Аман

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Султанат Аман
араб. سلطنة عُمان‎‎
Герб Амана
Сцяг Амана Герб Амана
Гімн: «Ya Rabbana Ehfid Lana Jalalat Al Sultan»
Дата незалежнасці 1971 (ад Вялікабрытаніі)
Афіцыйная мова Арабская
Сталіца Маскат
Форма кіравання Абсалютная манархія (султанат)
Султан Хайтэм бен Тарык Аль Саід
Дзярж. рэлігія Іслам (ібадзіцкага толку)
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні
70-я ў свеце
309 500 км²
0
Насельніцтва
• Ацэнка (2007)
Шчыльнасць

3 204 897 чал. (132-я)
12,3 чал./км²
Валюта аманскі рыал
Інтэрнэт-дамен .om
Код ISO (Alpha-2) OM
Код ISO (Alpha-3) OMN
Код МАК OMA
Тэлефонны код +968
Часавыя паясы +4

Ама́н (араб. عُمان‎‎), Султана́т Ама́н (араб. سلطنة عُمان‎‎) — арабская дзяржава, размешчаная ў паўднёва-ўсходняй частцы Аравійскага паўвострава. Сталіца — Маскат.

Мяжуе з Аб’яднанымі Арабскімі Эміратамі, Саудаўскай Аравіяй і Еменам. Аману належыць невялікі анклаў на поўначы паўвострава Мусандам, які раздзяляе Персідскі і Аманскі залівы. Плошча — 309,5 тыс. кв. км. Працягласць берагавой лініі, уключаючы востраў Масіра і два архіпелагі — Даманіят і Халаніят — 2 тыс.км. Пустыні займаюць 82 % тэрыторыі краіны, горныя раёны — 15 %, узбярэжныя раёны — 3 %. Сталіца — г. Маскат (больш 450 тыс. чал.), буйныя гарады — Сахар, Сур, Нізва, Бурэймі, Салала. Дзяржаўная мова — арабская. Шырока распаўсюджаныя англійская, белуджы, урду, хіндзі, суахілі. Нацыянальнае свята — 18 лістапада — Дзень нараджэння султана Кабуса Бэн Саіда (адзначаецца з 1970). Нацыянальная валюта — аманскі рыял (1 аманскі рыял = 2,6 дол. ЗША; май 2008).

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Аман у яго сучасных межах аб’ядноўвае былы султанат Маскат і імамат Аман, над якімі ў пачатку 19 ст. усталявала свой кантроль Вялікабрытанія. У 1913 імамат Аман абвясціў сябе незалежным ад султанату Маскат. Беспаспяховая для Маската і брытанцаў сямігадовая вайна супраць імамата завяршылася падпісаннем у 1920 Сібскага мірнага дагавора, які зацвердзіў аўтаномію Амана. У 1955 пры непасрэднай дапамозе брытанцаў войска султанату Маскат акупіравалі імамат Аман. 23 ліпеня 1970 у выніку палацавага перавароту да ўлады прыйшоў султан Кабус бен Саід, які скінуў свайго бацьку султана Саіда Бэн Цеймура. З жніўня 1970 краіна атрымала афіцыйную назву — Султанат Аман.

Султан правёў карэнныя адміністрацыйную (новае дзяленне, цэнтралізацыя дзяржавы) і ваенную рэформы (закупка найноўшага ўзбраення і павышэнне заробку вайскоўцам). Пераўтвораная армія змагла падавіць у 1976 годзе сепаратысцкае паўстанне ў рэгіёне Дафар. Раз і назаўжды паставіўшы кропку ў прыгранічных праблемах з суседзямі, султан прыступіў да мадэрнізацыі дзяржавы, зрабіўшы стаўку на развіццё адукацыі, аховы здароўя і інфраструктуры. Нафтавыя звышпрыбыткі, якія неўзабаве абваліліся на краіны Персідскага заліва і Аман у прыватнасці, прыйшліся вельмі дарэчы і дазволілі з поспехам ажыццявіць задуманае[2].

