манархію», 1312-13), на італьянскай мове — трактат, прысвечаны філасофскім, маральным і літаратурным пытанням («Баль», 1304-07) і вершы (т.зв. «рыфмы»). У 1311-13 напісаў 13 «Пасланняў» на лацінскай мове, эклогі, а таксама трактат «Спрэчка аб вадзе і зямлі» (1320).

Вяршыня творчасці Дантэ — «Боская камедыя» (1306—1321?). Гэты манументальны твор позняга сярэднявечча ўяўляе сабой энцыклапедыю філасофіі, касмагоніі, гісторыі, рэлігіі, маралі, палітычных поглядаў еўрапейскага чалавека напярэдадні Адраджэння.

Творчасць Дантэ зрабіла вялікі ўплыў на развіццё літаратуры. Яго творы перакладзены на многія мовы свету. На беларускую мову іх перакладалі Я. Семяжон, А. Мінкін, Л. Баршчэўскі, У. Скарынкін.

«Новае жыццё»

Калі Беатрычэ памерла, Дантэ Аліг’еры быў несуцешны: яна так доўга падтрымлівала яго пачуццё, так зраднілася з яго лепшымі бакамі. Ён узгадвае гісторыю свайго недаўгавечнага кахання; яго апошнія ідэалістычныя моманты, на якія смерць наклала сваю пячатку, мімаволі заглушаюць астатнія: у выбары лірычных п’ес, навеяных у розны час каханнем да Беатрычэ, ёсць несвядомая наўмыснасць; усё рэальна-гуллівае ўхілена, як напр. санет пра добрага чараўніка; гэта не ішло да агульнага тону ўспамінаў. «Абноўленае жыццё» складаецца з некалькіх санетаў і канцон, перамежных кароткім аповедам, як біяграфічнай ніткай. У гэтай біяграфіі няма як такіх фактаў; затое кожнае адчуванне, кожная сустрэча з Беатрычэ, яе ўсмешка, адмова ў прывітанні — усё атрымвае сур’ёзнае значэнне, над якім паэт задумваецца, як над якая здзейснілася над ім таямніцай; і не над ім адным, бо Беатрычэ — зусім каханне, высокае, што падымае. Пасля першых вясновых спатканняў нітка рэчаіснасці пачынае губляцца ў свеце спадзеваў і чаканняў, таямнічых адпаведнасцяў лікаў тры і дзевяць і прарочых бачанняў, наладжаных любоўна і сумна, як бы ў трывожнай свядомасці, што ўсяму гэтаму быць нядоўга. Думкі пра смерць, што прыйшлі яму падчас хваробы, мімаволі пераносяць яго да Беатрычэ; ён заплюшчыў вочы і пачынаецца трызненне: яму бачацца кабеты, яны ідуць з распушчанымі валасамі і кажуць: і ты таксама памрэш! Страшныя выявы шэпчуць: ты памёр. Трызненне ўзмацняецца, вужэй Дантэ Аліг’еры не ўсведамляе, дзе ён: новыя бачанні: кабеты ідуць, забітыя горам і плачуць; сонца пацьмянела і здаліся зоркі, бледныя, цьмяныя: яны таксама плачма плачуць; птушкі валяцца мёртвымі на лету, зямля дрыжыць, нехта праходзіць міма і кажа: няўжо ты нічога не ведаеш? твая любая пакінула гэта святло. Дантэ Аліг’еры плача, яму ўяўляецца процьма анёлаў, яны нясуцца да неба са словамі: «Асанна ў вышніх»; перад імі светлая хмурынка. І ў той жа час сэрца падказвае яму: твая любая сапраўды сканала. І яму здаецца, што ён ідзе паглядзець на яе; жанчыны пакрываюць яе белай посцілкай; яе твар спакойна, дакладна кажа: я сталася годным сузіраць крыніцу свету (§ XXIII). Аднойчы Дантэ Аліг’еры пачаў за канцону, у якой хацеў намаляваць станоўчы на яго ўплыў Беатрычэ. Пачаў і, напэўна, не скончыў, прынамсі ён паведамляе з яе толькі ўрывак (§ XXVIII): у гэты час яму прынеслі вестку пра смерць Беатрычэ, і наступны параграф «Абноўленага жыцця» пачынаецца словамі Ераміі (Плач I): «як самотна стаіць горад няма калі людны! Ён стаў, як заўдавелая; вялікі паміж народамі, князь над абласцямі, стаў даннікам». У яго афекце страта Беатрычэ здаецца яму грамадскай; ён апавяшчае пра яе знакамітых людзей Фларэнцыі і таксама пачынае словамі Ераміі (§ XXXI). Ва ўгодкі яе смерці ён сядзіць і малюе на дошчачцы: выходзіць фігура анёла (§ XXXV).

