Цвярское княства
| Гістарычная дзяржава | |||
| Вялікае княства Цвярское | |||
|---|---|---|---|
|
|||
 |
|||
|
|
|||
| Сталіца | Цвер | ||
| Мова(ы) | старажытнаруская мова | ||
| Афіцыйная мова | старажытнаруская мова | ||
| Рэлігія | праваслаўе | ||
| Форма кіравання | манархія | ||
| Гісторыя | |||
| • 1247 | Княства | ||
| • 1382 | Вялікае княства | ||
| • 1485 | Страта незалежнасці | ||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
Цвярское княства, Вялікае княства Цвярское — феадальная дзяржава ва Усходняй Еўропе ў ХІІІ—XV стагоддзях.
Цвер як горад паўстала ў ХІІ стагоддзі на землях смаленскіх крывічоў і належала Ноўгараду, у 1209 годзе перайшла да Уладзіміра-Суздальскага княства. На пачатку ХІІІ ст. Цвер у складзе Пераяслаў-Залескага княства. Пасля разгрому Уладзіміра-Суздальскай зямлі мангола-татарамі і падзелу спадчыны загінулага ў Ардзе вялікага князя Яраслава Усеваладавіча, у 1247 годзе Цвер як удзел атрымаў князь Яраслаў Яраславіч, родны брат вялікага князя ўладзімірскага Аляксандра Яраславіча. У 1264 годзе Яраслаў Яраславіч стаў вялікім князем уладзімірскім. У 1265 годзе ў Цвяры заснавана епіскапская кафедра, якую ўзначаліў былы полацкі епіскап Сімяон. Другім цвярскім епіскапам у 1289—1316 гадах быў Андрэй, сын літоўскага князя Гердзеня. Заснаванне асобнага Цвярскога епіскапства і адносна нязначнае спусташэнне гэтых зямель мангола-татарскім нашэсцем спрыялі ўзвышэнню Цвяры.
У 1285 годзе цвярскім князем Міхаілам Яраславічам, яго маці княгіняй Аксінняй і епіскапам Сімяонам закладзены каменны кафедральны Спаскі сабор, асвечаны ў 1290 годзе, першая каменная царква паўночна-ўсходняй Русі пасля мангола-татарскага спусташэння. Яшчэ адну каменную царкву пачалі будаваць цвяране ў 1323 годзе ў Фёдараўскім манастыры. У XIV ст. у Цвяры на беразе Волгі вядома яшчэ адна каменная царква — Міхаіла Арханёла. У 1369 годзе князь Міхаіл Аляксандравіч пабудаваў у Цвяры новы драўляны крэмль, а ў 1372 годзе ўзвёў вакол горада земляны вал. У Цвяры вяліся ўласныя летапісы, некаторыя дайшлі да нашых дзён (напрыклад «Хроніка Георгія Амартола»).
Цвярское княства вяло барацьбу з Маскоўскім княствам за вялікае ўладзімірскае княжанне і за палітычную гегемонію на Русі, часта атрымлівала падтрымку Вялікага Княства Літоўскага, але, перыядычна, ваявала і з ім (1285 і іншыя гады). Найперш з Вялікім Княствам Літоўскім ішла барацьба за кантроль над раёнам Ржэвы на Верхняй Волзе, у гэтым рэгіёне да сярэдзіны XX ст. захоўваліся беларускія гаворкі і этнаграфічныя прыкметы (гл. тудаўляне).
Вядомыя цвярскія буйныя гарады — Кашын, Ксняцін, Зубцоў, Старыца (дзе здабывалі белы камень для будаўніцтва), Холм, Мікулін і Дарагабуж.
Тытул «вялікіх» канчаткова замацаваўся за цвярскімі князямі ў сярэдзіне XIV стагоддзя, абвастрылася іх змаганне з князямі маскоўскімі. Тым часам Цвер наладзіла адносіны з Вялікім Княствам Літоўскім. У 1320 годзе дачка Гедзіміна Марыя выйшла замуж за цвярскога князя Міхаіла, а неўзабаве дачка Кейстута выйшла за князя Івана Міхайлавіча. У змаганні з цвярскімі князямі маскоўскія абапіраліся на Арду. У 1327 годзе ў Цвяры адбылося супрацьардынскае выступленне, у горадзе забілі татарскага пасланніка і знішчылі яго атрад. Хан даручыў маскоўскаму князю Івану Каліце пакараць цвяран. Урэшце, Іван Каліта ў 1328 годзе атрымаў тытул вялікага князя ўладзімірскага, што спрыяла ўзвышэнню Маскоўскага княства.