З падачы султана Кабуса ў 1996 годзе Аман атрымаў першы ў гісторыі канстытуцыйны акт — асноўны закон, якім былі ўведзены Кансультатыўны савет і механізм атрымання трона ў спадчыну.

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Горы Амана

Аман месціцца ва ўсходняй частцы Аравійскага паўвострава. Уздоўж узбярэжжа Аманскага заліва на паўночным усходзе краіны цягнецца прыморская раўніна — найбольш асвоены і населены раён Амана. На захад ад яе месцяцца горы Эль-Хаджар-эль-Гарбі. На поўначы яны ўяўляюць невысокія, але спічастыя конусы. У цэнтры — высокія масівы да 3353 м. На поўдні — скалістыя грады, якія рэзка абрываюцца ў мора. Вылучаецца плато Аман з сярэдняй вышынёй 500 м. Яно спярэшчана ўзвышшамі вулканічнага паходжання і сухімі рэчышчамі, што сезонна запаўняюцца вадой. У паўднёвай частцы краіны знаходзіцца горны масіў Кара. Паміж ім і Аравійскім морам выцягнулася прыморская нізіна Дафар.

Астравы Амана — Курыя-Мурыя, Масіра, Маклаб, Даманіят і інш.

Карысныя выкапні — нафта, сера, жалеза, соль.

Клімат спякотны трапічны. Сярэдняя тэмпература студзеня трымаецца вышэй за +20 °C, чэрвеня — вышэй за +32 °C. Асабліва спякотна ў пачатку лета, калі дуюць сухія вятры з пустынь Аравійскага паўвострава. У астатні перыяд лета пераважаюць вільготныя мусоны, узімку — паўночныя вятры. У горных раёнах сярэднегадавая колькасць ападкаў дасягае 500 мм, у той час як у нізінах — 60 — 130 мм у год.

У гарах сустракаюцца трапічныя лясы, дубовыя, тамарыскавыя і інжырныя гаі. У Дафары захаваліся рэшткі аравійскай саванны. У прыморскіх далінах і нізінах дзякуючы запасам грунтавых вод развіваецца земляробства. На захад і поўдзень ад аманскіх гор пануе пустыня.

Адміністрацыйны падзел[правіць | правіць зыходнік]

Адміністрацыйна Султанат падзелены на 5 акруг: Дахілійя, Батына, Вуста, Шаркійя, Захіра і 4 губернатарствы: Маскат, Мусандам, Дафар і Бурэймі (заснаванае ў кастрычніку 2006), якія складаюцца з раёнаў (вілайетаў), агульны лік якіх 61. Адміністрацыйныя адзінкі ўзначальваюць прызначаныя султанам губернатары і валі (кіраўнікі вілайетаў).

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

У Султанаце Аман пражывае 2,65 млн чал. (ацэнка, 2007), з якіх аманскія падданыя складаюць ледзь больш 1,8 млн чал. Пераважаюць нашчадкі еменских і недждыйскіх арабскіх плямёнаў, астатняя частка насельніцтва — белуджы і персы, якія перабраліся ў Султанат шмат дзесяцігоддзяў таму. У складзе насельніцтва ўзбярэжных гарадоў прыкметную частку складаюць нашчадкі жыхароў Усходняй Афрыкі, першым чынам, Занзібара. Большасць аманцаў (каля 75 %) — адэпты ібадыцскай секты ў ісламе; прыкладна чвэрць насельніцтва — суніты. Невялікую, але досыць уплывовую суполку складаюць шыіты, якія пражываюць у асноўным на раўніне Аль-Батына.

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

З 1975 эканоміка краіны развіваецца на аснове пяцігадовых планаў. За 2007 рэальны прырост ВУП склаў 8,3 %, аб’ём ВУП дасягнуў 39,8 млрд дол. ЗША. Прыбыткі на душу насельніцтва за 2007 склалі 15,6 тыс. дол.

