Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў (Орша)

Кляштар
Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў
Жылы корпус
54°30′34,36″ пн. ш. 30°25′32,14″ у. д.
Краіна	Беларусь
Горад	Орша
Канфесія	Рымска-каталіцкая царква
Архітэктурны стыль	трынітарыі
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000111
Глобус Беларусі	globustut.by/orsha/index…
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў — колішні каталіцкі комплекс, які існаваў у 1714—1832 гадах у Оршы. Захаваўся жылы корпус, размешчаны па вул. Камсамольскай, 21.

Гісторыя

Касцёл перабудаваны ў Васкрасенскі сабор (не захаваўся)

Фундаваны у 1714 г. . Да сярэдзіны 18 ст. узведзены мураваныя касцёл і жылы корпус. Скасаваны ў 1832 г., у 1835-40 гг. перабудаваны пад Акруговую лячэбніцу (дабудавана новае крыло). ,

Фундуш на будаўніцтва кляштар з драўляным касцёлам атрымаў 2 мая 1714 г. ад братоў Адама і Уладзіслава Саковічамі. Будаўніцтва пачалося ў тым жа 1714 г. і працягвалася 3 гады. У 1717 г. быў асвячоны касцёл Святой Троіцы.

На плане г. Орша канца XVIII ст. бачна, што кляштарны корпус размяшчаўся ў Надняпроўскім пасадзе горада і меў Г-падобную форму і злучаўся з касцёлам. Кляштар быў абнесены каменнай агароджай. Уваход (брама з каліткай) былі з боку дарогі. Тут жа за брамай перад кляштарнымі будынкамі знаходзіўся агарод. На тэрыторыі кляштара размяшчаліся мураваныя флігель, вазоўня, будынак для сена, стайня, хлеў, калодзеж, у садзе драўляная лядоўня. Планіроўка будынка, функцыянальные выкарыстанне асобных памяшканняў апісаны ў «Візітным апісанні кляштара трынітарыяў у м. Орша», складзеным у 1824 г. Будынак кляштара быў мураваны, двухпавярховы і меў два крыла. Адно крыло мела даўжыню 66 аршын, другое — 54 аршыны, шырыня кожнага крыла — 4 аршыны. Злева ад увахода знаходзіліся дзверы, якія вялі ў сутарэнні для захоўвання гародніны. У кляштары мелася пякарня, склеп, гардэроб, бібліятэка, зала. Больш поўнае апісанне будынка кляштара прыведзена ў «Вопісу будынкаў Аршанскага трынітарскага кляштара, складзеным кастрычніка 11 дня 1832 года». Паводле дакумента кляштар меў цагляны падмурак. Да ўвахода ў кляштар вёў ганак, які налічваў 10 драўляных прыступак. Ад увахода з левага боку знаходзілася кухня на два акны. Далей па калідоры з правага боку былі дзверы ў трапезную, у якой налічвалася шэсць вокнаў. Трапезная была размалявана жывапісам. Налева ад увахода знаходзілася келля настаяцеля кляштара на тры акна і з кафельнай печкай. Побач была лесвіца на другі паверх, каля яе знаходзіліся дзверы ў склеп. У другім крыле размяшчаліся келлі з кладовымі і печамі, абліцаванымі паліванымі кафлямі. У калідорах двух крылаў на кожным паверсе мелася па 14 вокнаў. На другім паверсе па левы бок калідора знаходзілася святліца з акном і печкай, побач «патрэбны» пакой з трыма вокнамі, затым дзве святліцы з кладовай, двума вокнамі і печкай, якая абагравала сумежную святліцу. Затым, па той жа лініі — чатыры святліцы, якія мелі па аднаму акну і кафлянай печы. У другой лініі калідора, па правы бок, быў уваход на гарышча, далей — зала з трыма вокнамі, затым — святліца «з пакойчыкам» і з трыма вокнамі і яшчэ святлічка. Далей — зала на шэсць акон, у якой размяшчалася бібліятэка. У канцы калідора 1-га паверха былі «прыступкі», у канцы якіх дзверы вялі на «хоры» з двума вокнамі. Комплекс быў абнесены высокай мураванай агароджай з 2 брамамі ў стылі класіцызму.

План-чарцёж будынка кляштара не знойдзены. Аднак у «Вопісе папер, прыналежных кляштару і перадаваных чыноўніку казённай палаты» у 1832 г. значыцца «Запіс на пергаменце, выданы ад суддзі Адама Саковіча, па якім заснаваны Аршанскі трынітарскі кляштар» ад 2 мая 1714 г. і «План онага кляштара, касцёла з пабудовамі».

