Марыя Радзевіч

Марыя Радзевіч
польск.: Maria Rodziewiczówna
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	Žmogus, Mario, Weryho
Дата нараджэння	2 лютага 1864(1864-02-02) ці 2 лютага 1863(1863-02-02)
Месца нараджэння	Пянюга, Пянюгаўская воласць[d], Ваўкавыскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	6 лістапада 1944(1944-11-06)
Месца смерці	Жалязна, Гміна Скернявіцы, Скернявіцкі павет, Лодзьскае ваяводства, Польшча
Пахаванне	Старыя Павонзкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  Польская Рэспубліка
Бацька	Генрык Радзевіч[d]
Маці	Амелія з Куранецкіх[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	раманіст, пісьменніца, празаік
Кірунак	пазітывізм
Мова твораў	польская
Грамадская дзейнасць
Партыя	Лагер нацыянальнага аб’яднання
Прэміі	Award named after Eliza Orzeszkowa[d]
Узнагароды
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Марыя Радзéвіч (Радзевічоўна) (польск.: Maria Rodziewiczówna; 2 лютага 1863, вёска Пянюга, Ваўкавыскі павет, Гродзенская губерня, Расійская імперыя ― 6 лістапада 1944, в. Жалязна, Скернявіцкі павет, Лодзінскае ваяводства, Польшча) ― польская пісьменніца, грамадская дзяячка, тэасафіня.

Біяграфія

Нарадзілася ў шляхецкай сям’і ў 1863 або 1864 годзе. Бацькі, Генрык Радзевіч і Амелія з Кужанеўскіх за дапамогу ўдзельнікам паўстання 1863 года, якая выявілася ў захоўванні зброі, былі сасланы ў Сібір, а маёнтак канфіскаваны. Маці, як выключэнне, дазволілі гадаваць дзіця да 2 месяцаў, па іншай версіі — да 10 дзён, затым Марыю аддалі пад апеку сваякам. У 1871 годзе, пасля амністыі, бацькі вярнуліся з Сібіры і пасяліліся ў Варшаве, дзе аказаліся ў вельмі цяжкім матэрыяльным становішчы. Марыя пачала працаваць, давала прыватныя заняткі.

У 1875 годзе Генрык Радзевіч атрымаў у спадчыну маёнтак Грушава на Палессі ад свайго бяздзетнага брата Тэадора, што забяспечыла адносны дабрабыт сям’і.

Марыя вучылася ў Варшаве ў пансыянаце Кучынскай. У канцы 1876 годзе пачала вучыцца ў Язлоўцы, у пансыянаце ў манашак. Выхоўвалася ў рэлігійна-патрыятычнай атмасферы, што адбілася на ўсім яе жыцці. Пад уплывам настаяцельніцы Марцэліны Дароўскай стала пісаць вершы («Кветка лотасу»). Праз тры гады вярнулася ў сям’ю.

У 1881 годзе, пасля смерці бацькі, атрымала ў спадчыну маёнтак Грушава і паступова ўзяла кіраванне ім у свае рукі. У 1887 годзе фармальна стала гаспадыняй маёнтка.

Гэлена Вейхерт

У сярэдзіне 1890-х гадоў пісьменніца некаторы час жыла ў маёнтку ў саюзе з Гэленай Вейхерт, яе называюць першай буч у польскай літаратуры. Марыя коратка стрыглася, апраналася па-мужчынску. Пасля яны пераехалі ў Варшаву, працягваючы гаспадарыць у Грушаве. Шмат падарожнічалі разам (Рым, Рыўера, Мюнхен, Швецыя, Нарвегія).

