Шыіцкі паўмесяц

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Шыіцкі паўмесяц. Лічбы паказваюць працэнт шыітаў у насельніцтве.

Шыіцкі паўмесяц — рэгіён Блізкага Ўсходу, які ўмоўна мае падабенства паўмесяца, дзе большасць насельніцтва складаюць шыіты або дзе існуе моцная шыіцкая меншасць сярод насельніцтва.

У апошнія гады гэты тэрмін стаў абазначаць тэрыторыі, якія знаходзяцца пад уплывам або кантролем Ірана, паколькі Іран імкнуўся аб’яднаць усіх мусульман-шыітаў пад адным сцягам. З іншага боку, гэтая канцэпцыя паказвае рост палітычнай вагі шыітаў на Блізкім Усходзе.[1]

Прастора шыіцкага паўмесяца ўключае Ліван, Сірыю, Бахрэйн, Ірак, Іран, Азербайджан, Емен і заходні Афганістан.[2] Акрамя шыітаў-дванадзясятнікаў, гэты тэрмін таксама ўключае ісмаілітаў, зайдзітаў, сірыйскіх алавітаў і алевітаў у Турцыі (не блытаць апошніх дваіх).[1]

Геапалітычны кантэкст[правіць | правіць зыходнік]

Калі ўзяць Ірак, узначальваны шыітамі і які знаходзіцца ў асаблівых адносінах з Іранам, а затым паглядзіце на адносіны з Сірыяй і хезбалійскім Ліванам, тады ў нас з'яўляецца такі новы паўмесяц, які стаў бы вельмі дэстабілізуючым для краін Персідскага заліва і па сутнасці для ўсяго рэгіёну.

Тэрмін быў уведзены ў 2004 годзе каралём Іарданіі Абдалам Ⅱ у той час, калі Іран нібыта ўмешваўся ў справы Ірака напярэдадні парламенцкіх выбараў у студзені 2005 года.[3] Гэта адбывалася ў кантэксце пагрозы байкоту выбараў сунітамі ў Іраку, які пазней быў рэалізаваны, што патэнцыйна прывяло да стварэння ўрада, дзе дамінуюць шыіты, і здагадкі, што шыіцкі Ірак можа трапіць пад уплыў шыіцкага Ірана. Прапанова заключалася ў тым, што агульная рэлігія дае добры патэнцыял для супрацоўніцтва паміж Іранам, Іракам, Сірыяй, дзе дамінуюць алавіты, і палітычна магутным шыіцкім апалчэннем Хезбала ў Ліване; акрамя таго, меркавалася, што гэтыя краіны будуць даверанымі асобамі Ірана ў рэгіянальнай гульні за ўладу.[4]

З тых часоў гэты тэрмін ахапіў іншыя шыіцкія раёны Блізкага Ўсходу. Краіны, дзе мусульмане-шыіты складаюць дамінуючую большасць, — гэта Іран і Ірак. Шыіты таксама складаюць значную большасць у Азербайджане, аднак па канстытуцыі гэта свецкая дзяржава.[5] У выпадку апошняга тых, хто насамрэч з’яўляюцца практыкуючымі прыхільнікамі, нашмат ніжэйшыя,[6] з-за чаго іх не заўсёды залічваюць да «паўмесяца».[7] Шыіты таксама складаюць большасць грамадзян у Бахрэйне, аднак урад у асноўным суніцкі.[7] Вялікія шыіцкія меншасці існуюць таксама ў Ліване, Кувейце, Емене, Саудаўскай Аравіі, Турцыі, Афганістане, Пакістане, Індыі і ў меншай ступені ў ААЭ. Усе апошнія пералічаныя краіны, за выключэннем Лівана, дзе слабая структура цэнтральнага ўрада дазволіла Хезбале ўцягнуць краіну ў сірыйскую грамадзянскую вайну,[8] звычайна не лічацца часткай «паўмесяца».

