Перайсці да зместу

Забойства на вяселлі ў Сараеве

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Забойства на вяселлі ў Сараеве
Асноўны канфлікт: Баснійская вайна
Дата 1 сакавіка 1992
Час 14:30  (CET)
Месца Сараева, СР Боснія і Герцагавіна, Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія
Каардынаты 43°51′37″ пн. ш. 18°25′48″ у. д.HGЯO
Загінулі 1 (Нікола Гардовіч)
Траўмы 1 (Радэнка Мітровіч)
Падазраваны (я) Раміз Дэлаліч

Забойства на вяселлі ў Сараеве (серб. Убиство старог свата испред Старе цркве на Башчаршији) была здзейснена 1 сакавіка 1992 года у горадзе Сараеве баснійскімі мусульманамі на чале з Рамізам «Чэла» Дэлалічам. Гэта падзея стала пачаткам міжэтнічнай вайны ў Босніі і Герцагавіне[1][2].

У нядзелю, 1 сакавіка, каля 14:30, на вясельную працэсію баснійскіх сербаў у старым мусульманскім квартале Башчаршыя ў Сараеве быў здзейснены напад, у выніку якога загінуў бацька жаніха, Нікола Гардовіч, і быў паранены сербскі праваслаўны святар. Напад адбыўся ў апошні дзень спрэчнага рэферэндуму аб незалежнасці Босніі і Герцагавіны ад Югаславіі, на ранніх этапах распаду Югаславіі і югаслаўскіх войнаў.

У адказ на страляніну нерэгулярныя баявікі Сербскай дэмакратычнай партыі (СДС) усталявалі барыкады і блокпасты па ўсім Сараеве, абвінаваціўшы Партыю дэмакратычнага дзеяння (SDA) баснійскіх мусульман у арганізацыі нападу. СДС запатрабавала, каб населеныя сербамі раёны Босніі і Герцагавіны патруляваліся сербамі, а не паліцыянтамі іншых этнічных груп, а таксама заклікала да размяшчэння ў краіне міратворцаў ААН. 3 сакавіка СДС пагадзілася разабраць узведзеныя ім барыкады. У той жа дзень Народны сход Босніі і Герцагавіны, дзе дамінуюць мусульмане, абвяшчае незалежнасць краіны.

Гардовіча часта разглядаюць як першую ахвяру баснійскай вайны. Раміз Дэлаліч, кар'ерны злачынец, які нібыта знаходзіўся пад абаронай SDA, быў хутка ідэнтыфікаваны ў якасці падазраванага, але баснійскія мусульманскія ўлады прыклалі мала намаганняў, каб знайсці яго месцазнаходжанне адразу пасля стральбы. Падчас вайны Дэлаліч кіраваў апалчэннем, якое пераследавала сербскае насельніцтва Сараева. Пазней ён прызнаўся ў здзяйсненні нападу ў тэлеінтэрв'ю. У 2004 годзе Дэлаліч быў абвінавачаны па адным пункце забойства першай ступені ў сувязі са смерцю Гардовіча, але быў застрэлены ў 2007 годзе, да таго, як суд над ім мог быць завершаны. У Федэрацыі Босніі і Герцагавіны, паўаўтаномнай баснійска-харвацкай тэрытарыяльнай адзінцы краіны, 1 сакавіка адзначаецца як Дзень незалежнасці. Свята не адзначаецца ў паўаўтаномнай баснійска-сербскай адзінцы Рэспубліка Сербская, і большасць баснійскіх сербаў звязваюць дату з тэрактам на вяселле, а не з рэферэндумам аб незалежнасці. Здымкі былі тэатралізаваныя ў брытанскім ваенным фільме 1998 года «Сардэчна запрашаем у Сараева».

