Ёзаф Ціса

	Ёзаф Ціса; славацк.: Jozef Tiso
	Прэзідэнт Славакіі
	26 кастрычніка 1939 — 4 красавіка 1945
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	пасада скасавана
	1-ы Прэм'ер-міністр Славакіі
	14 сакавіка — 17 кастрычніка 1939
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	Войцех Тука
Партыя	Глінкава славацкая народная партыя;
Адукацыя	Венскі ўніверсітэт;
Дзейнасць	палітык, клірык, каталіцкі прэсвітар
Веравызнанне	Каталіцкая Царква
Нараджэнне	13 кастрычніка 1887; Бытча[d], Bytča District[d], Жылінскі край;
Смерць	18 красавіка 1947 (59 гадоў); Браціслава, Чэхаславакія;
Пахаванне	Браціслава;
Аўтограф
Ёзаф Ціса на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Ёзаф.

Ё́заф Ці́са (славацк.: Jozef Tiso; 13 кастрычніка 1887, вёска Вэлька-Бітча, Аўстра-Венгрыя — 18 красавіка 1947, горад Браціслава, Чэхаславакія) — прэзідэнт Першай Славацкай рэспублікі; рымска-каталіцкі святар, член чэхаславацкага парламента. Пасля Другой сусветнай вайны быў абвінавачаны ў ваенных злачынствах і пакараны смерцю.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Лідар 1-й Славацкай рэспублікі[правіць | правіць зыходнік]

У лютым 1939 нямецкія палітыкі сталі пераконваць славацкіх палітыкаў абвясціць незалежнасць Славакіі. 9 сакавіка 1939 года часткі чэхаславацкай арміі, верныя пражскім ураду, занялі тэрыторыю Славакіі і адхілілі Ціса ад улады. 13 сакавіка 1939 Гітлер прыняў Ціса ў Берліне і фактычна прымусіў яго аб'явіць аб незалежнасці Славакіі пад патранатам Трэцяга рэйха. 14 сакавіка 1939 славацкі парламент абвясціў незалежнасць, а на наступны дзень нямецкія войскі акупавалі Чэхію. Ціса стаў прэм'ер-міністрам, а 26 кастрычніка 1939 г — прэзідэнтам.

3 лістапада 1941 Ціса наведаў акупаваны немцамі Кіеў. У выніку няўдалага замаху на Ціса быў знішчаны Успенскі сабор Кіева-Пячэрскай лаўры (Ціса пакінуў сабор на 1 гадзіну раней, чым разлічвалі дыверсанты). Знішчэнне сабора савецкая прапаганда доўгі час прыпісвала немцам.

Ціса спрабаваў быць умераным прэзідэнтам і часта канфліктаваў з адкрыта пранямецкім урадам Войцеха Тукі. Тым не менш, Ціса не хаваў свае антысеміцкія погляды і 15 мая 1942 года падпісаў закон аб дэпартацыі яўрэяў. Гэты закон дзейнічаў паўгады, і да 1944 года дэпартацыі не аднаўляліся. За 1942 з Славакіі было дэпартавана 57 628 яўрэяў; з іх, згодна з даступных дадзеных, выжылі толькі 280—800 чалавек.

Уцёкі і пакаранне смерцю[правіць | правіць зыходнік]

У красавіку 1945 Ціса збег у Баварыю, дзе быў 6 чэрвеня 1945 года затрыманы амерыканскай арміяй і выдадзены Чэхаславакіі. Быў прысуджаны да павешання за дзяржаўную здраду. 18 красавіка 1947 г. прысуд быў прыведзены ў выкананне.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ёзаф Ціса

Зноскі

↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596984/Jozef-Tiso
↑ Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118802364 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Славацкая надзея: досвед дэмакратычных трансфармацый / Пер. са славацкай. Браціслава — Мінск: ООО «Невский простор», С.-Пецярбург, 2006. — 328 с.

[_d9b4ce27c69c0c48-1] ttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/596984/Jozef-Tiso

[_1299623de727ed3c-2] Нямецкая нацыянальная бібліятэка, Берлінская дзяржаўная бібліятэка, Баварская дзяржаўная бібліятэка і інш. Record #118802364 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[1]

[2]

Прэм’ер-міністры Славакіі
Першая рэспубліка (1939—1945)	Ёзаф Ціса (1939) · Войцех Тука (1939—1944) · Штэфан Ціса (1944—1945)
Другая рэспубліка (з 1993)	Уладзімір Мечыяр (1993—1994) · Ёзаф Мораўчык (1994) · Уладзімір Мечыяр (1994—1998) · Мікулаш Дзурында (1998—2006) · Роберт Фіца (2006—2010) · Івета Радзічава (2010—2012) · Роберт Фіца (2012—2018) · Петэр Пелегрыні (2018—2020) · Ігар Матавіч (з 2020)