Шлях пахаў

Сусветная спадчына ЮНЕСКА, аб’ект № 1107 рус. • англ. • фр.

Шлях пахаў (таксама ладанавы шлях, шлях ладана) — гандлёвы шлях, які ў антычнасці звязваў поўдзень Аравійскага паўвострава з краінамі Міжземнамор'я і Месапатаміі. Па яму са старажытных царстваў на тэрыторыі сучасных Емена і Амана, а таксама з Афрыканскага рога і вострава Сакотра, дастаўляліся ў Міжземнамор’е і Міжрэчча каштоўныя араматычныя рэчывы — у асноўным паўднёвааравійскі ладан, смірна і афрыканскія спецыі.

Шырокае выкарыстанне духмяных рэчываў на старажытным Усходзе стварала вялікі попыт на іх і, такім чынам, выклікала шырокі гандаль гэтымі таварамі, што і выклікала з'яўленне гэтага гандлёвага шляха. Гандаль духмянымі рэчывамі пачаўся, відаць, у II тысячагоддзі да н. э.

Еменскі ладан

У I стагоддзі да н. э. Дыядор Сіцылійскі пісаў: «Сакотра з'яўляецца галоўным у свеце пастаўшчыком ладана і міры. Востраў з'яўляецца зыходным пунктам Аравійскага „шляха пахаў“: адсюль каштоўныя смолы і іншыя каштоўныя тавары дастаўляюцца ў Адэн і Кану» (Старажытны порт Хадрамаута на аравійскім узбярэжжы каля падножжа гары Хусн аль-Гураб).

Калі рымляне ў пачатку нашай эры ўзялі ў свае рукі марскі шлях у Індыю і тым самым паставілі пад пагрозу гандаль араматычнымі рэчывамі на ўзбярэжжы, якая ішла праз Адэн, значэнне важнага гандлёвага цэнтра набыла сталіца дзяржавы Хадрамаут Горад Шабва. Таму араматычныя смолы цяпер прыходзілася везці ў порт Кана (у 15 км на захад ад цяперашняга пасёлка рыбакоў Бір Алі у Емене), а адтуль — у Шабву. У Кану дастаўляліся таксама араматычныя рэчывы з Самалі і Эфіопіі. Калі начальнікі вярблюжых караванаў адхіляліся ад усталяванага маршрута, іх каралі смерцю. У пустыні было дазволена перамяшчацца толькі арганізаванымі караванамі па строга азначаным шляхам. Кожнае адхіленне ад гэтых правілаў (незарэгістраваныя караваны, «левыя» дарогі і кантрабанда) лічыліся самымі цяжкімі злачынствамі і караліся смерцю. Нават выходзіць з Шабвы караваны маглі толькі праз пэўныя вароты.

Багацце і важнасць Шавбы заключаліся ў пазіцыі горада, які быў важным месцам збору і арганізацыі каравана для перасячэння вялікай пустыні Руб аль-Халі. Удзельнікі каравана павінны былі заплаціць адну дзясятую частку кошту тавару ў імя галоўнай багіні Сіін.

Гарэлка для ладана. Каля III стагоддзя н. э. Знойдзена ў Шабве.

Увесь гадавы збор араматычных смолаў насельніцтва было абавязана прыносіць у храмы Шабвы, і нікому не дазвалялася вывозіць за межы краіны нават адзін кавалачак смалы. Але спроб парушыць гэтае абмежаванне, верагодна, было шмат. Напрыклад, індыйскія гандляры імкнуліся скупляць смолы на месцы іх збору. Калі гэтыя парушэнні станавіліся вядомымі, то караліся смерцю тыя, хто прадаваў смалу. Кажуць, што толькі пасля таго, як святар забіраў дзясятую частку араматычнай смалы «для бога», гэта значыць на карысць дзяржавы, цар дазваляў свабодны гандаль гэтым таварам. Толькі тады гандляры маглі купляць і прадаваць свяшчэнны тавар.

З Шабвы караваны ў тры тысячы вярблюдаў, часта расцягнуўшыся на трыццаць кіламетраў, адпраўляліся раз ці два ў год, у хуткім часе пасля заканчэння дажджэй. Іх шлях ляжаў праз семдзесят населеных пунктаў, у тым ліку праз Марыб, Неджд, Мекку, Джыду, Ясрыб (так у тыя часы называлі Медзіну), Петру і іншыя, у Газу да Міжземнага мора. Такі пераход працягваўся не менш за семдзесят дзён. У крамах міжземнаморскіх гарадоў, такіх, як Александрыя, работнікаў у канцы дня распраналі і абшуквалі, каб яны не вынеслі нават кавалачка смалы. З мэтай захаваць у таямніцы шлях да сховішчаў, перад варотамі гандлёвых кантораў работнікам завязвалі вочы ці апраналі на галаву густую сетку, таму мала каму быў вядомы шлях да скарбаў.

З цягам часу гандаль араматычнымі рэчывамі прыйшоў у заняпад, бляск паўднёвааравійскіх гарадоў пацьмянеў. І толькі нешматлікія караваны працягвалі хадзіць па старым шляхам, пракладзеным задоўга да адкрыцця араматычных рэчываў, перавозячы неабходную для жыцця соль.

У 2005 рашэннем ЮНЭСКА адрэзак Шляха пахаў на тэрыторыі Ізраіля быў уключаны ў Спіс аб'ектаў Сусветнай спадчыны Юнэска ў Азіі. Гэты адрэзак уключае ў сябе руіны чатырох набацейскіх гарадоў: Аўдат, Халуца, Мамшыт і Шыўта.

Гл. таксама

• Дарога спецый
• Via Maris
• Via Regia

Літаратура

• М. Д. Бухарин. Аравия, Восточная Африка и Средиземноморье. Торговые и историко-культурные связи. — М.: Восточная литература, 2009. — 376 с. — ISBN 978-5-02-036349-6.