Аблога Бялграда (1456)
| Аблога Бялграда | |||
|---|---|---|---|
 Аблога Бялграда ў 1456 годзе | |||
| Дата | 4 ліпеня – 22 ліпеня 1456 года | ||
| Месца | Бялград, Каралеўства Венгрыя (у наш час — Сербія) | ||
| Вынік | Вырашальная перамога Венгрыі | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
Аблога Бялграда 1456 года — бітва паміж венгерскімі і асманскімі войскамі, якая адбылася 4—22 ліпеня 1456 года. Пасля ўзяцця Канстанцінопаля ў 1453 годзе асманскі султан Мехмед II сабраў сілы для падпарадкавання Венгерскага Каралеўства. Непасрэднай мэтай удару была выбрана памежная крэпасць у Бялградзе (венг.: Nándorfehérvár). Абарону крэпасці падрыхтаваў венгерскі дваранін і военачальнік Янаш Хуньядзі, які ўдзельнічаў да гэтага ў шматлікіх бітвах супраць туркаў.
Аблога перарасла ў вялікую бітву, у якой Хуньядзі ўзначаліў спантанае контрнаступленне, у выніку якога быў захоплены турэцкі лагер. Паранены Мехмед II быў вымушаны зняць аблогу і адступіць. Паводле меркавання некаторых сучаснікаў, аблога Бялграда вырашыла лёс хрысціянства[3].
Па загадзе Рымскага Папы Калікста III званы ўсіх цэркваў званілі штодня апоўдні, заклікаючы вернікаў на малітву за абаронцаў горада. Аднак у многіх краінах (напрыклад, у Англіі і Іспаніі) вестку пра перамогу атрымалі да гэтага распараджэння, таму звон стаў сімвалізаваць перамогу. Папскае распараджэнне не было адменена, і традыцыя захоўваецца ў каталіцкай і некаторых пратэстанцкіх цэрквах.
Падрыхтоўка да бітвы
[правіць | правіць зыходнік]Падрыхтоўка да аблогі была распачата венгерскім бокам у канцы 1455 года пасля прымірэння Хуньядзі з палітычнымі праціўнікамі. Хуньядзі за свой кошт забяспечыў бялградскую крэпасць прыпасамі, узброіў яе і пакінуў у ёй моцны гарнізон пад камандаваннем швагра Міхая Сіладзьі і старэйшага сына Ласла, а сам заняўся зборам падмацавання і стварэннем флоту. Хуньядзі не карыстаўся падтрымкай знаці, якая асцерагалася яго ўзмацнення, і распараджаўся толькі ўласнымі рэсурсамі.
Дзякуючы дапамозе каталіцкай царквы і асабліва францысканскага манаха Іаана Капістрана, які прапаведаваў крыжовы паход супраць туркаў, Хуньядзі ўдалося прыцягнуць сялян і дробных землеўладальнікаў. Яны былі дрэнна ўзброены (многія мелі толькі прашчы і косы), аднак поўныя рашучасці. Ядро войска Хуньядзі складала невялікая група наймітаў і некалькі атрадаў дваранскай конніцы. Усяго венграм удалося сабраць 25–30 тысяч чалавек.
Аблога
[правіць | правіць зыходнік]
Да таго як Хуньядзі ўдалося сабраць войска, армія Мехмеда II (яе колькасць па ранніх ацэнках складала 160 000, паводле новых даследаванняў — 60–70 тысяч чалавек) падышла да Бялграда. Сіладзьі, які кіраваў абаронай замка, меў у сваім распараджэнні 5 000 — 7000 чалавек венгерскага гарнізона, а таксама салдат-сербаў. 4 ліпеня 1456 года пачалася аблога. 29 чэрвеня 1456 года туркі пачалі абстрэльваць крэпасць з узвышэння.
Мехмед падзяліў войска на тры часткі. Румелійскі корпус, які знаходзіўся на правым флангу, меў большую частку з 300 гармат (астатнія знаходзіліся на караблях). На левым была разгорнутая цяжкая пяхота з Анатоліі. У цэнтры знаходзілася асабістая гвардыя султана, янычары пад камандаваннем Заганас-пашы і стаўка камандавання. Флот памерам больш за 200 караблёў знаходзіўся на паўночным захадзе ад горада: ён павінен быў патруляваць дрыгвы і не дапусціць падыходу да крэпасці падмацаванняў, а таксама кантраляваць на паўднёвым захадзе раку Саву, каб прадухіліць абыход пяхоты з флангу. З усходу Дунай закрывалі сіпахі, задачай якіх было не дапусціць абыходу туркаў з правага флангу.
