Алег Вешчы

Алег Вешчы
Князь Алег на карціне В. М. Васняцова (1899)
вялікі князь кіеўскі 882 — 912
Папярэднік	Аскольд
Пераемнік	Ігар Рурыкавіч
рэгент (Наўгародская Русь[d]) 879 — 912
Нараджэнне	не пазней за 879 Швецыя
Смерць	912 Кіеў, Кіеўская Русь
Месца пахавання	Шчакавіца Staraya Ladoga mounds[d]
Веравызнанне	язычніцтва
Дзейнасць	рэгент
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Алег на мініяцюры Радзівілаўскага летапісу, XV ст.

Алег, Ве́шчы Але́г (аг.-усх.-слав.: Ольгъ, ? — 912, паводле іншых звестак 922) — князь наўгародскі (з 879), вялікі князь кіеўскі (882—912). Пераемнік князя Рурыка, валадар у перыяд дзяцінства рурыкавага сына Ігара.

Паходжанне Алега вызначаецца толькі прыкладна, летапіс называе яго родзічам Рурыка («от рода ему суща»), т.б., напэўна, аднаго з ім роду. Калі прынімаць агулам праўдападобную, на думку большасці даследчыкаў, версію тоеснасці старажытнарускага Рурыка дацкаму конунгу Рорыку (Хрорыку) з Ютландыі, то абодва былі з дынастыі дацкіх Ск’ёльдунгаў. Ускоснае пацверджанне гэтаму згадка конунга Хэльгі, валадарыўшага ў Ютландыі пры канцы IX ст. Магчыма, пацверджаннем можа быць згадка Алегава шчыта на браме Канстанцінопаля, бо ў народнай этымалогіі прозвішча Ск’ёльдунгаў магло выводзіцца ад слова «шчыт» («ск’ёльд»). Урэшце, само імя «Алег» сведчыць за дацкае паходжанне князя, скандынаўскае «Helgi», у паганскія часы значыла «святы»/«свяшчэнны» — не было распаўсюджаным, арэал яго ўжывання ахопліваў дацкі і ў меншай ступені нарвежскі рэгіён Старажытнай Скандынавіі. На Русі імя гучала ў зыходнай форме — менавіта як Хэльгі, што пацвярджае г.зв. Кембрыджскі дакумент (X ст.), дзе згадваецца рускі валадар Хэлгу, пра тоеснасць якога Алегу ёсць версіі. На славянскай глебе этымалогія імя Хэльгі была пераасэнсавана, што прычынілася з’яўленню эпітэта «вешчы» адносна князя Алега.

Храналогія пачатку валадарства Алега няпэўная, бо агулам не ясна наколькі ўмоўная летапісная датыроўка смерці Рурыка -- 879 год. Суадносіны ўлады Алега і Ігара цяжка акрэсліваюцца. Наўгародскі першы летапіс (ён, на думку большасці даследчыкаў, адлюстроўвае папярэдні Аповесці мінулых гадоў Пачатковы звод) называе Алега ваяводам Ігара. Аднак звесткі Наўгародскага першага летапісу агулам напэўныя, таму і "ваяводству" Алега не давяраюць. Калі такая версія і была ў раннім старажытнарускім летапісанні, у чым выказваліся сумненні, то яна адпала пасля збору і вывучэння крыніц складальнікамі Аповесці мінулых гадоў. Тэкст візантыйска-рускага дагавора 911 года, аўтэтычнасць якога пэўная, называе Алега "вялікім кнзязем", такім чынам пацвярджае самастойнае яго ўладарства Руссю.

Якая была роля Ігара падчас валадарства Алега не ясна. У паходжанні Ігара ад Рурыка няма сумненняў. Нават умоўныя летапісныя датыроўкі яго жыцця (або нараджэння за некалькі гадоў да смерці Рурыка) не выглядаюць непраўдападобнымі. Магчыма Ігар быў адхілены ад улады Алегам, магчымы і іншыя іх уладна-маёмасныя адносіны. Ігар як самастойны ўладар выступае толькі пасля смерці Алега, інфармацыя пра яго пацвярджаецца шэрагам незалежных сучасных падзеям крыніц -- візантыйскіх і лацінамоўных заходнееўрапейскіх, дзе ён называецца "Інгар" і "Інгер".

Летапісныя звесткі пра Алега складаюцца з трох вялікіх эпізодаў. Першым яго дзеянням быў рух на поўдзень "шляхам з вараг у грэкі", захоп Кіева і падпарадкаванне вакольных славянскіх плямёнаў.

Пачаў кіраваць у Ноўгарадзе з прычыны малалецтва Ігара, сына памерлага Рурыка; праявіў сябе як мудры, спраўны і хітры валадар. Называецца першым збіральнікам зямель Русі. Нягледзячы на буйныя ваенныя поспехі, вялікім военачальнікам звычайна не называецца. Некаторыя аўтары лічаць летапісныя звесткі пра Алега (асабліва храналогію) ненадзейнымі.

У 882 здзейсніў заваявальны паход з Ноўгарада на поўдзень, у час якога падпарадкаваў зямлю крывічаў з горадам Смаленскам, северскую зямлю з галоўным горадам Любечам і Кіеў. У 907 здзейсніў паспяховы паход на Візантыю; заключыў мірны дагавор са значнымі набыткамі для Русі (традыцыйныя веды пра паход і дагавор часам аспрэчваюцца).

Датыроўка смерці Алега таксама няпэўная, верагодна, летапісец чуў толькі паданні пра смерць князя на "пятае лета/год" па паходзе на Канстанцінопаль. Паход у Аповесці мінулых гадоў адзначаны пад 907 годам, таму і смерць аднесена да восені 911 (або 912) года, т.б. неўзабаве па заключэнні візайтыйска-рускага дагавора. На чым заснавана датыроўка самаго пахода невядома, магчыма, летапісец меў сведчанні пра пачатак мірных перамоў Візантыі і Русі, якія аформілі папярэдняе пагадненне і пачалі працэдуру заключэння ўласна дагавора, але яна магла расцягнуцца на некалькі гадоў.

Літаратура

• Алег // БЭ ў 18 т. — Т. 1. — Мн., 1996. — С. 236.
• Пчелов Е. Князь Олег и его роль в формировании Древнерусского государства // Имена московской науки. Посвящается восьмидесятилетию А. И. Комиссаренко. — М., 2018. — С. 10-16.