Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч

Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч
Дата нараджэння	2 жніўня 1911(1911-08-02) ці 27 ліпеня 1911(1911-07-27)
Месца нараджэння	Ухлё, Сенненскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	24 лістапада 2003(2003-11-24) (92 гады)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Грамадзянства	СССР  Беларусь
Род дзейнасці	філолаг
Месца працы	Інстытут літаратуразнаўства НАНБ Інстытут мовазнаўства НАНБ
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук (1963)
Навуковае званне	член-карэспандэнт НАН Беларусі
Альма-матар	Магілёўскі Беларускі педагагічны тэхнікум (1931) Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут імя Максіма Горкага (1938)
Прэміі
Узнагароды

Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч (2 жніўня або 27 ліпеня 1911, в. Ухлё, Сенненскі павет, Магілёўская губерня — 24 лістапада 2003, Мінск) — беларускі мовазнавец, доктар філалагічных навук (1963), член-карэспандэнт НАН Беларусі (1969).

Біяграфія

Нарадзілася 2 жніўня або 27 ліпеня 1911 года ў в. Ухлё Сенненскага павета Магілёўскай губерні (цяпер — Бешанковіцкі раён Віцебскай вобласці). Пасведчанне аб нараджэнні было згублена ў час Вялікай Айчыннай вайны. Дзень 2 жніўня падаецца паводле словаў самой Ю. Ф. Мацкевіч, а 27 ліпеня — умоўная дата ў адноўленых дакументах.

Скончыла Магілёўскі педагагічны тэхнікум (1931), працавала настаўніцай пачатковай школы ў вёсцы Гулькі Клімавіцкага раёна (1931—1933). Скончыла падрыхтоўчыя курсы ў Магілёве (1933—1934), факультэт мовы і літаратуры Мінскага педагагічнага інстытута (1934—1938). Па рэкамендацыі лінгвіста праф. К. І. Гурскага вучылася ў аспірантуры Інстытута мовы і літаратуры АН БССР пад кіраўніцтвам праф. Е. С. Істрынай, спецыялізавалася па гісторыі беларускай мовы. Кандыдат філалагічных навук (1946).

Падчас Вялікай Айчыннай вайны жыла ў Смалявічах і была сувязной партызанскай брыгады «Смерць фашызму».

З 1945 года працавала ў Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР. Узначальвала сектар дыялекталогіі Інстытута мовазнаўства (1950—1986) і фактычна ачольвала ўсю дыялекталагічную работу ў Беларусі. У 1986—1991 гадах вядучы навуковы супрацоўнік-кансультант Інстытута мовазнаўства.

У навуцы

Аўтар больш як 100 навуковых прац у галіне мовазнаўства. Кандыдацкая дысертацыя на тэму «Літоўскі статут 1529 г. як помнік беларускай літаратурнай мовы XV — пачатку XVI стагоддзя» (1946), манаграфія і доктарская дысертацыя «Марфалогія дзеяслова ў беларускай мове» (1963).

Удзельнічала ў складанні «Руска-беларускага слоўніка» пад рэд. К. Крапівы (1953). Разам з Р. І. Аванесавым выпусціла працу «Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак» (1968—1969). Сумесна з іншымі аўтарамі падрыхтавала «Хрэстаматыя па беларускай дыялекталогіі» (1962), «Нарысы па беларускай дыялекталогіі» (1964), «Мікратапанімія Беларусі» (1974).

Удзельнічала і кіравала стварэннем прац «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы» (1963), «Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча» (1979—1986, 5 тамоў), «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак» (1993—1998, 5 тамоў; збор матэрыялаў адбываўся з 1971).

Кіравала і ўдзельнічала ў зборы беларускіх матэрыялаў для «Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа» (з 1960).

Бібліяграфія

• Нарысы па гісторыі беларускай мовы. Мн., 1957 (у сааўт.);
• Марфалогія дзеяслова ў беларускай мове. Мн., 1959;
• Нарысы па беларускай дыялекталогіі. Мн., 1964 (у сааўт.);
• Мікратапанімія Беларусі. Мн., 1974 (у сааўт.)

Узнагароды і прэміі

Заслужаны дзеяч навукі БССР (1978), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1971) за ўдзел у выпуску комплексу прац «Беларуская лінгвістычная геаграфія», у ліку якіх быў «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы» і Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь (2000, у аўтарскім калектыве) — за цыкл прац «Лексічны атлас беларускіх народных гаворак» у 5-ці тамах. Узнагароджана ордэнам Дружбы народаў (1981), медалямі.

Літаратура

• Ф. Д. Клімчук. Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч — класік беларускай лінгвістычнай навукі // Жывое наша слова: Дыялектал. зб.: (Да 90-годдзя чл.-кар. НАН Беларусі Ю. Ф. Мацкевіч). НАН Беларусі. Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа / Рэд. Л. П. Кунцэвіч, І. Я. Яшкін. — Мн.: Беларуская навука, 2001. — 352 с. ISBN 985-08-0472-6. — С. 5—22.
• Мацкевіч Юзэфа Фларыянаўна // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 472. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• Памяці вучонага. Мацкевіч Юзэфа Фларыянаўна // Сайт НАН Беларусі
• Юзэфа Фларыянаўна Мацкевіч у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі
• Мацкевіч Юзэфа Фларыянаўна // Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць