І Юаньцзі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
І Юаньцзі
Дата нараджэння 1000
Дата смерці 1064
Грамадзянства
Род дзейнасці мастак
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

І Юаньцзі (кіт. спр. 易元吉, піньінь Yi Yuanji; на Тайвані і ў старой англамоўнай літаратуры часта выкарыстоўваецца транскрыпцыя Уэйда — Джайлза  (руск.) (бел.: I Yüan-chi) (каля 1000 — каля 1064) — кітайскі жывапісец часоў эпохі Паўночнай Сун, які праславіўся сваім майстэрствам у малюнку жывёл, асабліва малпаў. Па сведчанні сучаснікаў, ён месяцамі блукаў па горах на мяжы сучасных Хубэя і Хунаня, назіраючы за аленямі і гібонамі ў іх натуральным асяроддзі пражывання[2].

Біяграфія і творчасць[правіць | правіць зыходнік]

Фрагмент карціны «Малпа і каты»

Асноўнай крыніцай звестак пра мастака з’яўляецца яго жыццяпіс у трактаце «Запіскі пра жывапіс» тэарэтыка і крытыка XI стагоддзя Го Жасюя, які быў сучаснікам І Юаньцзі. Го Жасюй паведамляе наступнае:

«І Юаньцзі, другое імя Цінчжы, родам з Чаншы. Вынаходліва-таленавіты і дасціпны. Яму асабліва ўдаваліся кампазіцыі карцін. У карцінах кветак, птушак, пчол і цыкад дамагаўся вытанчанасці і (перадаваў) схаванае. Спачатку пісаў кветкі і садавіну. Калі ўбачыў творы Чжаа Чана, захапіўся імі, здаўся. Пазней ён імкнуўся праславіць сваё імя тым, чаго не дасягалі старыя майстры, таму ён стаў маляваць сайгакаў і малпаў. Блукаў паміж Цзін і Ху, паглыбляўся больш чым на сто лі ў горы Ваньшоу, каб паглядзець на чорных малпаў, сайгакаў і аленяў, залазіў туды, дзе адкрываліся віды на лясы і камяні — усё ўбачанае ўваходзіла ў сэрца і захоўвалася назаўжды. Ён імкнуўся перадаваць неўтаймавана-свабодныя прыродныя ўласцівасці. Часта заставаўся на многія месяцы і жыў сярод горцаў. Вось да чаго даходзіла яго любоў да прыроды і стараннасць. Аднойчы за домам у Чанша ён выкапаў сажалку, бязладна раскідаў там камяні, кусты кветак, бамбук, зламаны чарот і сярод гэтага пасяліў вадаплаўных птушак. Кожны дзень з акна ўважліва назіраў, пакуль (птушкі) будуць рухацца ці спачываць, гуляць або адпачываць. Такім чынам ён узбагаціў дзіўнае майстэрства сваёй пэндзля. У год цзячэн [1064] праўлення Чжыпін  (кіт.) (бел., калі ў палацы Цзінлін (景靈宮) будавалі павільён Сяаянь (景靈宮), І Юаньцзі запрасілі распісаць шырмы для імператара ў павільёне Інліцы (迎釐齊殿). Сярод іх была шырма з выявай камянёў на возеры Тайху. Унізе ён намаляваў знакамітых перапёлак і галубоў і славутыя кветкі ракі >Ло  (руск.) (бел.. На бакавых створках напісаў паўлінаў. Акрамя таго, у павільёне Шэнью распісаў маленькую шырму, адлюстраваўшы сайгака. Усюды да канца ажыццяўляў свае задумы. Калі І Юаньцзі быў прызваны да двара, ён з радасцю прыняў гэты загад і сказаў сваім сваякам: „Усё жыццё я вучыўся мастацтву, цяпер магу яго прадэманстраваць“. Праз некаторы час ён атрымаў загад намаляваць карціну „Сто чорных малпаў“ для (ўпрыгожвання) заходняй сцяны залы Кайсянь. Прыдворным было загадана назіраць за яго працай. Спачатку яму далі дзвесце тысяч (манет) на фарбу і туш. Ён намаляваў толькі дзесяць малпаў і памёр падчас эпідэміі. Юаньцзі пастаянна займаўся жывапісам, правілы (яго мастацтва) не такія, як ва ўсіх, ідэі бываюць вольныя (шу), бываюць руплівыя (мі). Хоць не ўсе (у яго мастацтве) адпавядала законам настаўнікаў, аднак ён пачытаў старых майстроў. Гэтым ён перасягнуў павевы часу і пусціў у абарачэнне сваё выдатнае імя. Калі б Юаньцзі скончыў „Сто малпаў“, ён бы знайшоў гаспадара (для гэтай карціны), аднак ён памёр. Такі ў яго лёс! У пакаленні перададзеныя: „Сайга і малпа“, „ Паўлін“, „Кветкі і птушкі чатырох сезонаў“, „Замалёўкі гародніны і садавіны“. [Ва Усходняй зале палаца Цзяньлун ёсць цудоўны алень, малпа, лес і камяні яго пэндзля. Аднойчы на шырме, якая знаходзіцца перад залай Дуцзянь ў горадзе Юйхан, ён намаляваў сокала. Раней там былі гнёзды ластавак, пасля яны там больш не з’яўляліся.]»[3]

Галандскі сінолаг Роберт ван Гулік, знаўца паводзін гібонаў, адзначаў, як натуральна іх выявіў у палотнах І Юаньцзі. Да прыкладу, І Юаньцзі ніколі не маляваў «ланцуг гібонаў», якія звісаюць з дрэва і трымаюць адзін аднаго за рукі[4] — матыў, папулярны ў традыцыйным кітайскім мастацтве, але не адлюстроўвае рэальных паводзін гэтых малпаў[2].

І Юаньцзі правёў большую частку свайго жыцця на поўдні Кітая, служачы настаўнікам-настаўнікам у канфуцыянскім храме свайго роднага горада. У эру Чжыпін (1064—1067) яго два разы запрашалі да імператарскага двара для выканання жывапісных работ. Першы раз да двара імператара Ін-цзуна ў Кайфыне, ён быў запрошаны ў 1064 годзе мастак распісаў кветкамі, галубамі і паўлінамі дэкаратыўныя шырмы для імператарскіх аўдыенцый у Зале Паста Інлі ў маўзалеі Цзінлін[5]. Пазней ён зноў працаваў у імператарскім палацы. Апошняй працай, распачатай І Юаньцзі, стала замоўленая імператарам «Карціна ста гібонаў» (百猿图). Аднак мастак памёр, намаляваўшы толькі некалькі гібонаў[2]. Хадзілі чуткі, што ён быў атручаны зайздроснымі прыдворнымі мастакамі.

Вядомы сунскі літаратар, каліграф і мастак Мі Фу (1051—1107) у сваёй працы «Хуашы» (Гісторыя жывапісу) прысвяціў І Юаньзі асобную главу, у якой распавядае пра яго цудоўныя скруткі, і наракае пра лёс гэтага майстра «пуха і пяра», якому зайздросцілі члены Акадэміі жывапісу і якому дазвалялі пісаць толькі малпаў і казуль; у рэшце рэшт, па паведамленні Мі Фу, ён быў атручаны.

Жывапіс малпаў ў кітайскім мастацтве мае свой сімвалічны сэнс. І малпы, і гібоны, і чалавекападобныя ў кітайскай мове абазначаюцца адным словам «юань». У традыцыйным кітайскім календары кожныя 12 гадоў надыходзіць год малпы, такім чынам, прыблізна кожны 12-ы жыхар Кітая — «малпа». Адным гэтым фактам ужо можна растлумачыць з’яўленне і распаўсюджванне жанру малюнка гэтай жывёлы. Аднак, акрамя гэтага, малпа выклікала ў людзях рамантычныя пачуцці ў сувязі з тым, што, жывучы ў гарах і лясах, яна асацыявалася са свабодай, адзінотай і непрыступнасцю гор, а для кітайскіх будыстаў Малпавы цар  (руск.) (бел. быў адной з папулярных фігур будыйскай міфалогіі. Таму створаны І Юаньцзі жанр малюнка малпаў быў асуджаны на поспех.

У музеі мастацтваў у Осацы захоўваецца палатно І Юаньцзі, на якім намалявана некалькі тузінаў гібонаў. Гэта гарызантальны шаўковы скрутак шырынёй 30 см і даўжынёй 120 см. Паколькі яго кампазіцыя не мае выразна выяўленага пачатку, ван Гулік мяркуе, што гэта канцавая (левая) частка скрутка, на якім мастак першапачаткова адлюстраваў (ці меў намер адлюстраваць) сто гібонаў. Гэта палатно ў свой час належала кітайскім імператарам, і ў 1755 годзе вядомы сваёй любоўю да жывапісу імператар Цяньлун уласнаручна напісаў на ім васьмірадкоўе, усхваляе І Юаньцзі і гібонаў[2].

Вобраз І Юаньцзі, яго блізкасць да прыроды, прыцягвае ўвагу і сучасных кітайскіх мастакоў[6].

Спіс твораў І Юаньцзі[правіць | правіць зыходнік]

«Гібоны гуляюць на дрэве», карціна на вееры.
І Юаньцзі, «Два гібоны на дубе».

