Перайсці да зместу

Вольга Юльянаўна Кабылянская

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Вольга Юльянаўна Кабылянская
укр.: Ольга Юліанівна Кобилянська
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння 27 лістапада 1863(1863-11-27)[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 21 сакавіка 1942(1942-03-21)[4][3][…] (78 гадоў)
Месца смерці
Грамадзянства
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці пісьменніца, актывіст за права жанчын, публіцыстка, перакладчыца
Мова твораў украінская, нямецкая
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Во́льга Юлья́наўна Кабыля́нская (укр.: О́льга Юліа́нівна Кобиля́нська; 27 лістапада 1863, Гура-Гумора, цяпер Румынія — 21 сакавіка 1941, Чарнаўцы, цяпер Украіна) — украінская пісьменніца, удзельніца феміністычнага руху ў Букавіне.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Паходжанне

[правіць | правіць зыходнік]
Вольга Кабылянская

Бацька, дробны чыноўнік Юльян Якаўлевіч Кабылянскі, нарадзіўся ў Галічыне (вучыўся ў школе Бучача). Належаў да шляхецкага роду, які меў свой герб і паходзіў з Прыдняпроўя. Аднак паперы пра шляхецтва з легкадумнай рукі Якава Кабылянскага (бацькі Юльяна і дзеда Вольгі Кабылянскай, які жыў у Бучачы) не былі натарыяльна пацверджаны, бо той лічыў, што сыну будзе дастаткова для заработку яго разумнай галавы. Гэта моцна паўплывала на лёс пісьменніцы. Маці, Марыя Іосіфаўна Вернер, паходзіла з апалячанай нямецкай сям'і. Яе сваяком быў вядомы нямецкі паэт-рамантык Захарыяс Вернер. Праз любоў да свайго мужа Марыя Вернер вывучыла ўкраінскую мову, прыняла грэка-каталіцкую веру і выхоўвала ўсіх дзяцей у павазе і любові да Украіны. Леся Украінка вельмі любіла і глыбока паважала Марыю Вернер, называла яе «наша лагодная Святая Ганна».

Брат Вольгі Сцяпан быў жывапісцам (сярод яго твораў — партрэты сястры). Яшчэ адзін брат — Юльян — праславіўся як філолаг, аўтар некалькіх падручнікаў лацінскай мовы. Сястра Вольгі Яўгенія мела музычны талент, па-майстэрску грала на фартэпіяна.

Дзяцінства і юнацтва

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзілася Вольга Кабылянская 27 лістапада 1863 г. у мястэчку Гура-Гумора ў Паўднёвай Букавіне ў шматдзетнай сям'і (7 дзяцей, Вольга — чацвёртае дзіця).

Калі Вользе было 5 гадоў, бацькі пераяжджаюць у горад Сучава. Там Кабылянскія пасябравалі з мясцовым святаром і ўкраінскім пісьменнікам Міколам Устыяновічам. Як паміж сем'ямі ў цэлым, так і паміж іх дочкамі, у прыватнасці Вольгай Кабылянскай і Вольгай Устыяновіч, зарадзілася шчырае сяброўства, якоя працягвалася да канца жыцця пісьменніцы.

У 1875 г. сям'я Кабылянскага пераязджае ў горнае мястэчка Кымпулунг, дзе бацька атрымаў пасаду сакратара пры старостве. Тут Вольгу аддаюць у нямецкую пачатковую школу, вучаць граць на фартэпіяна. Украінскую мову Вольга вывучыла дома, у школе — толькі нямецкую і румынскую. У Кымпулунгу галоўным культурным асяродкам быў дом гарадскога старасты Ёзэфа Каханоўскага. У гэтым доме Вольга пазычала кнігі, слухала музыку, «знаёмілася з добрымі людзьмі і сустракалася з прыхільнасцю ўкраінцаў». Сяброўкай Вольгі Кабылянскай назаўсёды становіцца Аўгуста Каханоўская. «Яна мой" анёл», як я яе заўсёды называю, і ў ёй я спазнала адну з тых нямногіх таварышак, якія мяне сапраўды любяць», — згадвае пасля Вольга Кабылянская. Паміж імі было моцнае душэўнае сваяцтва.