Вестка пра пачатак аблогі заспела Хуньядзі на поўдні Венгрыі, дзе ён набіраў лёгкую кавалерыю для арміі, з дапамогай якой збіраўся зняць аблогу. Пасля злучэння з сіламі папскага легата кардынала Іаана Капістрана, якія галоўным чынам складаліся з сялян, Хуньядзі рушыў на Бялград. У цэлым, пад камандаваннем Капістрана і Хуньядзі знаходзілася ад 40 000 да 50 000 чалавек.
Малалікія абаронцы спадзяваліся галоўным чынам на сілу бялградскага замка, які быў у той час адным з лепшых на Балканах. Пасля таго як Стэфан Лазаравіч у 1404 годзе перанёс у Бялград сталіцу Сербскай дэспатыі, была праведзена вялікая праца па ператварэнні невялікага старога візантыйскага замка ў надзейнае сучаснае ўмацаванне. Замак меў тры лініі абароны: ніжні горад з кафедральным саборам, гарадскім цэнтрам і портам на Дунаі, верхні горад з чатырма брамамі і падвойнай сцяной, у якім размяшчалася войска, а таксама ўнутраны замак з палацам і вялікім данжонам. Бялградскі замак стаў адным з найбольш значных дасягненняў ваеннай архітэктуры Сярэднявечча.
14 ліпеня 1456 года Хуньядзі падышоў да цалкам акружанага горада са сваёй дунайскай флатыліяй. У той жа дзень яму ўдалося прарваць марскую блакаду, патапіўшы тры вялікія асманскія галеры і захапіўшы чатыры вялікія і дваццаць малых суднаў. Знішчыўшы флот султана, Хуньядзі атрымаў магчымасць пераправіць войскі і пастаўляць у горад неабходны харч. Была ўзмоцнена абарона крэпасці.
Аднак аблога не была знята. У выніку інтэнсіўнага артылерыйскага абстрэлу, які доўжыўся тыдзень, сцяна крэпасці была прабіта ў некалькіх месцах. 21 ліпеня Мехмед II загадаў пачаць агульны штурм крэпасці, які пачаўся з заходам сонца і працягваўся ўсю ноч. Наступаючая турэцкая армія захапіла горад і пачала штурм крэпасці. У крытычны момант штурму Хуньядзі загадаў абаронцам скідваць падпаленае прасмоленае дрэва і іншыя лёгкаўзгаральныя матэрыялы. У выніку янычары, якія змагаліся ў горадзе, апынуліся адрэзаныя сцяной агню ад сваіх таварышаў, якія спрабавалі прабіцца ў верхні горад праз праломы ў сцяне.
Жорсткая бойка ў верхнім горадзе паміж акружанымі янычарамі і салдатамі Сіладзьі скончылася поспехам хрысціян: венграм удалося адкінуць наступаючых ад сцен. Янычары, якія заставаліся ўнутры, былі знішчаны, а турэцкія войскі, што спрабавалі прабіцца ў верхні горад, панеслі цяжкія страты.
Калі турэцкім салдатам амаль удалося ўзняць сцяг султана на вяршыні бастыёна, салдат-серб Цітус Дугавіч вырваў яго і разам з ім скокнуў са сцяны. За гэта самаахвяраванне сын Янаша Хуньядзі, венгерскі кароль Мацьяш Корвін праз тры гады дараваў сыну Цітуса дваранства.
Бітва
[правіць | правіць зыходнік]
На наступны дзень бітва прыняла нечаканы абарот. Нягледзячы на загад не спрабаваць рабаваць турэцкія пазіцыі, частка войска выйшла з-за разбуранага вала і заняла пазіцыі ўздоўж турэцкай лініі. Спробы сіпахаў рассеяць іх не ўвянчаліся поспехам. Да венграў за сцяной пачалі далучацца ўсе новыя салдаты, і інцыдэнт хутка перарос у поўнамаштабную бітву.
Бачачы, што спыніць людзей не ўдаецца, Капістран на чале 2000 сялян пачаў наступ у тыл турэцкай арміі, размешчаны ўздоўж Савы. Адначасова Хуньядзі пачаў напад з крэпасці, мэтай якой быў захоп артылерыйскіх пазіцый, якія знаходзіліся ў турэцкім лагеры.
