Карбанаты (мінералы)

Карбанаты ў прыродзе

Карбанаты — прыродныя мінералы, якія складаюцца з солей вугальнай кіслаты H₂CO₃.

Склад

Вылучаюцца бікарбанаты — кіслыя солі, бязводныя і водныя звычайныя карбанаты, а таксама карбанаты, якія маюць дадатковыя аніёны [OH]⁻, F⁻ ці Сl⁻, а таксама складаныя карбанаты, якія маюць аніёны [SO₄]²⁻ ці [PO₄]³⁻. Найбольш распаўсюджаны карбанаты з двухвалентнымі катыёнамі: Ca, Mg, Fe, Mn, Ba, Sr, Pb, Zn, Cu і інш. Na⁺ і K⁺, а таксама катыён (NH₄)⁺ могуць утвараць толькі бікарбанаты ці ўваходзіць у склад двайных солей. Зрэдку ў лік катыёнаў уваходзяць Ni³⁺, Аl³⁺, Bi³⁺. Вядомы шэраг карбанатаў з U⁴⁺ , Ce³⁺, La³⁺ і іншымі элементамі. Для карбанатаў характэрны шматлікія ізаморфныя рады з поўнай ці абмежаванай змяшальнасцю. Шырока распаўсюджаны двайныя солі.

Будова і ўласцівасці

Асноўнай структурнай адзінкай карбанатаў з’яўляецца радыкал [CO₃]²⁻. У ім атам вугляроду знаходзіцца ў цэнтры роўнабаковага трохвугольніка з атамамі кіслароду ў вяршынях. Сувязі паміж C і O галоўным чынам кавалентныя, а паміж радыкаламі і катыёнамі — іонныя.

Большая частка карбанатаў крышталізуецца ў трыганальнай і рамбічнай, радзей — у гексаганальнай, манакліннай і іншых сінгоніях. Шырока распаўсюджана з’ява палімарфізму. Большая частка карбанатаў бясколерная; змяшчаюць таксама моцныя храмафорныя іоны Fe, Mn, Cu, афарбаваны ў бурыя, ружовыя, жоўтыя, зялёныя і іншыя колеры. Цвёрдасць 3—5. Удзельная вага ад 1,5 да 8,1 (карбанаты з Bi). Для іх вельмі характэрна высокае двухпераламленне, абумоўленае плоскай формай трохвугольных радыкалаў [CO₃]²⁻ і паралельным размяшчэннем апошніх.

Генезіс

Многія карбанаты, напрыклад, кальцыт, даламіт і іншыя, утвараюцца пры экзагенных працэсах. Яны складаюць тоўшчы асадкавых і метамарфічных горных парод. Шэраг карбанатаў утвараецца біяхімічным шляхам. Шырока распаўсюджаны ў гідратэрмальных радовішчах, фарміруючыся ў іх пры сярэдніх і нізкіх тэмпературах. У зонах акіслення рудных радовішчаў накопліваюцца карбанаты Pb, Zn, Cu і іншых цяжкіх металаў.

Выкарыстанне

Яны выкарыстоўваюцца ў многіх галінах прамысловасці: у будаўнічай пры вытворчасці цэменту і іншых будматэрыялаў, металургічнай — пры вырабе вогнеўпораў, аптычнай, хімічнай, папяровай, шкляной і іншых. Многія карбанаты з’яўляюцца рудамі металаў: Pb, Zn, Cu, Fe, Mn і іншыя.

Літаратура

• Геологический словарь, Т.1. — М.: Недра, 1978.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карбанаты (мінералы)