Аятала Хамэнэі, вярхоўны лідар Ісламскай Рэспублікі Іран, у сваёй прамове 5 чэрвеня 2005 г., у гадавіну смерці аяталы Хамэйні, назваў праект «Шыіцкі паўмесяц» доказам палітыкі рэлігійнага расколу.[9] На 29-й Міжнароднай канферэнцыі ісламскага адзінства ў Тэгеране 27 снежня 2015 г. прэзідэнт Ірана Хасан Рухані заклікаў мусульманскія краіны аб’яднацца і імкнуцца палепшыць імідж ісламу ў грамадстве, дадаўшы, што «Няма ні шыіцкага, ні суніцкага паўмесяца. У нас ёсць ісламскі месяц. Мы, мусульмане, знаходзімся ў свеце, дзе мы павінны быць адзінымі».[10] Ноам Хомскі, прафесар амерыканскага ўніверсітэта і лінгвіст, у сваёй кнізе «План на будучыню, акупацыі, інтэрвенцыі, імперыя і ўстойлівае развіццё» (англ.: A Plan for the Future, Occupations, Interventions, Empire, and Sustainability) сцвярджае, што большая частка энергетычных запасаў Блізкага Ўсходу знаходзіцца ў так званым «шыіцкім паўмесяцы», а ўплыў Ірана ў рэгіёне кідае выклік намаганням ЗША па кантролі над энергетычнымі рэсурсамі Блізкага Ўсходу. Згодна з ім жа, кашмарам Вашынгтона з’яўляецца тое, што шыіцкая кааліцыя возьме пад кантроль найважнейшыя сусветныя запасы нафты ў абыход Злучаных Штатаў.[11]

У студзені 2016 года давераная асоба наследнага прынца Саудаўскай Аравіі Мухамеда ібн Салмана заявіла, што арабскі свет сутыкнуўся з «шыіцкай поўняй», а не проста з шыіцкім паўмесяцам, у выніку пашырэння дзейнасці падтрымоўваных Іранам шыіцкіх апалчэнцаў у такіх краінах, як Ірак, Сірыя і Емен.[12] У снежні 2017 года Махамад Алі Джафары, галоўнакамандуючы Корпусам вартавых Ісламскай рэвалюцыі (КВІР), заявіў, што «сёння ў ісламскіх краінах створаныя ўзброеныя ячэйкі супраціву, а ў іншых краінах створаныя невялікія сеткі супраціву, і мы ўбачым іх уплыў у будучыні». Паводле яго слоў, да «антытэрарыстычнай» барацьбы ў Сірыі далучыліся вялікія сілы добраахвотнікаў.[13] Джафары таксама раней казаў аб неабходнасці для рэжыму стварыць шыіцкі ісламісцкі блок, лаяльны Ірану.[14]

У 2014 годзе камандуючы сіламі «Кодс» Касем Сулеймані выклаў стратэгію Алі Хамейні па звяржэнні арабскіх урадаў з дапамогай ваенных мяцяжоў, якія праводзяцца падтрымоўванымі Іранам баевікамі-хамейністамі. Тлумачачы, што мэтай Ірана было заняць «70 адсоткаў сусветнай нафты», Сулеймані заявіў:[15]

Адраджэнне шыізму пад кіраўніцтвам Ірана стварае палярнасць і моц для Ірана, якая мае палітычнае вымярэнне, а таксама вымярэнне бяспекі і эканамічнае вымярэнне… Мы ведаем, што ў трох краінах — Іране, Саудаўскай Аравіі і Іраку — утрымліваецца больш за ўсё нафты ў свеце. [Саудаўская] Аравія займае першае месца, Іран і Ірак — другое і трэцяе, і што прыкладна 70 адсоткаў сусветнай нафты знаходзіцца там, дзе жывуць шыіты, або каля 80 адсоткаў — там, дзе жывуць шыіты. Іракская нафта знаходзіцца ў гэтым калідоры паміж Басрай і Багдадам; Кувейтам і [Саудаўскай] Аравіяй, 80 працэнтаў нафты якой знаходзіцца ў населеных шыітамі месцах, такіх як Дамам [і] Катыф, і гэта таксама відавочна для Ірана. Палітычнае лідарства шыізму ў геаметрычнай прагрэсіі ўзмацняе этнічную моц Ірана.

Дэмаграфічныя пераўтварэнні і шыізацыя[правіць | правіць зыходнік]

У 2017 годзе ці пазней Хусейн Ібрагім Кутрыб, дацэнт геамарфалогіі ў Цэнтры даследаванняў і ісламазнаўства імя караля Фейсала, напісаў артыкул аб дэмаграфічных зменах, якія адбыліся ў «карыснай Сірыі» ў выніку грамадзянскай вайны ў Сірыі.[16] У прыватнасці, Кутрыб вызначыў «карысную Сірыю» падобна таму, як прэзідэнт Сірыі Башар Асад вызначыў гэты тэрмін у пачатку 2016 года, уключаючы, напрыклад, сірыйскія горад Дамаск, мухафазы Дамаск, Хомс, Хама, Латакія і Тартус.[16]

