Казанне Скаргі

Ян Матэйка
Казанне Скаргі. 1864
Kazanie Skargi
Матэрыял	палатно
Тэхніка	алейныя фарбы
Памеры	224 × 397 см
Нацыянальны музей, Варшава
(інв. ZKW 2048)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

«Казанне Скаргі» (польск.: Kazanie Skargi) — карціна польскага мастака Яна Матэйкі, напісаная ў 1864 годзе.

Сюжэт і персанажы

Сюжэт карціны — казанне прыдворнага прапаведніка караля Рэчы Паспалітай Жыгімонта III Пятра Скаргі. Пётр Скарга быў вядомы як выдатны прамоўца, езуіт, люты абаронца каталіцызму. Ён быў адным з ініцыятараў заключэння Берасцейскай уніі.

Галоўны герой карціны стаіць справа, яго жэст падкрэслены яркай плямай за ім, яркім святлом на твары і руках у супрацьлегласць цьмянаму жоўтаму святлу на навакольных. Ён узвышаецца над нерухомай аўдыторыяй. Матэйка паказаў розныя рэакцыі слухачоў на словы прапаведніка. Іншыя заслухалісь прамовай Скаргі, іншыя відавочна спяць. І гэтае адрозненне, на думку мастака, выклікана стаўленнем кожнага персанажа да лёсу Польшчы.

Своеасаблівым антыподам Скаргі паказаны кароль Жыгімонт III, які сядзіць у крэсле, унізе. Кароль абыякавы да дзеяння, яго вочы прыплюшчаны і малітоўнік, здаецца, яшчэ трохі і выпадзе з рук. За спінкай крэсла караля відаць твар хлопчыка — гэта яго сын, будучы кароль Уладзіслаў IV. Ён уважліва слухае Скаргу.

У цэнтры карціны на дыване ляжыць кінутая пальчатка. Гэта сімвал выкліку арыстакратыі каралю. У сярэдзіне карціны стаяць Януш Радзівіл, Мікалай Вішнявецкі і Станіслаў Стадніцкі — удзельнікі будучага рокаша Зебжыдоўскага, накіраванага супраць імкнення караля абмежаваць шляхецкія вольнасці (у рэальнасці Скарга падтрымліваў узмацненне каралеўскай улады).

Злева на ўзвышшы стаіць вялікі каронны гетман Ян Замойскі. Злева ў малітоўнай позе абапёрся на скрыжаваныя пальцы рук архіепіскап Станіслаў Карнкоўскі, побач — епіскап Іпацій Пацей, таксама адзін з ініцыятараў Брэсцкай уніі. У руках трымае капялюш Мікалай Вольскі, будучы вялікі каронны маршалак.

За каралём слухае пропаведзь каралева Ганна Ягелонка. Побач з ёй у цёмна-сіняй сукенцы і карунках, зачыніўшы вочы рукой стаіць Альжбета Астрожская (верагодна, гэта памылка або грэбаванне мастака гістарычнымі дэталямі — Скарга стаў прыдворным прапаведнікам у 1588 годзе, праз 6 гадоў пасля смерці Астрожскай).

Справа ў пурпурнай мантыі сядзіць кардынал Энрыка Каэтані (ці Гаэтані), побач з ім бачныя профілі двух дэпутатаў Сейма. Ля ног Скаргі сядзіць Ян Пётр Сапега.

Ян Матэйка напісаў карціну адразу пасля Польскага паўстання 1863 года, што ўзмацніла ўражанне ад карціны на сучаснікаў. Для карціны пазіраваў былы ўдзельнік Польскага паўстання 1830 года шляхціц Міхал Швейцэр — Ян Матэйка напісаў з яго Пятра Скаргу.