Вечны мір (1686)
Ве́чны мі́р, у польскай гістарыяграфіі вядомы як Мі́р Гжымулто́ўскага (польск.: pokój Grzymułtowskiego) — дагавор пра раздзел Гетманшчыны, заключаны Рэччу Паспалітай і Маскоўскай дзяржавай у Маскве 6 мая 1686 года. Тэкст дагавора складаўся з прэамбулы і 33 артыкулаў.
Перамір’е скончыла вайну Расіі з Рэччу Паспалітай, што цягнулася з 1654 года на абшарах сучасных Беларусі і Украіны і часткова была выклікана ў тым ліку падзеямі ва Украіне.
Дамова пацвярджала пастановы Андрусаўскага перамір’я 1667 года, акрамя таго, што Кіеў ужо назаўжды прызнаваўся належным Маскоўскай дзяржаве (у адрозненне ад часовага характару папярэдняга дагавора) з выплатай 146 тысяч рублёў кампенсацый Рэчы Паспалітай, якая таксама адмаўлялася ад сумеснага пратэктарату над Запарожскай Сеччу.
З боку Рэчы Паспалітай дамова падпісана ваяводам пазнаньскім, дыпламатам Кшыштафам Гжымултоўскім, з маскоўскага — канцлерам і кіраўніком Пасольскага прыказу князем Васілём Галіцыным.
Умовы[правіць | правіць зыходнік]
- Рэч Паспалітая прызнавала за Маскоўскай дзяржавай Левабярэжную Украіну, Кіеў, Запарожжа, Смаленск і Чарнігава-Северскую зямлю з Чарнігавам і Старадубам.
- Маскоўская дзяржава далучалася да краін, якія вядуць вайну супраць Турцыі.
- Рэч Паспалітая атрымлівала 146 тысяч рублёў кампенсацыі за адмову ад Кіева.
- Паўночная Кіеўшчына, Валынь і Галічына заставаліся ў складзе Рэчы Паспалітай.
- Паўднёвая Кіеўшчына і Брацлаўшчына ад мястэчка Стаёк да ракі Цясьмін з гарадамі Іржышчаў, Трахцяміраў, Канеў, Чаркасы, Чыгірын і іншыя, то-бок землі, моцна спустошаныя за гады вайны, павінна была стаць нейтральнай тэрыторыяй паміж Маскоўскай дзяржавай і Рэччу Паспалітай.
- Рэч Паспалітая абавязалася надаць праваслаўным волю веравызнання, а маскоўскі ўрад абяцаў іх абараняць.
Маскоўская дзяржава анулявала папярэднія дагаворы з Асманскай імперыяй (якая развязала вайну з Рэччу Паспалітай у 1672 годзе) і Крымскім ханствам і ўступіла ў антытурэцкую Свяшчэнную лігу, а таксама абавязвалася арганізаваць ваенны паход супраць Крымскага ханства (крымскія паходы ў 1687 і 1689 гадах).
Хоць умовы Вечнага міру мелі моц адразу па падпісанні дагавора, сойм Рэчы Паспалітай ратыфікаваў яго толькі ў 1764 годзе. Нягледзячы на перадачу ўсходніх зямель ВКЛ, у дзяржаве фармальна працягвалі існаваць органы мясцовай улады перададзеных зямель (напрыклад, павятовыя соймікі).
Вынікі[правіць | правіць зыходнік]
Дамова замацавала за Маскоўскай дзяржавай Смаленшчыну, Левабярэжную Украіну з Кіевам, Запарожжа і Северскую зямлю з Чарнігавам і Старадубам. Падпісанне «вечнага міру» адкрывала магчымасць для аб’яднання дзяржаў супраць татарска-турэцкай агрэсіі і стала асновай саюза Расіі і Рэчы Паспалітай у Паўночнай вайне 1700—1721 гадоў. Масква далучылася да антытурэцкай «Свяшчэннай лігі» — саюза Аўстрыі, Рэчы Паспалітай і Венецыі.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Сагановіч Г. Вечны мір // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя ў 3 т. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 405. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
- Кочегаров К. А. Речь Посполитая и Россия в 1680—1686 гг. Заключение договора о Вечном мире. — М., 2008.