Аснову эканомікі складае нафтаздабываючая і газавая галіны. Агульныя запасы нафты складаюць каля 4 млрд бар. На долю паліўна-энергетычнага сектара прыходзіцца каля 80 % экспарту і 40 % ВУП. Захоўваецца тэндэнцыя да паніжэння аб’ёмаў нафтаздабычы, што выклікана збядненнем радовішчаў. У сярэднім за 2007 яна склала каля 700 тыс. бар. у суткі, скараціўшыся на 5,5 % у параўнанні з 2006.

Абмежаванасць і збядненне запасаў нафты (4 млрд бар. па прагнозах хопіць прыкладна на 15-20 гадоў) падштурхоўвае ўрад да развіцця газавага сектара і стварэнню прамысловых прадпрыемстваў, якія выкарыстоўваюць газ. Пацверджаныя запасы прыроднага газу ў Амане дасягаюць 650 млрд куб. м. За 2007 адзначаўся рост здабычы прыроднага газу на 6 % да 27,6 млрд куб. м. У перыяд 2006—2010 урад плануе выдаткаваць 11,7 млрд дол. ЗША для росту нафта- і газаздабычы.

Вялікая ўвага ўрадам краіны надаецца развіццю ненафтагазавых сектараў эканомікі, першым чынам сельскай гаспадаркі і рыбалоўства, доля якіх складае меней 2 % ад ВУП. Аднак у цэлым планы ўлад па дыверсіфікацыі эканомікі пакуль застаюцца далёкай перспектывай. З 2003 дзейнічае дзяржаўная праграма па развіцці турыстычнага сектара, аднак яго доля ў ВУП не перавышае 1,5 %. Хоць за 2007 быў адзначаны рост ненафтавых галін прамысловасці (17 %), іх доля ў ВУП усё яшчэ застаецца малаважкай (11 %). У паўночных раёнах вядзецца здабыча медзі, храмітаў і вапняку. Развіваюцца будаўніцтва, цэментавая прамысловасць і металургія, у прыватнасці вытворчасць медзі. Дзейнічаюць прадпрыемствы харчовай прамысловасці, наладжана вытворчасць кармоў і ўгнаенняў.

Праграма падрыхтоўкі нацыянальных кадраў — «аманізацыя», закліканая знізіць высокі ўзровень беспрацоўя (15 % сярод моладзі), не дае планаванай аддачы. Таму эканоміка Амана пакуль не можа абыйсціся без прыцягнення замежнай працоўнай сілы (каля 850 тыс. чал., пераважна выхадцы з Індыі, Пакістана і Бангладэш).

Адной з асноўных эканамічных праблем Амана застаецца высокі ўзровень інфляцыі (каля 7 %), рост цэнаў на спажывецкія тавары і прадукты сілкавання, нерухомасць. Інфляцыйныя працэсы стымулююцца, у прыватнасці, прывязкай мясцовай нацыянальнай валюты да долара ЗША.

У 2007 высокія цэны на нафту забяспечылі прафіцыт бюджэту ў памеры 4,5 млрд дол. Расходная частка бюджэту склала 12,8 млрд.дол. ЗША. Золатавалютныя рэзервы Амана ў 2007 ацэньваюцца ў 6,5 млрд дол.

Знешні доўг ацэньваецца ў 3,4 млрд дол. На яго абслугоўванне прыходзіцца парадку 5 % ВУП.

З буйных прадпрыемстваў вылучаецца ўведзены ў эксплуатацыю ў 1982 першы нафтаперапрацоўчы завод. З пачаткам засваення запасаў прыроднага газу ў г. Кальхат пабудаваныя і дзейнічаюць дзве лініі завода па звадкаванні газу (6 млн т. у год). Вядзецца будаўніцтва трэцяй чаргі магутнасцю 3,3 млн т. У 2005 пачата будаўніцтва алюмініевага камбіната ў прамысловай зоне Сахар магутнасцю 350 тыс. т. алюмінія ў год.

Палітыка дзяржавы накіраваная таксама на пашырэнне долі прыватнага сектара і ўдасканаленне інвестыцыйнага заканадаўства з мэтай прыцягнення замежных капіталаўкладанняў. Аб’ём замежных інвестыцый у эканоміку Амана расце павольна і складае ў сярэднім 300 млн дол. у год. У лістападзе 2000 Аман стаў членам ВТО (СГА?).

