Лявон Рыдлеўскі

Лявон Рыдлеўскі
Род дзейнасці	палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч
Дата нараджэння	14 кастрычніка 1903(1903-10-14)
Месца нараджэння	Ульянавічы, Сенненскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	24 кастрычніка 1953(1953-10-24) (50 гадоў)
Месца смерці	Лондан, Лонданскае графства, Англія, Вялікабрытанія
Месца пахавання	могілкі Хампстэд[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  БНР  Польская Рэспубліка  Францыя
Месца працы	Беларускія навіны
Альма-матар	Слуцкая беларуская гімназія (1920) Віленская беларуская гімназія (1923) Украінская гаспадарчая акадэмія[d] (1929)
Член у	Рух Супраціўлення Папараць-Кветка Аб’яднанне беларускіх студэнцкіх арганізацый Рада БНР
Бітвы/войны	Слуцкае паўстанне Другая сусветная вайна

Лявон Рыдлеўскі (1 (14) кастрычніка 1903, мяст. Ульянавічы Магілёўскай губ., цяпер Сенненскі раён — 24 кастрычніка 1953) — беларускі палітычны, грамадскі і ваенны дзеяч.

Жыццяпіс

Нарадзіўся 1 (14) кастрычніка 1903 (па іншых звестках — 2 кастрычніка 1903) у мяст. Ульянавічы Магілёўскай губерні ў Расійскай імперыі (цяпер Сенненскі раён Віцебскай вобласці). Каля 1908 г. пераехаў з бацькамі ў Слуцк.

У 1917—1920 вучыўся ў Слуцкай беларускай гімназіі, сябра культурна-асветніцкага гуртка «Папараць-кветка». Удзельнік Слуцкага паўстання (1920) і антысавецкага партызанскага руху на Палессі да 1921 года. Пасля раззбраення паўстанцаў на польскай тэрыторыі, у 1921 г., жыў у Вільні. Скончыў Віленскую беларускую гімназію (1923). У 1923 г. пераехаў у Прагу. Скончыў вышэйшы політэхнічны інстытут у Падэбрадах (Чэхаславакія, 1929) з дыпломам інжынера.

Падчас навучання ў Чэхаславакіі пазнаёміўся з Міколам Абрамчыкам і разам з ім стаў сябрам Аб’яднання беларускіх студэнцкіх арганізацый замежжа і Заходняй Беларусі (АБСА). Увосень 1929 г. разам з Міколам Абрамчыкам рушыў у пешую вандроўку па Еўропе з мэтай вывучыць, як працуюць і жывуць сяляне ў розных краінах. Вандроўка цягнулася каля года, сябры працавалі на фермах, а ў выніку спынілася ў Францыі, дзе знайшлася масавая беларуская працоўная эміграцыя. У 1930 г. Лявон Рыдлеўскі стаў ініцыятарам стварэння і адным з кіраўнікоў «Хаўруса беларускай працоўнай эміграцыі ў Францыі» у Парыжы (1930—1931), які стаў адзінай зарэгістраванай арганізацыяй беларускае эміграцыі ў Францыі ў міжваенны час. Створаны ён быў у процівагу камуністычнаму і польскаму нацыянальнаму ўплыву на беларусаў, якія прыехалі на заробкі. «Хаўрус» аб’яднаў сотні чалавек у Парыжы і ў пяці філіях у розных дэпартаментах Францыі. «Хаўрус» бараніў правы беларускіх працаўнікоў, збіраў сходы, ладзіў святкаванні 25 Сакавіка, у сядзібе арганізацыі чыталі лекцыі пра беларускую мову, літаратуру і гісторыю, матэматыку, эканоміку, вялі заняткі французскай мовы. Аб’яднанне ладзіла канцэрты, тэатральныя пастаноўкі, утрымлівала бібліятэку-чытальню імя Янкі Купалы, распаўсюджвала беларускія кнігі, мапы і календары, ладзіла экскурсіі ў музеі і паездкі за горад, выдавала ў 1937—1940 гадах свае друкаваныя органы «Бюлетэнь» і «Рэха». Лявон Рыдлеўскі і Мікола Абрамчык працавалі рабочымі і інжынерамі на французскіх фабрыках, шахтах і ў сельскай гаспадарцы, каб было за што пражыць і што ахвяраваць на грамадскую дзейнасць.