Каталіцкае манаства прымала актыўны ўдзел у паўстанні 1830—1831 гг. У чэрвені 1831 г. магілёўскі губернатар Мураўёў падаў Мікалаю I запіску «О ходе мятежа в губерниях от Польши возврашченных и заключения о причинах столь быстрого развития оного». Камітэт па справах заходніх губерняў 28 лістапада 1831 г. прадставіў Мікалаю I даклад па гэтай запісцы. 19 ліпеня 1832 г. быў прыняты Указ аб ліквідацыі некаторых кляштараў, у тым ліку кляштара трынітарыяў у г. Орша. 5 мая 1832 г. міністр народнай асветы князь Карл Лівен у пісьме за № 3537 беларускаму генерал-губернатару дакладваў, што ў г. Орша прапанавана адкрыць вышэйшае вучылішча або ліцэй і прапанаваў разгледзіць пытанне аб яго размяшчэнні ў будынку аднаго з кляштараў — трынітарыяў, базыльян або ў будынку прысутных месцаў. Аднак, яшчэ ў 1833 г. будынак для размяшчэння вучылішча не быў дакладна вызначаны. Так, у пісьме дырэктара вучылішч Магілёўскай губерні № 340 ад 12 красавіка 1833 г. ёсць звесткі аб тым, што трынітарскі кляштар і землі, якія належаць яму, «назначены в числе других строений на учреждающее в сим городе высшее училище». Выяўлена «Справа па адносіне міністра народнай асветы аб камандзіраванні ў Оршу палкоўніка з двума архітэктарамі для адкрыцця ліцэя» (1833). З гэтай справы бачна, што архітэктары не маглі прыехаць у Оршу з-за занятасці. Адмовіўся і архітэктар Порта, які ў той час займаўся будаўніцтвам кадэцкага корпуса ў Полацку. Порта прапанаваў у якасці архітэктара ў Оршу свайго сына Пятра Порта, які служыў губернскім архітэктарам у Разані. На жаль, звестак пра тое, хто з архітэктараў займаўся ў далейшым будынкам кляштара не выяўлена.

У 1836 г. касцёл (не захаваўся), які меў выгляд трохнефавай 4-вежавай базілікі, перароблены ў праваслаўны Васкрасенскі сабор.

Невядома як выкарыстоўваліся будынкі былога кляштара ў даваенны перыяд. Сабор пераабсталяваны пад аэраклуб (быў пазбаўлены вертыкальных дамінант — 4 вуглавых вежаў).

У перыяд Вялікай Айчыннай вайны сабор быў пашкоджаны і Аршанскі гарвыканкам прыняў рашэнне № 417 ад 06.10.1960 г. «О разрушении и уборке развалин от бывших церковных зданий в г. Орша», згодна з якім гаркамгасу было дазволена ўзарваць і ачысціць плошчу ад царкоўнага будынка па вул. Камсамольскай. У савецкі час у кляштарным корпусе размяшчаліся жылыя кватэры, магазіны.

Рашэннем Віцебскага аблвыканкама № 348 ад 27.12.1990 кляштар атрымаў статут помніка архітэктуры.

Кляштар

Жылы корпус — помнік архітэктуры барока і позняга класіцызму. П-падобны ў плане (адно крыло не захавалася) 2-павярховы будынак пад вальмавым дахам, адзін тарэц якога закрыты фігурным барочным франтонам. Яго франтальнае вулічнае крыло было вырашана прамавугольным у плане аб’ёмам пад вальмавым дахам. Вось сіметрыі фасада вылучалася шырокім 5-восевым рызалітам, завершаным ступеньчатым атыкам. Плоскасны фасад рытмічна чляніўся прамавугольнымі аконнымі праёмамі, дэкарыраванымі на 1-м паверсе сандрыкамі. Рустоўкай быў вылучаны высокі цокальны паверх. Корпус мае галерэйную планіроўку з тыповымі прамавугольнымі келлямі, перакрытымі крыжовымі і цыліндрычнымі скляпеннямі.

Літаратура

• Касцёл і кляштар трынітарыяў // Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы Беларусі / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — Мн., 2008. — С. 272—273.
• Кляштар трынітарыяў // Кулагін, А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; маст. І. І. Бокі. — Мн., 2000. — С. 117.
• Манастыр трынітарыяў // Памяць. Орша і Аршанскі раён: гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раёнаў Беларусі : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мн., 2000. — Кн. 2. — С. 460.
• Аршанскі кляштар трынітарыяў. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў (Орша)
• Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў (Орша) у Банку звестак аб гісторыка-культурнай спадчыне Рэспублікі Беларусь
• Касцёл Святой Тройцы і кляштар трынітарыяў (Орша) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• Кляштар трынітарыяў на сайце Radzima.org
• Касцёл Святой Тройцы (трынітарыяў) на сайце Radzima.org