Аб’ём экспарту 2007 склаў 22,6 млрд дол. Дадатнае сальда гандлёвага балансу склала каля 11 млрд дол. Асноўныя знешнегандлёвыя партнёры Амана — ААЭ, Японія, ЗША, Вялікабрытанія. Галоўныя імпарцёры аманскай нафты — Кітай, Тайланд, Японія, Паўднёвая Карэя, Тайвань. Асноўныя артыкулы экспарту — нафта, звадкаваны газ, метал, тэкстыль, марожаная рыба, трапічная садавіна і гародніна, рээкспарт розных тавараў. Аман імпартуе розную тэхніку, транспартныя сродкі, гаруча-змазачныя матэрыялы, тавары шырокага спажывання, рыс, харчаванне, дамашняе быдла.

СМІ[правіць | правіць зыходнік]

Перыядычны друк выходзіць на арабскай і англійскай мовах. Найболей масавыя тыражы маюць штодзённыя газеты «Аль-Ватан» (арабскай — 40 тыс. асобн.), «Абсервер» (англійскай — 30 тыс. асобн.), «Аман» (арабскай — 20 тыс. асобн.) і «Таймс оф Аман» (англійскай — 30 тыс. асобн.), «Аман Трыбьюн» (на англійскай мове, — 25 тыс. экз.). Прынятыя султанам і ўрадам дэкрэты і ўказы публікуюцца ў афіцыйнай газеце «Аль-Джарыда Ар-Расмійя» на арабскай мове. У Маскаце находзяцца дзяржаўныя Інфармацыйнае агенцтва Амана, Радыё Султанату Аман (вяшчае з 1970) і Тэлебачанне Амана (працуе з 1975).

Дзяржаўны лад[правіць | правіць зыходнік]

Аман — абсалютная манархія. Першая канстытуцыя (Асноўны Закон) Амана прынятая 6 лістапада 1996. З 1970 кіраўніком дзяржавы з’яўляецца султан Кабус бен Саід (1940—2020), які валодае ўсёй паўнатой заканадаўчай і выканаўчай улады, сумяшчае пасты старшыні ўрада, міністра замежных спраў, абароны і фінансаў. У склад урада ўваходзяць 29 міністраў. Курыруюць яго працай віцэ-прэм’ер прынц Фахд Аль Саід, асабісты прадстаўнік султана Сувейні Аль Саід і генеральны сакратар урада Халід Аль-Бусаідзі.

У 1997 заснаваны дарадчы орган — Савет Амана («Маджліс Аман»), які складаецца з двух палат: ніжняй — Кансультатыўнага савета («Маджліс аш-Шура»), і верхняй — Дзяржсавета («Маджліс ад-Дауля»).

Савет Амана мае кансультатыўна-дарадчы статус і не можа выступаць самастойна з заканадаўчымі ініцыятывамі. У яго асноўныя функцыі ўваходзіць падрыхтоўка рэкамендацый для кіраўніка дзяржавы — султана і ўрада краіны. Кампетэнцыя Савета не распаўсюджваецца на пытанні дзяржаўнага і адміністрацыйнага ладу, унутранай і знешняй палітыкі, абароны і бяспекі. Разам з тым, Савет гуляе з кожным годам усё больш прыкметную ролю ў сацыяльна-эканамічнай сферы, у т.л. у азначэнні стратэгіі развіцця сістэмы адукацыі, аховы здароўя і г.д. У рамках пасоўвання курсу палітычных рэформ у краіне прадугледжваецца паэтапнае пашырэнне яго паўнамоцтваў.

Старшыня і члены Дзяржсавета прызначаюцца ўказам султана тэрмінам на тры гады з магчымым падаўжэннем. Склад палаты стала пашыраецца. У новым скліканні ў яго ўвайшлі 70 дэпутатаў (прызначаныя ў лістападзе 2007). Старшыня — Ях’я Бэн Махвуз Аль-Манзеры.