Прайшоў яшчэ год: Дантэ тужыць, але разам з тым шукае суцяшэнні ў сур’ёзнай працы думкі, учытваецца насілу ў Баэцыева «Пра суцяшэнне філасофіі», чуе ўпершыню, што Цыцэрон пісаў пра той жа ў сваёй развазе «Пра сяброўства» (Convivio II, 13). Яго гора гэтак улеглася, што, калі адна маладая прыгожая дама зірнула на яго з удзелам, спачуваючы яму, у ім прачнулася нейкае новае, невыразнае пачуццё, поўнае кампрамісаў, са старым, яшчэ не забытым. Ён пачынае запэўніваць сябе, што ў той красуні знаходзіцца тое ж каханне, якое прымушае яго ліць слёзы. Кожны раз, калі яна сустракалася з ім, яна глядзела на яго гэтак жа, бляднеючы, як бы пад уплывам кахання; гэта напамінала яму Беатрычэ: ж яна была такая ж бледная. Ён адчувае, што пачынае зазірацца на незнаёмую і што, тады як перш яе спачуванне выклікала ў ім слёзы, зараз ён не плача. І ён схамянаецца, дакарае сябе за няслушнасць сэрца; яму хворае і сумленнае. Беатрычэ з’явілася яму ў сне, апранутая гэтак жа, як у той першы раз, калі ён убачыў яе яшчэ дзяўчынкай. Гэта была пара года, калі паломнікі натоўпамі праходзілі праз Фларэнцыю, скіроўваючыся ў Рым на глыбокую пашану нерукатворнай выяве. Дантэ вярнуўся да старога кахання з усёй палкасцю містычнага афекту; ён звяртаецца да паломнікаў: яны ідуць задумаўшыся, можа быць пра тое, што пакінулі хаты на радзіме; па іх выглядзе можна скласці, што яны здалёку. І павінна быць — здалёку: ідуць па невядомым горадзе і не плачуць, дакладна не ведаюць прычыны агульнага гора. «Калі вы спыніцеся і паслухаеце мяне, то выдаліцеся ў слязах; так падказвае мне тужлівае сэрца, Фларэнцыя страціла сваю Беатрычэ, і тое, што можа пра яе сказаць чалавек, кожнага прымусіць заплакаць» (§XLI). І «Абноўленае жыццё» сканчаецца абяцаннем паэта самаму сабе не казаць больш пра яе, шчаслівай, пакуль ён не ў стане будзе зрабіць гэта годнай яе выявай.

Выбраная бібліяграфія

• Le opere di Dante. Firenze, 1965.

Беларускія пераклады

De vulgari eloquentia, 1577

• Боская камедыя
  • Боская камедыя / Дантэ Аліг’еры; Пер. з італ., тлумачэн. і паслясл. У. Скарынкіна; Прадм. і рэд. пер. Я. Сіпакова. — Мн.: Маст. літ., 1997. — 541 с. — (Скарбы сусветнай літаратуры). — ISBN 985-02-0467-2
  • Тры песні з «Боскай камедыі» / Пераклад з італьянскай мовы Скарынкін У. // ЛІМ. 1996. 12 красав. С.14-15.
  • Боская камедыя: З песні трэцяй / Пераклад з італьянскай мовы Семяжон Я. // Маладосць. 1965. № 5. С.107-108.
  • Боская камедыя: фрагменты з «Пекла» / Пераклад Алег Мінкін / Падрадкоўны пераклад з італьянскай мовы С. Шупы // Наша ніва. 1993. № 15.
  • Боская камедыя: фрагменты // Хрэстаматыя па літаратуры народаў свету / Пераклад з італьянскай мовы Л. Баршчэўскага. — Мн., 1995. — Ч. 1. — С. 219—222.
  • Боская камедыя: фрагмент. Прад апраметнай // Сем цудаў свету / Пераклад з італьянскай мовы Я. Семяжон. — Мн.: Маст. літ., 1977.
• Новае жыццё / Дантэ Аліг’еры; Кніга песень / Франчэска Петрарка: пер. з італ. У. Скарынкіна. — Мн.: Маст. літ., 2011. — 312 с. — (Бібліятэка сусветнай літаратуры).
• На смерць Беатрычэ: (санет)
  • На смерць Беатрычэ: Санет / Пераклад з італьянскай мовы Семяжон Я. // Маладосць.1965. № 5. — С. 107—108.
  • На смерць Беатрычэ: Санет // Сем цудаў свету / Пераклад з італьянскай мовы Семяжон Я. — Мн.: Маст.літ., 1977.
• Пра народнае красамоўства (трактат) / Пераклад з лацінскай мовы Данільчык А. / Наша вера, 2004, № 1-4.