Вольга скончыла 4 класы пачатковай школы, яе не пакідаюць лятункі аб далейшай адукацыі, якая ў той час была недаступнай для жанчын. Таму яна настойліва набывае веды самастойна: пазычае кнігі, карыстаецца падручнікамі братоў, прыслухоўваецца да іх гутарак і дыскусій, шмат чытае. Яе пачынае цікавіць жаночае пытанне і праблемы эмансіпацыі. Тады ж Вольга Кабылянская робіць першыя літаратурныя вопыты — вядзе дзённік (на нямецкай мове), піша адзінкавыя вершы (на польскай і нямецкай), празаічныя нарысы. Акрамя таго, яна яшчэ і патроху малюе, грае ў аматарскіх спектаклях.

У 1881 г. у Кымпалунг прыязджае лекар Афанасій Акунеўскі з 17-гадовай дачкой Сафіяй Акунеўскай, з якой Вольга пачынае сябраваць. «Загаварыла са мной па-ўкраінску, пераконваючы, што мне трэба пісаць не па-нямецку, а для свайго народа — па-ўкраінску, навучыла фанетыкай пісаць, надавала ўкраінскіх кніг», — згадвае Вольга Кабылянская ў аўтабіяграфіі. У 1883 г. Сафія Акунеўская знаёміць Вольгу з феміністкай і пісьменніцай Наталляй Кобрынскай, чыя асоба вельмі паўплывае на фарміраванне поглядаў Вольгі Кабылянскай.

У 1889 г. Вольга на некаторы час пераязджае ў Дымкі, а з 1891 года жыве ў Чарнаўцах.

Творчая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]
Вольга Кабылянская з Лесяй Украінкай, 1901 г.

У Паўднёвай Букавіне, заселенай пераважна румынамі і ўкраінцамі, украінскіх школ або культурна-адукацыйных устаноў у 1860—1880 гг. не было. Нямецкая школа не магла даць Кабылянскай ведаў па гісторыі і культуры ўкраінскага народа. Першыя яе літаратурныя творы, напісаныя на нямецкай мове яшчэ без дакладнага ўяўлення, што значыць слова «літаратура», прыпадаюць на пачатак 1880-х гадоў («Гартэнзія, ці Нарыс з жыцця адной дзяўчыны», «Лёс ці воля?»). Раннія неапублікаваныя творы Кабылянскай («Гартэнзіі», «Нарыс з народнага жыцця на Букавіне», «Бачанне», «Чалавек з народу» і інш.) сёння захоўваюць пераважна пазнавальнае значэнне, адлюстроўваючы асобныя сцэны з жыцця местачковай інтэлігенцыі, людзей з народу.

Успрыманне Кабылянскай нямецкай культуры праходзіць праз яе асабістыя сувязі з вядомымі нямецкімі і аўстрыйскімі рэдактарамі і выдаўцамі часопісаў і газет. Гэтыя сувязі далі ёй надрукаваць на нямецкай мове такія творы як «Прырода», «Бітва», «Некультурная», «Мужык».

Асаблівае значэнне мелі працяглыя кантакты Вольгі Кабылянскай з нямецкім пісьменнікам Людвігам Якабоўскім (1868—1900 гг.), якія адлюстроўвалі пэўныя заканамернасці развіцця міжлітаратурных узаемаадносін украінскай і аўстрыйска-нямецкай літаратуры канца XIX — пачатку XX стагоддзя. У 1890-я гады, калі актывізуецца супрацоўніцтва з Якабоўскім, Кабылянская публікуе на нямецкай мове свой артыкул «Марка Ваўчок і яе апавяданні», цэлы шэраг перакладзеных на нямецкую мову апавяданняў украінскіх пісьменнікаў. У той жа час гэтыя кантакты спрыялі таму, што творы нямецкіх аўтараў друкаваліся на ўкраінскай мове. Леся Украінка, Восіп Макавей, Дзяніс Лукіяновіч, Антон Крушальніцкі перакладалі творы Якабоўскага і друкавалі іх у чарнавіцкай «Букавіне», у львоўскім «Літаратурна-навуковым весніку».