У склад Кансультатыўнага савета ўваходзяць 84 дэпутаты, якія прадстаўляюць розныя раёны (вілайеты) і абіраюцца шляхам прамога галасавання на чатыры гады. У ключавыя функцыі палаты ўваходзіць разгляд праектаў законаў, занясенне прапаноў па ўдасканаленні наяўнага заканадаўства, удзел у падрыхтоўцы праекту бюджэту і пяцігадовых планаў развіцця, падрыхтоўка рэкамендацый па сацыяльна-эканамічным пытанням. Паседжанні праходзяць чатыры разу ў год. У члены савета можа балатавацца любы падданы Султанату старэйшы за 21 год па-за залежнасцю ад полу. Да ўдзелу ў выбарах дапускаюцца ўсё аманцы, якія дасягнулі ўзросту 21 год, акрамя вайскоўцаў і супрацоўнікаў спецслужбаў. У кастрычніку 2007 адбыліся выбары ў Кансультатыўны савет 6-га склікання (першыя ўсеагульныя выбары адбыліся ў 2003). Цяперашні старшыня — шэйх Ахмед Бэн Мухамед Аль-Ісаіі (з 1 студзеня 2008 прызначаны на гэты пост дэкрэтам султана).

Палітычныя партыі, прафсаюзы, любыя грамадскія аб’яднанні палітычнага толку, у т.л. праваабарончыя, забароненыя.

Унутрыпалітычнае становішча ў Амане характарызуецца стабільнасцю. У краіне адсутнічае сістэмная апазіцыя, дзейнасць палітычных партый і прафсаюзаў забароненая законам. Улады праводзяць гнуткую сацыяльна-эканамічную палітыку, выкарыстоўваючы прыбыткі ад экспарту энерганосьбітаў, што дазваляе прыцягнуць падтрымку кіруючаму рэжыму з боку большасці насельніцтва краіны і пазбегнуць узнікненні сацыяльнай напружанасці ў грамадстве. Кіраўніцтва Амана прадпрымае неабходныя меры для процідзеяння пагрозе міжнароднага тэрарызму і рэлігійнага экстрэмізму.

Знешняя палітыка[правіць | правіць зыходнік]

У знешняй палітыцы Султанат Аман імкнецца праводзіць гнуткі, збалансаваны курс, у апошнія гады прадпрымае высілкі па пашырэнні і дыверсіфікацыі міжнародных гандлёва-эканамічных сувязяў.

Член ААН (з 1971), ЛАД (з 1971), АІК (1972), ДН (1973). Аман з’яўляецца сузаснавальнікам ССАДПЗ (1981) і АРСІО (1997 г.). У АПЕК і ААПЕК мае статус назіральніка. Падтрымлівае дыпламатычныя адносіны з 143 дзяржавамі.

Аман нязменна выступае за захаванне ключавой ролі ААН у міжнародных справах, падвышэнне яе эфектыўнасці, чаму, па меркаванні аманцаў, магло бы спрыяць структурнае рэфармаванне арганізацыі пры абавязковым уліку інтарэсаў краін, якія развіваюцца.

Прыярытэтам у знешняй палітыцы ўрада султана Кабуса застаюцца адносіны с краінамі ССАДПЗ. Аман падтрымлівае далейшае пашырэнне інтэграцыйных працэсаў на прасторы Савета супрацоўніцтва, займаючы пры гэтым адмысловую пазіцыю па шэрагу пытанняў. У маі 2007 Аман прыняў рашэнне аб выхадзе з перагаворнага працэсу па ўвядзенні адзінай валюты краінамі ССАДПЗ, дыстанцырываўся ад прапановы па рэфармаванні ўзброеных сіл Савета.

