Холмская епархія

Холмская епархія
Холмская епархія
Агульныя звесткі
Краіна	Рэч Паспалітая;
Заснавана	1230

Холмская епархія — царкоўна-адміністрацыйная адзінка (епархія), заснаваная ў 1230-я гадах рускім каралём Данілам^[1], спачатку ва Уграўску, пазней, з каля 1240 года — у Холме. Першым епіскапам быў манах Іаасаф.

Гісторыя дыяцэзіі

Кароль Даніла пабудаваў цэрквы св. Іаана Златавуста, св. Космы і Даміяна і Прасв. Маці Божай. Холмская епархія ўваходзіла ў склад Кіеўскай мітраполіі (пераходна — у XIV ст. да Галіцкай мітраполіі). У 1596 годзе пры епіскапе Дыянісіі Збіруйскім прыняў Берасцейскую унію. Вядомымі біскупамі былі Мяфодзій Цярлецкі (1630—1649), які абараняў грэка-каталіцкую царкву ад ціску рымска-каталіцкага (лацінскага) духавенства, і Якаў Суша (1652—1684); пры іх епархія перажывала вялікі росквіт, мела духоўную семінарыю і школу падзячных настаўнікаў. У Холмскай епархіі значную ролю адыгрывалі манастыры: Холмскі, Яблачынскі і Туркавыскі.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 г. гэтае біскупства спачатку было падзелена (паўночная частка з Холмам засталася за Польшчай, а паўднёвая — пад Аўстрыяй). Так, у 1772 г. Холмская епархія налічвала 542 прыходы, а пасля далучэння гэтых зямель да Расійскай імперыі ў 1815 г. — 293.

З 1807 г. епархія ўвайшла ў склад Варшаўскага княства, у 1815 г. — да Каралеўства Польскага; з таго часу зазнала моцны ўплыў паланізацыі (гл. «Холмшчына»). З 1807 г. Холмская епархія належала да Галіцкай мітраполіі УГКЦ (гл. «Руская уніяцкая царква»); з 1830 года непасрэдна падпарадкоўвалася Ватыкану.

Пад Расійскай імперыяй

Пры біскупе Фердынанде Ціханоўскім (1810—1828) колькасць украінскіх каталіцкіх парафій скарацілася з 317 да 278. Расія аказвала ціск на яго наступніка Ф. Шымборскаго (1828—1851), патрабуючы пераходу ў праваслаўе, на што не пагадзіўся, але пагадзіўся «ачысціць» абрад ад лацінізмаў. У далейшым Xолмскую епархію ўзначаліў І. Тарашкевіч, якому расійскія ўлады далі маскоўскага дарадцы І. Потыя. 1863 г. кандыдатам стаў біскуп І. Калінскі (1863—1866), які выявіў сябе паланафілам і супраціўляўся патрабаванням рэферэнта па рэлігійных справах у Варшаве князя Чаркаскага, які патрабаваў ачышчэння ўніяцкага абраду. Затым расійскія ўлады змясцілі яго, і на пасаду адміністратара X.е. прызначаны масквіч І. Вайціцкі (1866—1868), які праводзіў прарасійскую палітыку і запрашаў на Холмшчыну святароў з Галіччыны (сярод іх быў будучы адміністратар — М. Попель). У 1868 г. Папа Пій IX асудзіў дзеянні Вайніцкага. Паколькі Ватыкан не прызнаў Вайціцкага, расійскія ўлады пагадзіліся на новага біскупа, якім стаў канонік са Львова Міхаіл Куземскі (1868—1871). Ён хацеў ачысціць абрад ад лацінскіх уплываў, але ў той жа час заставаўся верным Рыму. З-за цяжкасцей, якія ствараў яму царскі ўрад Расіі, ён быў вымушаны адмовіцца ад прастола і вярнуцца ў Львоў. Папа Рымскі не прызнаў адрачэння Куземскага, але лічыў яго холмскім біскупам да самай смерці ў 1879 годзе. У 1872 годзе Холмская епархія налічвала каля 240 тысяч вернікаў, аб’яднаных у 260 прыходаў^[2].

Далучэнне епархіі да РПЦ

У 1875 г. улады прызначылі адміністратарам Холмскай епархіі згаданага Попеля, прыхільніка праваслаўя. 18 лютага 1875 года Попель ад імя Холмскага духавенства і Холмскай кансісторыі падаў прашэнне аб прыняцці ў склад Рускай праваслаўнай царквы 120 прыходаў. Пасля розных актаў гвалту 16 красавіка 1875 г. цар Аляксандр II «дазволіў» усынаўленне Xолмская епархіі «Маці Рускіх Цэркваў». У выніку «уз’яднанне» 74 святары высланы ў Сібір, 60 сасланы ў Галіцыю; таксама было забіта некалькі вернікаў, а 600 выслана ў Сібір. Пасля незаконнай ліквідацыі уніі Х. е. далучылася да Варшаўскай праваслаўнай епархіі, а Попель стаў яе вікарыем. 1897 г. на яго месцы быў заменены рэктар Холмскай семінарыі маскоўскі клірык Ціхан. І 1902 г. Епіскапам Холмскім стаў Еўлогій (Васіль) Георгіеўскі. З 1905 г. Xолмская епархія аддзялілася ад Варшавы і стала асобнай з епіскапам Еўлогіем на чале.