Нямецкая мова, як і нямецкая культура, забілі станоўчы ўплыў у жыцці і творчасці Кабылянскай. Яны, як справядліва заўважыла Леся Украінка, дапамаглі Кабылянскай выйсці ў шырокі свет агульначалавечай культуры. Але для зацвярджэння Кабылянскай як украінскай пісьменніцы трэба было глыбока ведаць не толькі ўкраінскую мову, але і здабытак украінскай літаратуры. Гэтую ісціну яна ўсё ясней усведамляла і з канца 1880-х гадоў настойліва вывучала культурную спадчына свайго народа, выяўляла ўсё большую цікавасць да яго жыцця.

Пад уплывам свайго атачэння — пісьменніцы і дзеячкі жаночага руху Наталлі Кобрынскай, першай украінскай жанчыны-лекара ў Аўстра-Венгрыі Сафіі Акунеўскай (стала правобразам гераіні твора «Лёс ці воля?»), Мастачкі Аўгусты Каханоўскай (ілюстравала навелы пісьменніцы «Некультурная», «Прырода», «Бітва», «Пад голым небам») — яна пачала пісаць на ўкраінскай мове. Адным з імпульсаў да гэтага стала закаханасць Вольгі ў Яўгена Азаркевіча, брата Наталлі Кобрынскай.

Тады ж яна прыняла актыўны ўдзел у феміністычным руху. Стаўшы ў 1894 г. адной з ініцыятараў стварэння «Таварыства рускіх жанчын на Букавіне», Кабылянская абгрунтавала мэта гэтага руху ў брашуры «Колькі слоў пра ідэю жаночага руху». Пісьменніца паставіла пытанне аб цяжкім становішчы жанчыны «сярэдняга класу», актыўна выступіла за раўнапраўе жанчыны і мужчыны, за права жанчыны на годнае жыццё.

Гэтыя думкі выказаныя ў ранніх творах пісьменніцы. У некаторых з іх («Гартэнзія», «Яна выйшла замуж» і інш.), Апісваючы духоўны свет сваіх гераінь, пісьменніца рабіла ўпор на іх пошуках асабістага шчасця. У «Чалавеку» (а яшчэ больш у «Царэўне») асабістае шчасце гераінь Кабылянскай больш ці менш звязваецца з сацыяльнымі праблемамі, актыўнай пазіцыяй чалавека ў жыцці, з неабходнасцю змагацца з неспрыяльнымі абставінамі.

Працягваючы праблематыку «Чалавека», аповесць «Царэўна» (1895 г .) сведчылі аб пашырэнні светапогляду пісьменніцы, паглыблення яе рэалістычнай манеры, сродкаў псіхалагічнага аналізу. Аповесць мае складаную творчую гісторыю. Яе стварэнне і дапрацоўкі было доўгімі (1888—1893), першапачатковы тэкст быў нямецкі, пазней — украінскі. Надрукавалі аповесць у газеце «Букавіна» (1895 г.) І ў тым жа годзе яна выйшла ў Чарнаўцах асобным выданнем.

Крануўшы маральна-этычныя праблемы жыцця інтэлігенцыі ў навелах, як «Арыстакратка» (1896), «Impromptu phantasie», Кабылянская працягнула распрацоўваць іх у наступных творах і стварыла тры цэласныя вобразы жанчын-інтэлегентак у апавяданні «Valse melancolique» (1898). Пасля яна вярнулася да гэтай тэмы ў аповесцях «Ніёба» (1905 г .), «Праз мур», «У сітуацыях» (1913).

Тэма інтэлігенцыі праходзіць праз усю творчасць Кабылянскай — ад яе ранніх апавяданняў і аповесцяў да «Апостала чэрні».

