Cymbidium
| Cymbidium | |||||||||||||||
 Cymbidium aloifolium | |||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||
|
Cymbidium | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Cymbidium — род вечназялёных раслін сямейства архідных, які налічвае да 60 відаў, распаўсюджаных на значнай тэрыторыі ад Гімалаяў да Аўстраліі.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Род быў апісаны ў 1799 годзе шведскім батанікам Улафам Сварцам.
У старажытнасці на Усходзе права збіраць і вырошчваць расліны гэтага віду належала толькі арыстакратам. Пазней гэта хобі стала даступна сярэдняму класу.
У Кітаі гэтыя расліны ўвайшлі ў гісторыю задоўга да прыходу заходняй цывілізацыі. На працягу ўсёй кітайскай гісторыі яны былі сімвалам добрага мастацкага густу, вытанчанасці і сяброўства, а таксама быў вядомы сваім далікатным салодкім водарам.
Каля 500 год да нашай эры Канфуцый лічыў гэтую кветку сімвалам дасведчанасці і называў яе «каралём водараў» (гэтая назва захавалася на працягу стагоддзяў і часта выкарыстоўваецца і сёння). Паступова папулярнасць гэтых раслін распаўсюдзілася па ўсёй Азіі, а з часам і па ўсім свеце.
У наш час гэтыя расліны ўвасабляюць цноту і маральнасць, а на Усходзе да гэтага часу лічыцца ганаровым як дарыць, так і атрымліваць кветку або расліну ў падарунак.
Першы гібрыд быў зарэгістраваны кветкаводчай камерцыйнай фірмай «James Veitch and Sons» у 1889 годзе. На працягу наступных 20 гадоў было створана і зарэгістравана яшчэ 14 гібрыдаў, якія, аднак, не адрозніваліся асаблівай дэкаратыўнасцю. У пачатку XX стагоддзя ў Бірме і Індакітаі было адкрыта некалькі новых відаў роду (Cymbidium parishii, Cymbidium insigne, Cymbidium erythrostylum) з белымі і ружовымі кветкамі, з удзелам якіх селекцыянеры стварылі высокадэкаратыўныя сарты.
Этымалогія[правіць | правіць зыходнік]
Назва роду паходзіць ад грэчаскага слова «kymbes» — «лодачка», што звязана з лодкападобнай формай губы.
Распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]
Архідэі гэтага роду растуць у прахалодных горных раёнах ад Японіі да Аўстраліі . Аднак ёсць віды, якія аддаюць перавагу цёпламу клімату.
Пераважная большасць сучасных сартоў атрымана шляхам скрыжавання відаў, якія паходзяць з паўночнай Індыі, М’янмы, Тайланда і В’етнама. Растуць гэтыя расліны часцей за ўсё ў лістападных горных лясах сярод эпіфітных папарацей і імхоў пры 1500—2400 метрах над узроўнем мора, дзе на працягу сутак назіраюцца значныя ваганні тэмпературы: днём +21…+38 °C, ноччу месцамі тэмпература апускаецца да 0 °C. Акрамя таго, у гэтай частцы зямнога шара тыповы мусонны клімат з халоднай сухой зімой, падчас якой часта бываюць кароткачасовыя замаразкі, і гарачым вільготным летам.
Пры вывядзенні сартоў выкарыстоўваліся і віды, арэал якіх знаходзіцца за межамі гэтай тэрыторыі, у асноўным мініяцюрныя формы, больш цеплалюбівыя ў параўнанні з буйнакветкавымі.
Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]
Эпіфітныя (растуць на галінах буйных дрэў, у дуплах, запоўненых ліставым ападам і гнілой драўнінай), літафітныя (растуць на агаленнях скал, на скалах) або наземныя расліны, якія сустракаюцца на вышыні да 2000 метраў над узроўнем мора.
Умовы існавання розных прадстаўнікоў роду моцна адрозніваюцца — ад вільготных трапічных лясоў да амаль засушлівых рэгіёнаў.
У большасці сучасных «стандартных» сартоў сцёблы (псеўдацыбуліны) буйныя, да 15 см вышынёй, яйцападобныя, утвараюць кампактныя групы.
Лісце доўгае, рэмнепадобнае, лінейнае або мечападобнае, з завостранымі або тупымі канцамі, скурыстае, у аснаванні якіх размешчаны псеўдабульбы.
Суквецце — прамая або злёгку нахіленая (рэдка — ніцая) рэдкая шматкветкавая гронка, на якой можа быць да 30 васковых кветак.
Кветкі ад дробных да вялікіх. Колеравая гама ўключае белы, зялёны, жаўтлява-зялёны, крэмавы, жоўты, карычневы, ружовы і чырвоны колеры і адценні. Чашалісцікі і пялёсткі, як правіла, аднолькавай формы і колеру, свабодныя, ланцэтныя або серпападобныя. Памеры кветак у розных відаў і сартоў істотна адрозніваюцца — ад 2 да 10 см у шырыню.