У 1939 г. пасля пачатка 2-й сусветнай вайны ўступіў у Французскі замежны легіён. Пасля разгрому французскай арміі, ва ўмовах нямецкай акупацыі стаў удзельнікам французскага Супраціўлення. Сябра Рады БНР Мікола Пачкаеў пра гэта казаў так: «Ён быў толькі адным з каля сарака жаўнераў, якія засталіся пасля сутыкнення з Вермахтам, але правёў усю Другую сусветную вайну ў партызанцы». Сам Лявон Рыдлеўскі пра гэта напісаў:

«Наш полк пасля жорсткіх баёў быў вымушаны адступіць у паўднёвую зону Францыі, дзе мяне з многімі таварышамі прынялі ў макí ў дэпартаменце Ваклюз, каб працягваць партызанскую барацьбу да Вызвалення.
Францыя зноў стала свабоднай, я таксама. Але мая першая Радзіма, Беларусь, дзе я змагаўся пасля Першай сусветнай вайны супраць бальшавіцкай тыраніі, да сёння жыве ва ўмовах тэрарыстычнага рэжыму».

Па вайне разам з Міколам Абрамчыкам заставаўся лідарам беларускага руху ў Францыі, у 1945 г. заснаваў і ўзначаліў фактычна адзіны ў замежжы беларускі прафсаюз — Аб’яднаньне беларускіх работнікаў пры Хрысьціянскім сіндыкаце рабочых Францыі. З 25 снежня 1945 г. па 28 чэрвеня 1947 г. у Парыжы быў рэдактарам газеты «Беларускія навіны», якая па вайне выходзіла ў Парыжы як дадатак да французскай прафсаюзнай газеты «Syndicalisme».

У 1947 выбраны сакратаром Прэзідыума, пазней — віцэ-прэзідэнтам Рады БНР. У лістападзе 1948 на 1-м сусветным з’ездзе беларускай эміграцыі выбраны старшынём «Сусветнага аб’яднання беларускай эміграцыі». У тым жа годзе выдаў кнігу «Biélorussie: aperçu sommaire de l’histoire de la nation biélorussienne et du mouvement de libération nationale» (Беларусь: Сціслы агляд гісторыі беларускага народу і нацыянальна-вызвольнага руху). Падтрымліваў цесныя сувязі з Беларускім домам ордэна марыянаў і інш. рэлігійнымі арганізацыямі, апекаваўся беларусамі з ліку перамешчаных асобаў у Францыі, Германіі, Даніі ды іншых краінах.

На пачатку 1950-х захварэў на рак. Быў рэдактарам беларускага часопіса «За волю», які друкаваўся ў 1951 годзе ў Парыжы, у беларускай грамадскай друкарні, выкупленай Беларускім выдавецкім фондам за 200 тысяч франкаў, якія сабралі прадстаўнікі беларускай дыяспары — гэта была першая беларуская друкарня ў эміграцыі. Часопіс надрукаваў 264 прозвішчы беларусаў, якія палеглі пад Монтэ-Касіна. Лявон Рыдлеўскі ня меў сям’і на эміграцыі і ў Парыжы ім не было каму апекавацца, таму за год да смерці хворы Лявон Рыдлеўскі паехаў у Лондан да Часлава Сіповіча, які ім апекаваўся і ўладкаваў у шпіталь лекавацца.

Надмагільны камень на магіле Лявона Рыдлеўскага ў дзень яго адкрыцця і блаславення 27 лістапада 2010 года, у дзень святкавання ўгодкаў Слуцкага паўстання

Памёр 24 кастрычніка 1953 г. у Лондане, Вялікабрытанія. Быў пахаваны на могілках Гэмпстэд. 11 снежня 1955 г. Згуртаванне беларусаў у Вялікабрытаніі на ўласны кошт паставіла на магіле невялікі помнік. Доўгі час магіла не даглядалася і ў 2007 г. высветлілася, што помніка даўно няма. 27 лістапада 2010 г. помнік Лявону Рыдлеўскаму аднавілі, багаслужбу правёў айцец Сяргей Стасевіч.

Цікавыя факты

• Паводле Івонкі Сурвілы, быў адным з тых, хто спрычыніўся да ўратавання каля двухсот беларусаў з Даніі ад выдачы СССР, у тым ліку і яе сям’і. У 2010 г. пра Лявона Рыдлеўскага яна казала так: «Я памятаю Лявона Рыдлеўскага з Парыжу. Калі мы туды прыехалі, мне было толькі 12 гадоў. Ён нас спаткаў. Ён тады намі апекаваўся. Ён фактычна быў апекуном усіх новапрыезжджых беларусаў у Парыжы. Усім памагаў. Жыў вельмі цяжка, але быў сапраўды адданы свайму народу».

Працы

• З жыцьця й дзейнасьці М. Абрамчыка // З гісторыяй на «Вы». — Мн., 1994. Вып. 3;
• Гэтак было…: (Успаміны слуцкага паўстанца) // Спадчына. 1997. № 1.

Літаратура

• Найдзюк Я., Касяк I. Беларусь учора і сяньня. — Мн., 1993.

Спасылкі

• Радыё Свабода. Француская гісторыя Лявона Рыдлеўскага, слуцкага паўстанца і партызана макí
• Радыё Свабода. У Лёндане аднавілі помнік на магіле Лявона Рыдлеўскага