Адлюстраванне жыцця вёскі, яго сацыяльна-псіхалагічных і маральна-этычных праблем — другая вядучая лінія творчасці Кабылянскай. «Штодзённікі» пісьменніцы пераканаўча сведчаць, што ў 2-й палове 1880-х гг. яна задумвалася над лёсам народа, звязваючы пранікненне ў яго жыцця з засваеннем сацыялістычных ідэй. У навеле «Жабрачка» (1895) пісьменніца ўпершыню паказала чалавека з народа, які апынуўся без сродкаў на існаванне, жыве з міласціны. У сярэдзіне 1890-х гг. Пісьменніца паглыбіла веды сялянскага жыцця, чаму спрыялі яе цесныя кантакты з жыхарамі вёсак, у прыватнасці Дымкі (пасля гэтае сяло ўвайшло ў яе творчасць карцінай страшнага братазабойства ў аповесці «Зямля»).

Глыбока праўдзівыя карціны з жыцця вёскі Кабылянская дала ў навелах «Банк рустыкальны», «На палях», «У св. Івана», «Час», «Некультурная». Выбітным дасягненнем украінскай літаратуры, важкім укладам пісьменніцы ў распрацоўку тэмы зямлі ў сусветнай літаратуры ёсць аповесць «Зямля».

У пачатку 1890-х гг., распрацоўваючы праблемы, намечаныя ў ранніх творах, пісьменніца імкнецца пашырыць сферу сваіх мастацкіх пошукаў, звяртаецца да абстрактна-сімвалічных тэм і вобразаў («Акорды», «Крыж», «Месяц» і інш.), піша шэраг вершаў у прозе, сярод якіх ёсць мастацкія мініяцюры. Кабылянская публікавала асобныя творы ў мадэрнісцкіх часопісах «Свет», «Украінская хата».

Рэалістычныя і рамантычныя тэндэнцыі творчасці Кабылянскай своеасабліва спалучаюцца ў адным з яе лепшых твораў — аповесці «У нядзелю рана зелле капала», у аснове якой — матыў рамантычнай балады «Ой не ходи, Грицю, та й на вечорниці», неаднаразова апрацаванай украінскімі пісьменнікамі, у прыватнасці Міхайлам Старыцкім — у аднайменнай драме. Аповесць перакладзеная на многія мовы, была інсцэніраваная, з поспехам ішла на сцэне.

Творчасць Кабылянскай 1920—1930-х гг., Калі Букавіна апынулася пад уладай Румыніі, праходзіла ў складаных умовах. Украінская мова і культура была аб'ектам пераследаў, але і ў такіх умовах Кабылянская наладжвала кантакты з украінскай літаратурнай моладдзю часопіса «Промінь» (1921—1923 гг.), З месячнікам «Нові шляхи»» (Львоў), з выдавецтвам «Рух» (Харкаў), дзе на працягу 1927—1929 гг. выйшлі яе «Творы» у 9 тамах.

У творах Кабылянскай перыяду Першай сусветнай вайны і часоў румынскага панавання з'явіліся некаторыя новыя матывы. У аповед пісьменніцы ўвайшла тэма вайны («Юда», «Ліст асуджанага салдата сваёй жонцы», «Насустрач лёсу» (1917), «Звар'яцеў» (1923) і інш.).

У некаторых апавяданнях і навелах пасляваеннага перыяду Кабылянская вярнулася да тых маральна-этычных праблем, якія былі прадметам мастацкага аналізу ў яе творах канца 19 — пачатку 20 стст. Так, матывы «Зямлі» знайшлі своеасаблівы працяг і паглыбленне ў аповедзе «Ваўчыха». Творчасць Кабылянскай 1920—1930-х гг. Падпадае пад уплыў сімвалізму («Сніцца», «Найсвяцейшая Багародзіца, памілуй нас!»).