Праваслаўная царква Святых Арханёлаў Міхаіла і Гаўрыіла ў Сараеве, побач з якой адбылося забойства

Ніколу Гардавіча часта лічаць першай ахвярай баснійскай вайны.[3][4] Сярод баснійскіх сербаў гэты напад звычайна называюць «Крывавым вяселлем».[5] Палітолаг Кіт Кроўфард апісвае напад і масавыя забойствы баснійскіх сербаў у Басанскім Бродзе 27 сакавіка як два інцыдэнты, якія павялічылі канфлікт.[6] Індыйскі акадэмік Радха Кумар параўнаў напад на вяселлі з гвалтоўнымі інцыдэнтамі, якія папярэднічалі міжабшчыннаму гвалту ў Індыі.[7] 6 красавіка ЕЭС і ЗША прызналі Боснію і Герцагавіну незалежнай дзяржавай. У той жа дзень кіраўніцтва баснійскіх сербаў абвясціла незалежнасць Сербскай Рэспублікі Босніі і Герцагавіны, пазней перайменаванай у Рэспубліку Сербскую. Боснія і Герцагавіна была прынятая ў ААН 22 мая.[8] У наступнай баснійскай вайне загінула каля 100 000 чалавек; дадатковыя два мільёны былі перамешчаныя.[9] Вайна скончылася падпісаннем Дэйтанскага пагаднення ў снежні 1995 года, у якім ваяўнічыя бакі пагадзіліся падзяліць краіну на два паўаўтаномныя ўтварэнні: Федэрацыю Босніі і Герцагавіны і Рэспубліку Сербскую.[10] Пасля вайны большасць ваеннага кіраўніцтва Рэспублікі Сербскай былі абвінавачаны Міжнародным трыбуналам па былой Югаславіі. Сярод іх быў Караджыч, які быў прызнаны вінаватым у ваенных злачынствах і злачынствах супраць чалавечнасці, а таксама ў генацыдзе за сваю ролю ў масавых забойствах у Срэбраніцы ў 1995 годзе і асуджаны да пажыццёвага зняволення ў сакавіку 2019 года.[11]

Ратуючыся ад вайны, Мілан і Дзіяна Гардовіч эмігравалі ў Швецыю, дзе Мілан стаў служыць сербскім праваслаўным святарам.[12] У Федэрацыі Босніі і Герцагавіны 1 сакавіка адзначаецца як Дзень незалежнасці, непрацоўнае свята. Дзень незалежнасці не адзначаецца ў Рэспубліцы Сербскай, і большасць баснійскіх сербаў звязваюць гэтую дату хутчэй з нападам на вяселлі, чым з рэферэндумам аб незалежнасці.[13][14] Тэракт быў драматызаваны ў брытанскім ваенным фільме 1997 года «Сардэчна запрашаем у Сараева» з ваенізаванымі фарміраваннямі баснійскіх сербаў у якасці выканаўцаў і цывільных баснійскіх харватаў у якасці ахвяр.[15][16] «Гэтыя змены былі ўведзены, відавочна, па палітычных прычынах», — лічыць кіназнаўца Горан Гоцыч.[15] Антраполаг Стывен Харпер згодны. Ён піша: «Змена этнічнай ідэнтычнасці ў пастаноўцы вясельнай разні ў „Сардэчна запрашаем у Сараева“... паказвае яшчэ адзін прыклад таго, як кінематаграфічныя вобразы могуць выкарыстоўвацца для ідэалагічнага перапісвання гісторыі»[16].

Зноскі

  1. Ивановский С.. Вооружённый конфликт в Боснии и Герцеговине. coldwar.ru. Праверана 20 жніўня 2015.
  2. Чубарьян 2001, с. 473.
  3. J., T. (14.05.2013). "Behind bars at last?"(англ.). The Economist. Праверана 13.08.2017. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |access-date= і |date= (даведка)
  4. Carmichael 2015.
  5. Schindler 2007.
  6. Crawford 1996.
  7. Kumar 1999.
  8. Nettelfield 2010.
  9. Calic 2019.
  10. Burg & Shoup 1999.
  11. "Radovan Karadzic sentence increased to life at UN tribunal"(англ.). BBC News. 20 сакавіка 2019. Праверана 21 лістапада 2019.
  12. Lopušina, Marko (26 студзеня 2009). "Molio se za laku smrt"(серб.). Večernje novosti. Праверана 12.11.2019. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |access-date= (даведка)
  13. Latal, Srecko (2 сакавіка 2015). "Disputes Simmer Over Bosnian Independence Day"(англ.). Balkan Insight. Праверана 12.11.2019. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |access-date= (даведка)
  14. Kovacevic, Danijel (1 сакавіка 2017). "Independence Day Events Expose Bosnia's Deep Divide"(англ.). Balkan Insight. Праверана 12.11.2019. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |access-date= (даведка)
  15. а б Gocić 2001.
  16. а б Harper 2016.