Асабліва цесныя адносіны паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Цверру былі пры вялікім князю літоўскім Альгердзе. Цвер паступова аднаўляла свае пазіцыі, працягвала змагацца з Масквой, у т.л. з дапамогай Альгерда, які ў 1347 годзе другім шлюбам ажаніўся з цвярской княжной Юльянай. У лістападзе 1368 годзе Альгерд падтрымаў цвяран, пайшоў на Маскву, аблажыў, але ўрэшце толькі ўзяў з яе выкуп. Апроч Альгерда, з цвярской княжной быў жанаты Свідрыгайла, а цвярскія князі — з дочкамі Уладзіміра Альгердавіча, Сямёна Алелькавіча.
У 1370 годзе маскоўскі князь Дзмітрый зноў нападае на Цвер. Альгерд другім разам ідзе на Маскву і бярэ яе ў аблогу 6 снежня 1370 года. Тым часам цвярскі князь атрымаў у Ардзе ярлык на вялікае ўладзімірскае княжанне. У 1372 годзе войскі Вялікага Княства Літоўскага на чале з Вітаўтам і Кейстутам зноў уварваліся ў Маскоўскае княства, каб падтрымаць цвярскога саюзніка. У 1375 годзе маскоўскі князь Дзмітрый арганізаваў паход на Цвер, мабілізаваўшы войскі 19 удзельных князёў. Аблога Цвяры доўжылася 5 тыдняў, горад трымаўся, але масквічы спусташалі цвярскія землі, урэшце цвярскі князь Міхаіл прапанаваў замірыцца. У выніку серыі войнаў (1368—1372) частковую самастойнасць Цвяры ўдалося адстаяць, нягледзячы на цяжкае паражэнне ад Масквы ў 1375 годзе.
У 1385 годзе цвярскі князь Васіль Міхайлавіч ажаніўся з дачкой кіеўскага князя Уладзіміра Альгердавіча і сувязі з дынастыяй Гедзімінавічаў такім чынам узмацніліся. Гэтаму спрыяла і тое, што сын вялікага князя Альгерда і цвярской княжны Ягайла ў 1386 годзе стаў польскім каралём. У 1406 годзе аднак Цвер выступала на баку Масквы ў канфлікце за Ноўгарад і Пскоў.
Росквіт эканомікі і культуры Цвярской дзяржавы прыпаў на першыя дзве трэці XV ст., калі ў Маскве ішлі доўгія дынастычныя войны. У пачатку XV ст. цвярскі князь Іван Міхайлавіч б’е ўласныя манеты. Добра вядомы на Русі таго часу цвярскія гарматнікі. Цвярскія купцы гандлявалі з гарадамі балтыйскага ўзбярэжжа, Каўказа, Блізкага Усходу і Сярэдняй Азіі. Найбольш вядомы з іх — Афанасій Нікіцін, які ў 1466—1472 гадах здзейсніў падарожжа ў Індыю. Найбольшы ўздым адбываецца пры князю Барысе Аляксандравічы.
Аднак пры вялікі князі маскоўскім Іване ІІІ Масква ўзмацнілася, вызвалілася ад ардынскай залежнасці і захапіла землі Ноўгарада. Пры вялікім князю цвярскім Міхаіле Барысавічы (1461—1485), які спрабаваў захаваць незалежнасць Цвяры з апорай на Вялікае Княства Літоўскае, адбываўся хуткі заняпад цвярской дзяржаўнасці. Спачатку Масква схіліла на свой бок частку цвярскіх баяр, а ў верасні 1485 года войскі Івана ІІІ аблажылі Цвер. Польскі кароль і вялікі князь літоўскі Казімір, нягледзячы на саюзныя абавязкі паводле дамоў 1449 і 1484 гадоў, не аказаў дзейснай падтрымкі Цвяры, што перадвырашыла далучэнне яе Маскоўскай дзяржавы. Праз некалькі дзён цвярскія баяры адкрыта перайшлі на бок Масквы, цвярскі князь Міхаіл Барысавіч з невялікай дружынай збег у Вялікае Княства Літоўскае, а яго маці, княгіню Настассю ўзялі ў палон і адвезлі ў Маскву. Ліквідацыя самага моцнага сярод рускіх княстваў гістарычнага канкурэнта Масквы дала ёй магчымасць пачаць адкрытае змаганне з Вялікім Княствам Літоўскім.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Белы А. Вялікае княства Цвярское // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т.2. Беліцк — Гімн / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. ISBN 5-85700-142-0
- Воронин Василий Война Великого княжества Литовского с Тверским княжеством 1448–1449 гг. // ROCZNIK LITUANISTYCZNY. — 2023. — № 9. — С. 45-72.
- Клюг Э. Княжество Тверское (1247—1485). — Тверь, 1994.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Цвярское княства