Кабылянская на працягу амаль паўстагоддзя стварыла дзесяткі апавяданняў, нарысаў, навел, аповесцяў, крытычных і публіцыстычных артыкулаў, перакладаў, пакінула значнае паводле аб'ёму ліставанне. Частка яе твораў напісана на нямецкай мове. З іх толькі некаторыя былі надрукаваныя ў перыядычных выданнях; у 1901 г. яны выйшлі асобнай кнігай пад назвай «Kleinrussische Novellen».

Лепшыя творы пісьменніцы выйшлі ў перакладах на шматлікія мовы, у тым ліку славянскія.

Творы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Гортенза, або Нарис з життя одної дівчини (1880) — апавяданне на нямецкай мове.
  • Воля чи доля? (1883) — апавяданне на нямецкай мова.
  • Картинки з життя Буковини (1885) — апавяданне.
  • Видиво (1885) — алегарычная замалёўка.
  • Голубка і дуб (1886) — алегарычная замалёўка.
  • Вона вийшла заміж (1886–1887) — апавяданне.
  • Людина (1886) — аповесць.
  • Природа (1887) — навела.
  • Жебрачка (1888).
  • У св. Івана (1890) — апавяданне.
  • Impromtu phantasie (1894).
  • Valse melancolique (1894).
  • Рожі (1896) — мініяцюра.
  • Він і вона (1895) — апавяданне.
  • Час (1895).
  • Битва (1895).
  • У св. Івана (1895) — апавяданне.
  • Банк рустикальний (1895) — апавяданне.
  • Земля (1895–1901) — аповесць.
  • Аристократка (1896).
  • Некультурна (1897) — навела.
  • Поети (1897) — мініяцюра.
  • Слово зворушенного серця.
  • Царівна (1895) — аповесць, якая пачала пісацца як нямецкамоўная аповесць Lorelei (1888).
  • Що я любив (1896) — мініяцюра, апавяданне.
  • Покора (1898).
  • Акорди (1898).
  • На полях (1898) — апавяданне.
  • Там звізди пробивались (1900) — мініяцюра.
  • Під голим небом (1900) — нарыс.
  • Смутно колишуться сосни (1901) — мініяцюра.
  • Мої лілеї (1901) — мініяцюра.
  • Самітно мені на Русі (1902) — мініяцюра.
  • Осінню (1902).
  • За готар (1903) — апавяданне.
  • До світа (1903).
  • Ніоба (1905) — аповесць.
  • Через кладку (1905) — апавяданне.
  • В долах (1907) — мініяцюра.
  • В неділю рано зілля копала… (1908).
  • Весняний акорд (1910) — мініяцюра.
  • За ситуаціями (1913).
  • Юда (1917).
  • Лист засудженого вояка до своєї жінки (1917).
  • Назустріч долі (1917).
  • Сниться (1917).
  • Василка (1922).
  • Вовчиха (1923) — апавяданне.
  • Зійшов з розуму (1923).
  • Апостол черні (1926).
  • Але Господь мовчить… (1927).
  • Пресвятая Богородиця, помилуй нас! (1928).
  • Не смійтесь (1933).

Зноскі

  1. ↑ Olha Julianiwna Kobyljanska // Brockhaus Enzyklopädie
  2. ↑ http://www.encyclopediaofukraine.com/Literature.asp
  3. ↑ а б в http://www.artsoflife.ca/documents/OK150anniversary/Kobylianska%20Koffee%20House%20Program.pdf
  4. ↑ Кобылянская Ольга Юлиановна // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.
  5. ↑ http://ukrweekly.com/archive/pdf3/2008/The_Ukrainian_Weekly_2008-03.pdf

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Зборы твораў

[правіць | правіць зыходнік]
  • Кобилянська Ольга. Твори у 5 томах, томи 1-5. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1962–1963.
  • Кобилянська Ольга. Вибрані твори у 3 томах. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1952.
  • Кобилянська Ольга. Твори у 3 томах. — К.: Державне видавництво художньої літератури, 1956.
  • Кобилянська О. Ю. Твори у 2 томах. — К.: Дніпро, 1988. — ISBN 5-308-00257-6.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вольга_Юльянаўна_Кабылянская&oldid=4849215"