Кутрыб адзначыў, што на канец 2011 года ў гэтых шасці мухафазах пражывала 46 % ад агульнай колькасці насельніцтва Сірыі — гэта значыць 9,8 мільёна чалавек з агульнай колькасці насельніцтва Сірыі, якая складала на той момант амаль 21,4 мільёна чалавек.[16] Кутрыб паказвае, што ў канцы 2011 года дэмаграфічны склад «карыснай Сірыі» складаў 69 % сунітаў, 21 % алавітаў (якія з’яўляюцца адгалінаваннем шыіцкага ісламу), 1 % шыітаў, 1 % друзаў, 2 % ісмаілітаў і 6 % хрысціян.[16]

Да 2016 года насельніцтва «карыснай Сірыі» скарацілася з 9,8 млн да 7,6 млн, але яе дэмаграфія таксама значна змянілася за мінулыя пяць гадоў — у 2016 годзе «карысная Сірыя» складала ўсяго 52 % сунітаў, 24 % алавітаў, 13 % шыітаў, 1 % друзаў, 3 % ісмаілітаў і 7 % хрысціян. Галоўным змяненнем стаў выбухны рост шыіцкага насельніцтва ў «карыснай Сірыі» ў перыяд з 2011 па 2016 год.[16]

Дэмаграфічныя пераўтварэнні ў мухафазах Дамаск і Хомс у перыяд з 2011 па 2016 год былі асабліва прыкметныя: у першай махафазе сунітаў зменшылася з 87 % у 2011 годзе да 54 % у 2016 годзе, а ў другой за той жа час — з 64 % да 21 % адпаведна.[16] Гэтая дэмаграфічная трансфармацыя была апісана Кутрыбам як «шыізацыя».[16]

Зноскі

  1. ↑ а б (англ.) Islamic Revolution Studies quarterly scientific research Journal, vol. 10, summer 2013, No 33.
  2. ↑ (ням.) "Die Hisbollah in der arabischen Misstrauensfalle". Deutsche Welle. 23 ліпеня 2006.
  3. ↑ а б Hardball with Chris Matthews:King Abdullah II of Jordan. NBC News. 7 снежня 2008. Event occurs at 02:06.
  4. ↑ (англ.) "Iraq, Jordan See Threat To Election From Iran". The Washington Post. 8 снежня 2004.
  5. ↑ (англ.) Religion. Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan (8 красавіка 1992).
  6. ↑ Azerbaijan. CIA Factbook (9 мая 2023).
  7. ↑ а б (англ.) Emerging Shia "Crescent" of Power in the Core of the Middle East. Gulf/2000 Project (8 красавіка 2009).
  8. ↑ (англ.) Analysis - Hezbollah's Syria victory risks wider Sunni-Shi'ite conflict. Reuters (6 чэрвеня 2013).
  9. ↑ (англ.) Twenty-sixth anniversary of the death of Imam Khomeini.
  10. ↑ (англ.) Iran's Rouhani urges Muslim countries to unite. euronews (27 снежня 2015).
  11. ↑ A Plan for the Future, Occupations, Interventions, Empire, and Sustainability, Noam Chomsky.
  12. ↑ (англ.) "Muhammad bin Salman gambles on intervention abroad and radical economic change at home. But forget about democracy". The Economist. 9 January 2016. Праверана 14 January 2016.
  13. ↑ (англ.) Iran: We have established 'resistance cells' across Middle East - Middle East. Israel National News.
  14. ↑ (англ.) Kazemzadeh, Masoud (2020). "5:The sources of the Middle East's crises and American grand strategy". Iran's Foreign Policy: Elite Factionalism, Ideology, the Nuclear Weapons Program, and the United States. 52 Vanderbilt Avenue, New York, NY 10017: Routledge. pp. 75–77. ISBN 978-0-367-49545-9.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца (link)
  15. ↑ (англ.) Kazemzadeh, Masoud (2020). "5:The sources of the Middle East's crises and American grand strategy". Iran's Foreign Policy: Elite Factionalism, Ideology, the Nuclear Weapons Program, and the United States. 52 Vanderbilt Avenue, New York, NY 10017: Routledge. p. 78. ISBN 978-0-367-49545-9.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца (link)
  16. ↑ а б в г д е ё Hussain Ibrahim Qutrib “Useful Syria” and Demographic Changes in Syria // King Faisal Center for Research and Islamic Studies

Знешнія спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Шыіцкі_паўмесяц&oldid=4616092"