Марыя Радзевіч у 1911 годзе

У Варшаве Радзевіч працягвала ў зімовыя месяцы жыць з Гэленай Вейхерт, тым часам як у Грушаве ў 1919 годзе месца Вейхерт заняла іншая жанчына, прадстаўленая як далёкая сваячка і партнёрка пісьменніцы — Ядвіга Скірмунт. Гэтыя адносіны былі апісаны Ядвіга Скірмунт у мемуарах нямецкім словам Wahlverwandtschaft, што азначае «духоўнае сваяцтва» / «сваяцтва па выбары». Іх аб’ядноўвала і агульная праца над польскім нацыянальным адраджэннем на Палессі. Праз тое, што часта жыла ў ізаляцыі ў палескім маёнтку атрымала мянушку «зубр у спадніцы».

У 1905 годзе пачала актыўную грамадскую дзейнасць, бо сацыяльная напружанасць, беднасць працоўных вельмі траўмавалі яе. У 1906 годзе заснавала жаночае таемнае таварыства «Унія». Унесла ўклад у адкрыццё прадуктовай крамы ў Варшаве і крамы народных тавараў. У час Першай сусветнай вайны ў Варшаве ўдзельнічала ў арганізацыі ваеннага шпіталя, а таксама дапамагала ў арганізацыі танных кухняў для інтэлігенцыі і брацкай акадэмічнай дапамогі. У 1915 годзе ненадоўга вярнулася ў Грушава, клапацілася пра бежанцаў.

Была сяброўкай Варшаўскага тэасафічнага таварыства.

У кастрычніку 1939 годзе збегла з Грушава, занятага Чырвонай Арміяй. Яе дом быў разрабаваны, а бібліятэка спалена. Некаторы час разам з Ядвігай Скірмунт знаходзілася ў перасыльным лагеры ў Лодзі, клапацілася пра сулагернікаў і заслужыла іх любоў. Апошнія гады жыла ў Варшаве, у беднасці. Падчас Варшаўскага паўстання яе апекавалі сябры і паўстанцы.

Надмагілле Марыі Радзевіч

Увосень 1944 года памерла ад пнеўманіі. Пахавана на Паванзкоўскіх могілках у Варшаве.

Творчасць

Першыя літаратурныя навелы «Гама пачуццяў» і «З блакноту рэпарцёра» Марыя Радзевіч апублікавала пад псеўданімам Mario ў адным з польскіх часопісаў. А ў 1884 годзе пад гэтым псеўданімам пісьменніца друкуе апавяданні «Язон Баброўскі» і «Farsa pany».

Сапраўдная папулярнасць да Марыі Радзевіч прыйшла пасля перамогі ў літаратурным конкурсе часопісу «Swit», дзе яна апублікавала сваю аповесць «Страшны дзядуня», якая была надрукавана на старонках львоўскага «Dzienika Lwowskego», а затым у кніжным выдавецтве ў Варшаве. Аповесць выйшла з друку, калі аўтарцы было дваццаць гадоў. Нягледзячы на некаторую наіўнасць, надуманасць сітуацый, аповесць прываблівала тады чытачоў сваёй навізной і шчырасцю. Здзіўляла багаццем фантазіі маладой пісьменніцы, яе ўменне трымаць у напружанасці чытачоў, заінтрыгаваць іх, арганічна ўвесці ў твор элемент таямнічасці.

Аўтар рэалістычных раманаў з сентыменталісцкай, псіхалагічнай і этычнай тэндэнцыяй у жыцці ўсходнепольскай шляхты і інтэлігенцыі ў XIX і XX стагоддзях. Спявачка этасу польскай шляхты Крэсаў. Яе творы часта ідэалізавалі вясковае жыццё ў лясной глушы і палескае сялянства.

Апублікавала каля 30 кніг; за прадукцыйнасць яе празвалі «Сянкевіч у спадніцы».

Паводле яе твораў быў зняты шэраг кінафільмаў: «Фларыян» (1938), «Верас» (1938) і «Паміж вуснамі і краем келіха» (1987), серыял «Лета лясных людзей» (1985).

Марыя Радзевіч і Беларусь

Жыццё пісьменніцы звязана з Беларуссю. Спачатку з Зэльвеншчынай, дзе яна нарадзілася, потым з Палессем. Большую частку жыцця пісьменніца правяла ў маёнтку Грушава Кобрынскага павета, дзе пісала свае творы, якія друкаваліся ў Варшаве.