Губа трохлопасцевая, сядзячая, часта ярка афарбаваная і стракатая. Бакавыя лопасці прамыя, атачаюць калонку; сярэдняя дугападобна загнутая. Калонка доўгая.
Цвіценне — разнастайнае: адны цвітуць вясной, іншыя — летам, а трэці восенню ці зімой. Агульная працягласць цвіцення залежыць ад віду, колькасці парасткаў і саміх кветак, тэмпературы захоўвання — звычайна ад 6 тыдняў да 3 месяцаў.
У хатніх умовах размножваюць вегетатыўна, гэта значыць дзяленнем дарослай расліны на часткі, і насеннем. Пры падзеле буйной расліны на больш дробныя часткі, кожная з іх павінна мець не менш за дзве псеўдацыбуліны і адну кропку росту. Старыя і самыя дробныя псеўдацыбуліны выдаляюць. Для кожнай новай расліны рэкамендуецца пакідаць не менш за тры псеўдацыбуліны. Старыя бязлісцевыя псеўдацыбуліны таксама можна выкарыстоўваць для далейшага размнажэння, нават калі яны не маюць каранёў. Іх аддзяляюць ад асноўнай расліны і высаджваюць асобна. Каб паскорыць працэс, архідэю можна змясціць у цяпліцу або спакаваць у поліэтыленавы пакет.
Віды[правіць | правіць зыходнік]
Усяго гэты род аб’ядноўвае каля 60 відаў эпіфітных і наземных архідэй.
Спіс відаў паводле Каралеўскага батанічнага саду ў К’ю:
Натуральныя гібрыды[правіць | правіць зыходнік]
Паводле даных Каралеўскага батанічнага саду ў К’ю:
- Cymbidium ×ballianum (= Cym. eburneum × Cym. mastersii) М’янма
- Cymbidium ×baoshanense (= Cym. lowianum × Cym. tigrinum) Кітай
- Cymbidium ×florinda (= Cym. erythrostylum × Cym. iridioides) В’етнам
- Cymbidium ×gammieanum (= Cym. elegans × Cym. erythraeum) Непал, Сікім
- Cymbidium ×glebelandensis (= Cym. insigne × Cym. schroederi) В’етнам
- Cymbidium ×rosefieldense (= Cym. insigne × Cym. tracyanum) В’етнам
- Cymbidium ×woodlandense (= Cym. mastersii × Cym. tracyanum) М’янма
У культуры[правіць | правіць зыходнік]
Прастата ўтрымання і дэкаратыўнасць спрыялі распаўсюджванню гэтых раслін як сярод кветкаводаў-аматараў, так і сярод прафесійных архідэістаў.
Акрамя натуральных відаў існуе мноства гібрыдаў, сярод якіх аматарам архідэй асабліва падабаюцца мініяцюрныя расліны.
Віды роду славяцца не толькі сваімі цудоўнымі духмянымі кветкамі, але і лячэбнымі ўласцівасцямі.
Выкарыстанне[правіць | правіць зыходнік]
Прадстаўнікі роду цікавыя не толькі як дэкаратыўныя, але і як лекавыя расліны, пры гэтым Cymbidium — адзін з самых багатых лекавымі відамі (6 відаў) родаў архідэй.
Сцёблы выкарыстоўваліся ў народнай медыцыне са старажытных часоў. У Паўднёва-Усходняй Азіі насенне некаторых відаў выкарыстоўвалі як кроваспыняльны сродак. У Індакітаі настойкай з кветак прамывалі вочы, а таксама яе ўжывалі пры лячэнні печані, нырак, венерычных захворваннях. У Аўстраліі дызентэрыю лячылі настойкай некаторых відаў.
У сучаснай літаратуры прыводзіцца шырокі спектр сродкаў, якія выкарыстоўваюцца ў якасці абязбольвальных, супрацьзапаленчых, слабільных, ванітавых і мачагонных.
Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
- ↑ Черевченко Т. М. Тропические и субтропические орхидеи — Киев: Наукова думка, 1993.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- David Du Puy, Phillip Cribb. The Genus Cymbidium (Kew Botanical Magazine Monograph). Royal Botanic Gardens, 2007
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Chen Singchi, Tsi Zhanhuo, Luo Yibo. Native Orchids of China in Colour. Elsevier Science Ltd. 1999, 416. ISBN 7-03-006963-3
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Таксанамія | APNI · EOL · Fossilworks · GBIF · iNaturalist · IPNI · IRMNG · ITIS TSN · NCBI · POWO · Tropicos · WFO · Флора Кітая |
| Нарматыўны кантроль | Microsoft: 2775935240 |