Пад польскай уладай

Пасля Першай сусветнай вайны Холмская епархія была далучана да Варшаўскай архіепархіі, якую ўзначаліў мітрапаліт Дыянісій Валедынскі. У 1921 годзе польскі ўрад перадаў кафедру ў Холме рыма-каталіцкім святарам. Большая частка цэркваў была ўзята або разбурана або зачынена. Падчас нямецкай акупацыі Холмскі сабор і ацалелыя храмы былі вернуты праваслаўным украінцам, а Холмская епархія (пад назвай Холмска-Падляская) была адноўлена епіскапам прызначаны Агіенка (Іларыён), які ў 1944 годзе быў узведзены ў сан мітрапаліта Холмскай епархіі, якая налічвала тады 91 прыход. У Польшчы пасля ІІ сусветнай вайны Холмскае біскупства было канчаткова ліквідавана.

Біскупы

1596—1603 гг. — Дыянісій (Збіруйскі)
1604—1619 гг. — Арсень (Андрыеўскі)
1619—1625 гг. — Афанасій (Пакоста)
1625—1626 гг. — Феадосій (Мялешка)
1626—1628 гг. — Юзаф (Вельямін Руцкі) (адміністратар)
1630—1649 гг. — Мяфодзій (Цярлецкі)
1649 — Афанасій (Фурс)
1649—1652 гг. — Якаў (Суша) (адміністратар)
1652—1687 гг. — Якаў (Суша)
1687—1691 гг. — Аўгустын (Ладзята)
1691—1693 гг. — Іван (Малахоўскі)
1693—1709 гг. — Гідэон (Война-Аранськіі)
1711—1730 гг. — Язэп (Лявіцкі)
1730—1756 гг. — Піліп (Валатковіч)
1756—1784 гг. — Максіміліян (Рыла)
1784—1790 гг. — Феадосій (Расток)
1790—1804 гг. — Парфірый (Скарбек-Важынскі)
1804—1810 гг. — Анцін (Ангеловіч) (адміністратар)
1810—1828 гг. — Фердынанд (Дамброва-Ціханоўскі)
1828—1851 гг. — Філіп (Шумборскі)
1851—1863 гг. — Іван (Терашкевіч) (адміністратар)
1863—1866 гг. — Іван (Калінскі)
1866—1868 гг. — Ёсіп Вайцыцкі (адміністратар)
1868—1871 гг. — Міхаіл (Куземскі)
1871—1875 гг. — Маркел (Попель) (праваслаўны адміністратар епархіі)

Дапаможныя біскупы

1819—1828 гг. — Вікенцій (Седлецкі)
1843—1851 гг. — Іван (Терашкевіч)

Крыніцы

↑ Ігор Скочиляс. Собори духовенства Холмсько-Белзької унійної єпархії XVII століття (типологія, внутрішня організація та склад учасників) // Дрогобицький краєзнавчий збірник. Дрогобич: Коло, 2014. Вип. XVII—XVIII. С. 126—142.
↑ Деятельность Холмской консистории // Волынские Епархиальные Ведомости. — 1872. — № 2. — Ч. неоф. — С. 60-63. (руск.)

Літаратура

Енциклопедія українознавства (укр.) (бел.. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович (руск.) (бел.. — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя (укр.) (бел.»-«НТШ (руск.) (бел.»; 1954—1989, 1993—2000.
Соневицький Л., «Український єпископат Перемиської і Холмської єпархії в XV — XVI ст.», ЗНТШ, т. 202. Париж — Н.-Й. — Сідней — Торонто 1982.
Власовський І., «Нарис історії Української Православної Церкви». т. III. Нью-Йорк, Вавнд Брук 1957.
Стоколос Н. Г. «До питання становища кліриків — вихідців із Галичини після скасування уніатської Холмської єпархії (1875 р.)»
Likowski E., «Dzieje Kosciola Unickiego na Litwie і Rusi w XVIII і XIX w.», П. 1880. (польск.)
Glinka L., «Diocesia UcrainoCattolica di Cholm» (sec. XIX). Analecta OSBM. Series II, Section І. Рим, 1975. (італ.)
Pelesz J., «Geschichte der Union der Ruthenischen Kirche mit Rom». т. І. Відень, 1878. (ням.)
Голубинский Е., «История Русской Церкви», т. І. Москва, 1901. (руск.)
Карташев А., «Очерки по истории Русской Церкви», т. І. Париж 1959. (руск.)
Глинка Алонцій «Українська Католицька Холмська Єпархія. Ліквідація і прилучення до Церкви Православної.» Рим, 1975

[1] Ігор Скочиляс. Собори духовенства Холмсько-Белзької унійної єпархії XVII століття (типологія, внутрішня організація та склад учасників) // Дрогобицький краєзнавчий збірник. Дрогобич: Коло, 2014. Вип. XVII—XVIII. С. 126—142.

[2] Деятельность Холмской консистории // Волынские Епархиальные Ведомости. — 1872. — № 2. — Ч. неоф. — С. 60-63. (руск.)

[1]

[2]