У многіх творах закранала беларускую тэматыку, апісвала жыццё вяскоўцаў, а таксама хараство беларускай прыроды, заўсёды спачувальна ставілася да беларускага сялянства.

Кнігі Марыі Радзевіч у перакладзе на беларускую мову ў Беларусі не выдаваліся.

Творы

• Gama uczuć (1882)

• Straszny dziadunio (1887)

• Dewajtis (1889)

• Kwiat lotosu (1889)

• Szary proch (1889)

• Między ustami a brzegiem pucharu (1889)

• Ona (1890)

• Błękitni (1890)

• Nowele (1890: Między ustami a brzegiem pucharu i Farsa panny Heni

• Nowele (1890, nowele: Jazon Bobrowski, Pierwsza kula, Nad program, Historia o białym wole, Filantrop)

• Obrazki (1891, nowele: Złota dola, Na wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca)

• Hrywda (1891)

• Czarny bóg. Powieść na tle współczesnego zamętu (1892)

• Anima vilis (1893)

• Lew w sieci (1893)

• Pożary i zgliszcza (1893)

• Na fali (1894)

• Z głuszy (1895, nowele: Noc, Ul, Z tamtej strony, Czarna woda, Młyn Archipa, Na starej choinie, Wpisany do heroldii, Zachód, Pro memoria, Piaski, Szwed, Rozdroże, Posłaniec, Zagony, Czajki)

• Jerychonka (1895)

• Ryngraf (1895)

• Na wyżynach (1896)

• Klejnot (1897)

• Kądziel (1899)

• Barcikowscy (1900)

• Gry i zabawy towarzyskie w pokoju oraz na wolnem powietrzu, zebrała i ułożyła Marja Weryho — mała encyklopedia gier i zabaw dziecięcych

• Magnat (1900)

• Nieoswojone ptaki (1901)

• Wrzos (1903)

• Macierz (1903)

• Światła (1904, 1929; nowele: Światła, Złe, Na tokach, Skręt, Wydaleni, Pięć koron, Skrzypek, Surma, Drwal, Siódmy syn, Tajemniczy medalik, Wrażenia i przeżycia — Lato 1915)

• Czahary (1905)

• Ragnarök (1906)

• Joan VIII, 1−12 (1906)

• Byli i będą (1908)

• Rupiecie (1908, 1909, nowele: Rupiecie, Triumfator, Kamienie, Tutejszy, Tak zwani «Głupi», Ciotka, Lamus, Jan Borucki, Bajka o głupim Marcinie, Hryc, Bagno, «Wołowy czerep», Dobra służba)

• Jaskółczym szlakiem (1910)

• Kamienie. Ciotka. Wpisany do heroldii (1910)

• Atma (1911)

• Barbara Tryźnianka (1914)

• Czarny chleb (1914, 1930, nowele: Złota dola, Na Wigilię, W noc grudniową, Znachor, Myśl, Południca, Czarny chleb, Jezioro, Kolega Szoll, Pierścień, Starzec, Pierwsza kula, Jedna droga)

• Bajka o głupim Marcinie. Nowela (1917)

• Lato leśnych ludzi (1920)

• Niedobitowski z granicznego bastionu (1926, nowele: Niedobitowski z granicznego bastionu, Tydzień u Niedobitowskich, Niedobitowscy płacą, Sprawa jednorurki nr 3080, Przekroczenie obowiązujących ustaw, Obywatel Kuźma Suprunik, § 4, Czterech małych Mystkowskich, Jutrznia, Świętek)

• Florian z Wielkiej Hłuszy (1929)

• Dwie Rady: Rada Narodowa 1915, Rada Koronna 1925 (1931)

• Gniazdo Białozora (1931).

Недатаваныя творы

• Pleśń (nowela)

• Róże panny Róży (nowelka)

• Kozacza dusza [неапублікаваны твор].

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Марыя Радзевіч