(па кнізе James Cahill «An index of early Chinese painters and paintings: Tang, Sung, and Yüan» University of California Press. 1980, pp 104—105)

  • Малпа і павук. Роспіс веера. Прыпісваецца. Паўднёвасунская праца? Пекін, Гугун
  • Тры малпы на старым суку. Роспіс веера. Сунская праца. Гугун, Пекін
  • Малпа сядзіць на зямлі і трымае котку на грудзях, другая котка назірае. Выдатная праца ў манеры гун-бі ў бледных танах. Скрутак. Надпіс Хуэйцзуна. Калафоны Чжаа Мэнфу і Чжана Сі. Арыгінал? Гугун, Тайбэй
  • Гібоны і алень. Роспіс веера. Прыпісваецца. Верагодна складае пару з карцінай, якая прыпісваецца Ма Шыжуну ў гэтым жа зборы. Абедзве падобныя на старанна зробленыя ў Мінскую эпоху копіі з сунскіх работ. Гугун, Тайбэй
  • Тры малпы на ядлаўцовым дрэве. Роспіс веера. Юаньская або больш позняя праца. Гугун, Тайбэй.
  • Бамбук і трусы. Альбомны ліст. Падпісаны. Позняя копія. Гугун, Тайбэй
  • Малпа, хапаючая птушаня чаплі з гнязда. Роспіс веера. Прыпісваецца. Раней захоўвалася ў калекцыі Манчжурскага кіруючага дома.
  • Самка малпы з дзіцянём на дрэве; унізе алень і аленяня. Роспіс веера. Прыпісваецца. Калекцыя Чжан Дацяня.
  • Малпа, якая нахмурылася, на старым дрэве. Альбомны ліст. Прыпісваецца. Раней захоўвалася ў калекцыі Ц. Д. Чэня, Ганконг
  • Тры малпы на дубе. Роспіс веера. Прыпісваецца. Калекцыя Чжана Бецзі, Тайбэй.
  • Маленькія птушачкі, якія сабраліся на дрэве каля каменя. Фрагмент скрутка? Стаіць подпіс. Праца перыяду Мін або Цын. Калекцыя Баа Дуанчэнь.
  • Малпы, якія граюць на дрэвах і камянях. Скрутак, шоўк, туш. Прыпісана паэма імператара Цяньлуна. Калафон юаньскага мастака Цянь Сюаня. Копія? Осака, муніцыпальны музей.
  • Белая гусь на рачным беразе. Скрутак; шоўк, туш, фарбы. Прыпісваецца. Осака, муніцыпальны музей.
  • Тры гібоны, якія залазяць на дрэва. Падпісана імем мастака. Мінская праца. Галерэя Фрыр, Вашынгтон
  • Некалькі работ з Метраполітэн-музея, Нью-Ёрк, якія яму прыпісваюцца: Пейзаж з козамі (скрутак); Кветкі і птушкі (скрутак); Альбом з малюнкамі рознай фаўны; Малпы, якія напалі на гняздо жураўля (альбомны ліст).
  • Два гібоны, якія забаўляюцца на дрэве локвы. Падпісана. Позняя праца. Брытанскі музей, Лондан.
  • Два чорныя гібоны на галінках дрэва. Падпісана імем мастака. Пячаткі сунскага і мінскага перыядаў. Значна больш позняя праца. Музей далёкаўсходніх старажытнасцяў, Стакгольм.
  • Гібон, які сядзіць на камені каля голага дрэва. Альбомны ліст. Сунская праца, якая прыпісваецца І Юаньцзі. Апублікавана ў выданні Сагена.

Зноскі

  1. ↑ China Biographical Database
  2. ↑ а б в г Van Gulik R. H.  The gibbon in China. An essay in Chinese animal lore. — Leiden: E. J. Brill, 1967. — 123 p. — P. 79—87. (Гібон у Кітаі. Эсэ на тэмы кітайскіх паданняў).
  3. ↑ Го Жосюй (郭若虚).  Записки о живописи: что видел и слышал (《图画见闻志》, «Тухуа цзянь вэнь чжи», глава (цзюань) 4). Цзин (荊) и Ху (湖) — старинные обозначения для регионов, соответствующим нынешним провинциям Хубэй и Хунань.
  4. ↑ Прыклады такіх ланцужкоў можна ўбачыць у артыкулеТ. Гейсмана «Карціны, якія паказваюць гібонаў, у мастацтве Кітая, Японіі і Карэі: гістарычнае распаўсюджанне, тэмпы стварэння і кантэкст»: Thomas Geissmann.  Gibbon paintings in China, Japan, and Korea: Historical distribution, production rate and context // Gibbon Journal, 2008, No. 4. — P. 1—38.
  5. ↑ Sarah Handler.  Austere Luminosity of Chinese Classical Furniture. — Ewing (New Jersey): University of California Press, 2001. — 417 p. — ISBN 0-520-21484-6. — P. 278. Частковы тэкст Архівавана 22 кастрычніка 2023. на Google Books.
  6. ↑ И Юаньцзи играет с обезьяной (易元吉戏猴图) Архівавана 7 ліпеня 2011.. Карціна сучаснага мастака Фань Цзэн (范曾).

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Го Жо-сюй.  {{{загаловак}}}. — Наука, 1978. — 240 с. — С. 86—88.
  • Завадская Е. В.  Мудрое вдохновение. Ми Фу, 1052—1107. — М.: Наука, 1983. — 200 с. — С. 165.
  • Barnhart R. M., Cahill J., Wu Hung, Yang Xin, Nie Chongzheng, Lang Shaojun.  Three Thousand Years of Chinese Painting. — London: Yale University Press, 2008. — 416 p. — ISBN 0-300-09447-7. — P. 116—118.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=І_Юаньцзі&oldid=4686976"