Гістарычна цесныя сувязі склаліся ў Амана з ЗША і Вялікабрытаніяй. Найболей важным іх складнікам з’яўляецца ваенна-палітычнае супрацоўніцтва. Аманское кіраўніцтва падпісала дамовы аб супрацоўніцтве ў вобласці бяспекі з ЗША (дагавор 1981) і Вялікабрытаніяй (дагавор 1970). У адпаведнасці з двухбаковым дагаворам Вашынгтон мае права на размяшчэнне ў Амане абмежаванага кантынгенту ваенна-паветраных і ваенна-марскіх сіл: востр. Масіра (база ВМС і ВПС), г. Тумрэйт (база ВПС), г. Сіб (база ВПС), г. Салала (база сухапутных сіл), г. Хасаб (РЛС сачэння за суднаходствам у Армузскім праліве).

Важным вектарам знешняй палітыкі Амана застаецца еўрапейскі напрамак.

Стратэгічным напрамкам дзейнасці аманской дыпламатыі з’яўляецца ўмацаванне і пашырэнне палітычных і гандлёва-эканамічных адносін з Іранам. Аман ацэньвае развіццё Іранам мірнай ядзернай праграмы як суверэннае і неад’емнае права Тэгерана. Тут не падтрымліваюць пазіцыю Захаду аб ваеннай скіраванасці іранскага імкнення па развіцці мірнага атама. У Амане лічаць, што ключом да дазволу дадзенай праблемы з’яўляецца палітыка-дыпламатычнае рашэнне дадзенай праблемы.

У сферы адмысловай увагі Султанату находзіцца ўзаемадзеянне с краінамі арабскага свету. Традыцыйна цесныя шматпланавыя адносіны Аман падтрымлівае з Індыяй і Пакістанам. У апошні час актыўна развіваюцца адносіны са краінамі АТР — пераважна з Кітаем, Паўднёвай Карэяй і Японіяй.

Султан Кабус — адзін з нешматлікіх арабскіх лідараў, якія падтрымалі Кемп-Дэвідскія дамовы 1978. Аман выступае за аднаўленне перагаворнага працэсу і ўсёабдымнае і справядлівае ўрэгуляванне на Блізкім Усходзе на аснове палажэнняў «дарожнай карты», адпаведных рэзалюцый СБ ААН і арабскай мірнай ініцыятывы. У Амане добра рэагуюць на ідэю правядзення міжнароднай канферэнцыі па блізкаўсходнім урэгуляванні.

Аман выказваецца ў карысць захавання тэрытарыяльнай цэласнасці і аднаўленне ўсёй паўнаты нацыянальнага суверэнітэту ў Іраку. Тут заклікаюць да рэалізацыі ідэі нацыянальнага прымірэння і стабілізацыі сітуацыі ў сферы бяспекі ў краіне.

Аманскае кіраўніцтва спадзяецца на скарэйшае дасягненне міжэтнічнай і міжканфесійнай згоды ў Ліване.

Аман — удзельнік большасці ўніверсальных міжнародных канвенцый па барацьбе з тэрарызмам, прыхільнік рэжыму нераспаўсюджання ЗМЗ.

Узброеныя сілы[правіць | правіць зыходнік]

Узброеныя сілы карыстаюцца рэпутацыяй досыць баяздольных сіл у Савет супрацоўніцтва арабскіх дзяржаў Персідскага заліва ССАГПЗ, другіх пасля Саудаўскай Аравіі. Колькасць узброеных сіл, якія камплектуюцца на кантрактнай аснове, па дадзеных на 2006 складае парадку 50 тыс. чал. У склад рэгулярнага султанскага войска ўваходзяць тры віды войскаў: сухапутныя войскі, ВПС і ВМС, а таксама султанская гвардыя. Да іншых ваенізаваных фарміраванняў адносяцца султанская паліцыя, служба бяспекі, берагавая ахова ў відзе корпусу марской паліцыі.

У 1996 створаны Савет абароны на чале з султанам. У яго ўваходзяць: міністр па справах султанскага двара (курыруе працу спецслужб), генеральны інспектар паліцыі і мытні, галоўнакамандуючыя відаў войскаў і султанскай гвардыі, а таксама кіраўнік Службы ўнутранай бяспекі.

Зноскі

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]