Захопленыя знянацку і, паводле меркавання некаторых летапісцаў, паралізаваныя страхам туркі пачалі бегчы. Асабістая ахова султана, якая складалася з прыкладна 5000 янычараў, адчайна спрабавала спыніць паніку і адбіць лагер, аднак армія Хуньядзі ўжо ўступіла ў бой, і высілкі туркаў апынуліся беспаспяховымі. Султан асабіста ўдзельнічаў у бітве і забіў у сутычцы рыцара, але быў паранены стралой у сцягно і знепрытомнеў.
Пасля бітвы венгерскія часці атрымалі загад правесці ноч за сценамі ў боегатоўнасці, але турэцкай контратакі ў адказ не было. Пад покрывам цемры туркі паспешна адступілі са 140 вазамі з параненымі. Султан прыйшоў у свядомасць у горадзе Сарона. Даведаўшыся, што яго армія бегла, большасць камандзіраў забіты, а ўся маёмасць страчана, 24-гадовы кіраўнік жадаў атруціцца. Нечаканы напад венграў прывёў да бязладзіцы і цяжкіх стратаў, таму той ноччу пераможаны Мехмед адступіў з рэштай войска ў Канстанцінопаль.
Пасля бітвы
[правіць | правіць зыходнік]
Пасля бітвы лагер венграў ахапіла эпідэмія, ад якой праз тры тыдні (11 жніўня 1456 года) памёр сам Янаш Хуньядзі. Ён быў пахаваны ў кафедральным саборы горада Алба-Юлія, сталіцы Трансільваніі.
Бялградская крэпасць добра праявіла сябе падчас аблогі, таму венгры зрабілі дадатковыя ўмацаванні: у слабых усходніх сценах, праз якія туркам удалося прабіцца ў верхні горад, былі пабудаваны Зіндан-вароты і артылерыйская вежа Небайшы. Гэта была апошняя вялікая мадыфікацыя крэпасці да 1521 года, калі яна была захоплена султанам Сулейманам I Цудоўным.
Падчас аблогі Папа Рымскі Калікст III загадаў апоўдні біць у званы, заклікаючы вернікаў да малітвы за абаронцаў хрысціянства. Аднак у многіх месцах вестку пра перамогу атрымалі раней, і званы білі ўжо ў знак перамогі, таму інтэрпрэтацыя папскага распараджэння была скарэктавана. Традыцыя біць у званы апоўдні захоўваецца дагэтуль.
Значэнне
[правіць | правіць зыходнік]Перамога пад Бялградам на 70 гадоў спыніла наступ туркаў на Еўропу, нягледзячы на шэраг уварванняў, у прыватнасці, захоп Атранта ў 1480—1481 гадах і напад на Харватыю і Штырыю ў 1493 годзе. Бялградская крэпасць працягвала абараняць Венгрыю ад туркаў аж да яе ўзяцця ў 1521 годзе.
Далейшае прасоўванне туркаў у Еўропу затрымалася з-за ўзмацнення Венгрыі пры сыне Хуньядзі Мацьяшы Корвіне, неабходнасці стварыць надзейную базу ў нядаўна захопленых Сербіі і Босніі, а таксама ў выніку серыі паражэнняў, нанесеных Мехмеду II васаламі — гаспадаром Валахіі Уладам III Цэпешам (у «начным нападзе») і гаспадаром Малдавіі Стэфанам III Вялікім (бітвы на Васлуі і ў Валя Албэ).
У той жа час хрысціянам не ўдалося развіць поспех і вярнуць Канстанцінопаль. Кароль Венгрыі Мацьяш I не быў прыхільнікам вялікай вайны з Турцыяй і займаўся галоўным чынам абаронай уласных уладанняў. Большая частка Венгрыі была занята туркамі ў 1526 годзе пасля Мохацкай бітвы.
Асманская экспансія ў Еўропу працягвалася з пераменным поспехам да аблогі Вены ў 1529 годзе. Туркі заставаліся значнай сілай і пагражалі Цэнтральнай Еўропе аж да бітвы пад Венай у 1683 годзе.
Зноскі
- ↑ Јованка Калић-Мијушковић, Београд у средњем веку, Српска књижевна задруга, Београд 1967.
- ↑ http://militera.lib.ru/h/michaud/39.html Жазеф-Франсуа Мішо, Гісторыя крыжовых паходаў, 2001
- ↑ End of Europe’s Middle Ages — The Defense of Belgrade by Janos Hunyadi Архівавана 5 снежня 2012.