Літаратура

• Данільчык А. Рэцэпцыя Дантэ ў беларускай літаратуры ХІХ-ХХ стст. (у славянскім кантэксце) // Беларуская літаратура ў кантэксце славянскіх літаратур ХІХ-ХХ стст. / Навук. рэд. У. І. Мархель. — Мінск: Беларус. навука, 2006. — с.166—235.
• Логіш, С. Дантэ Аліг’еры // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
• Чарота, У. І. Дантэ Аліг’еры і беларуская літаратура ХХ стагоддзя / Чарота, У. І. — Мн.: Бел. навука, 2009. — 189 с.
• Contini, G. Un’idea di Dante: saggi danteschi. — Torino: Einaudi, 1970 (1), 2001.
• Данте Алигьери // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Данте Алигиери // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
• Данте, Алигьери // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913.
• Баренбойм П. Д. «Конституционные идеи Данте», Законодательство и экономика, № 6, 2005, C. 64—69
• Генон Р. Эзотеризм Данте // Философские науки. — 1991. — № 8. — С. 132—170.
• Голенищев-Кутузов И. Н. Данте. — Молодая Гвардия, 1967. — (Жизнь замечательных людей). Архівавана 26 жніўня 2016.
• Голенищев-Кутузов И. Н. Жизнь Данте и его малые произведения // Данте Алигьери. Малые произведения. — М., 1968. — С. 419-447.
• Голенищев-Кутузов И. Н. Данте в России ; Данте в советской культуре // Творчество Данте и мировая культура. — М., 1971. — С. 454 — 486, 487 — 515.
• Голенищев-Кутузов И. Н. Творчество Данте и мировая культура / Под редакцией и послесловием академика В. М. Жирмунского. — Наука, 1971.
• Голенищев-Кутузов И. Н., Хлодовский Р. И. Данте Алигьери // Литература Италии / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М. : Наука, 1985. — Т. 3. — С. 51—68. — (История всемирной литературы; 1983—1994).
• Данте и всемирная литература. М., 1967.
• Дживелегов А. К. Данте, 1933. — 176 с. (Жизнь замечательных людей)
• Доброхотов А. Л. Данте Алигьери.- М.: Мысль, 1990.- 207,[1]c.-(Мыслители прошлого) ISBN 5-244-00261-9
• Елина Н. Г. Данте. М., 1965.
• Зайцев Б. К. Данте и его поэма. М., 1922.
• Рабинович В. Л. «Божественная Комедия» и миф о философском камне // Дантовские чтения. М., 1985.
• Santagata M. Dante. Il romanzo della sua vita / Oscar Mondadori. — Milano, 2015. — 467 p. — ISBN 978-88-04-63182-8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дантэ Аліг’еры
• World of Dante
• Божественная комедия с комментариями Лозинского и иллюстрациями Гюстава Доре в библиотеке mobook.ru(недаступная спасылка)
• Божественная Комедия с комментариями Лозинского и иллюстрациями Гюстава Доре on line .RU
• Божественная Комедия on line .IT Архівавана 8 мая 2007.
• Поэма на русском языке Архівавана 13 мая 2013.
• Поэма на итальянском и английском языках Архівавана 29 красавіка 2019.
• DANTE E GLI STUDI DANTESCHI Пильщиков: Аннотированный каталог сетевых ресурсов по Данте и дантоведению
• Создатель «Божественной комедии» обрел лицо Архівавана 25 студзеня 2012.
• Данте Алигьери Архівавана 26 верасня 2018.
• В библиотеке РГИУ(недаступная спасылка)
• Елена Сизова.. Фридрих II Гогенштауфен и его династия в зеркале литературы (нявызн.). Историко-искусствоведческий портал "Монсальват". Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 14 ліпеня 2016.